دوره آموزشی کاربرد جی آی اس در کتابخانه‌ها برگزار شد

به گزارش لیزنا، دکتر رویا پورنقی که تدریس این دوره را به عهده داشت، فهرست مطالب را ارائه نمود. دکتر رویا پورنقی دانش‌آموخته کتابداری و اطلاع‌رسانی و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران است که پژوهش‌هایی در زمینه به‌کارگیری جی آی اس در کتابخانه‌ها انجام داده و مقاله‌هایی نیز در همین زمینه در نشریات علمی کشور منتشر نموده است.

دکتر رویا پورنقی ابتدا با ارائه تعاریفی از جی آی اس گفت جی آی اس سرنام سیستم اطلاعات جغرافیایی (Geographic Information System) است و سیستمی است که با بهره‌گیری از آن، کلیه اطلاعات جمع‌آوری شده به صورت لایه لایه تهیه شده و پس از تفیک و کنترل داده‌ها کلیه اطلاعات توصیفی و مکانی مورد نیاز وارد سیستم می‌شود. وی سپس ضمن بیان تاریخ جی آی اس، گفت سابقه جی آی اس در شکل علمی آن به دهه 1960 میلادی برمی‌گردد. دکتر پورنقی پس از آن سیر تحولات جی آی اس را تشریح نمود و عصر شکوفایی جی آی اس را سال 1990 دانست.

پورنقی سپس به بحث در خصوص موضوع جی آی اس در ایران پرداخت و دو سازمان نقشه‌برداری و زمین‌شناسی را از سازمان‌های مقدم در زمینه جی آی اس در ایران ذکر کرد که از سال‌های 1369 و 1371 از جی آی اس در ایران استفاده کردند. وی اضافه نمود در حال حاضر 24 سازمان و موسسه عضو شورای کاربران جی آی اس در ایران هستند. پورنقی کاربرد جی آی اس در دانشگاه‌ها را ضعیف توصیف کرد و گفت کاربرد جی آی اس در دانشگاه‌ها هنوز به صورت جدی و موثر مطرح نشده است.

پورنقی سپس به توضیح عناصر اصلی جی آی اس شامل چهار عنصر سخت‌افزار، نرم‌افزار، اطلاعات و نیروی انسانی پرداخت و ضمن برشمردن نرم‌افزارهایی مانند آرک‌اینفو، آرک ویو، اسپانز و مپ اینفو، عنصر "اطلاعات" و "داده" را گرانترین عنصر در میان عناصر جی آی اس دانست.

قابلیت‌های جی آی اس از جمله جمع‌آوری، ذخیره، بازیابی و تجزیه و تحلیل اطلاعات از دیگر مباحث دوره آموزشی بود. انواع داده‌ها در جی آی اس شامل داده‌های مکانی و داده‌های توصیفی از دیگر مباحثی بود که دکتر پورنقی آن‌ها را تشریح نمود. وی با استناد به قابلیت‌های جی آی اس گفت بدین وسیله علاوه بر دسترسی صحیح و سریع به داده‌های موردنیاز در یک حجم وسیع، امکان ارائه و به تصویرکشیدن اطلاعات مکانی و موضوعی در قالب نقشه، جدول و نمودار، ویرایش و بهنگام نمودن داده‌ها ونیز امکان استفاده از داده‌های موجود در جهت اهداف مختلف و براساس نیازهای گوناگون کاربران فراهم می‌گردد. همچنین زمینه‌ای برای شناساندن و معرفی قابلیت‌ها و پتانسیل‌های متعدد و در عین حال، تشخیص خلأ‌های مطالعاتی مناطق مختلف جغرافیایی ایجاد خواهد شد.

