فهرست‌نگار آثار اسلامی باید به زبان عربی آشنا باشد

نشست «آشنایی با اصول فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی» با سخنرانی دکتر سیدمحمد طباطبایی «منصور» در روز دوشنبه 10 شهریور 1393 خورشیدی، ششمین جشنواره فرهنگی هنری ماه هشتم در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک را به روز چهارم فعالیت خود وارد کرد