پورنقی گفت: جی آی اس حوزه‌ای میان رشته‌ای است که درآن بسیاری از رشته‌های دانشگاهی ارزش پیدا می‌کند. از مزایای این حوزه، می‌توان به تخصیص بهینه منابع، به‌روز بودن اطلاعات، تنوع خروجی‌ها، یافتن نقاط بحرانی و مساله دار اشاره کرد. در کنار این مزایا، البته مسایل و مشکلاتی نیز وجود دارد. زمان‌بر بودن، کیفیت پایین نقطه‌ها و داده‌های توصیفی، به‌روز کردن مداوم داده‌ها، پیچیدگی نرم‌افزارها، فقدان نیروهای آموزش‌دیده مناسب، مشکلات تطبیق سازمان‌ها و کارکنان با مدلسازی جی آی اس می‌تواند استفاده از جی آی اس را دچار مشکل کند.

در ادامه، پورنقی به نوع جدیدی از شغل برای کتابداران با نام کتابدار جی آی اس(GIS librarian) اشاره کرد و گفت: این کتابداران وظیفه دارند مجموعه‌های منحصربفردی بسازند تا با استفاده از جی آی اس به حمایت از کاربران بپردازند و در کنار آن کاربران را نیز آموزش دهند. این کتابداران باید دارای تحصیلات دانشگاهی در حوزه کتابداری باشند، به صورت حرفه‌ای با نرم‌افزار جی آی اس آشنایی داشته و افرادی خلاق باشند تا بتوانند به صورت کاربردی از داده‌های جی آی اس برای انجام پژوهش‌های مختلف استفاده کنند.

پورنقی، کاربردهای جی آی اس در حوزه‌‌های مختلف در دنیا را بیان کرد و گفت: جی آی اس برای ثبت املاک و بانک‌های اطلاعاتی محیطی در اروپا، ایجاد بانک‌های اطلاعاتی مکان‌نگری(توپوگرافی) جامع برای بریتانیا، کنترل محیط زیست، حمل و نقل در بزرگراه‌ها و برنامه‌ریزی مسیرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. با استفاده از جی آی اس در کتابخانه ها و مراکز اطلاع‌رسانی می‌توان فضای داخلی و تجهیزات کتابخانه‌ها را مدیریت کرد، مجموعه‌سازی بهینه انجام داد و برای ساختن کتابخانه‌های جدید توسط آن مکان‌یابی مناسب انجام داد. همچنین از جی آی اس در تجزیه و تحلیل داده‌های سرشماری در سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده می‌شود و راهی را برای ارتباط اطلاعات دموگرافیک با مکان‌های موجود کتابخانه فراهم می‌کند.

در ادامه این دوره، به کاربرد جی آی اس در سازماندهی مدارک و نیز انواع داده‌های مکانی در کتابخانه‌ها اشاره شد. این داده‌های مکانی می‌توانند داده‌های مجموعه منابع کتابخانه مانند مرجع، مجموعه‌های ویژه نظیر چاپ سنگی و ..، مجموعه تجهیزات کتابخانه مانند میز، صندلی، کامپیوتر، قفسه، چاپگر و ...، مجموعه تاسیسات زیربنایی، مجموعه ساختمان کتابخانه مانند در، پنجره و ستون و ...، مجموعه نیروی انسانی کتابخانه مانند کتابداران، مدیران و کاربران باشند. همچنین جی آی اس را می‌توان در مدیریت داده‌های داخلی کتابخانه مانند توسعه، اجرا، حفظ و نگهداری و نیز تحلیل و بررسی داده‌ها استفاده کرد.

مدرس دوره همچنین به موضوع‌هایی مانند روش‌شناسی استفاده از جی آی اس در تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی، مسائل مالی استفاده از نرم‌افزار و مسایل آموزشی اشاره کرد و در باره بخش‌های مختلف کاربرد جی آی اس در وجین نظام‌مند منابع، مجموعه‌سازی و امانت منابع توضیح داد. وی در پایان پیشنهادهایی را که بر اساس نتایج پژوهش و پایان‌نامه دوره دکتری خویش به آن‌ها دست یافته بود، ارائه کرد.

دوره آموزشی کاربرد جی ای اس در کتابخانه‌ها با پرسش و پاسخ حاضران در ساعت 17:30 به پایان رسید.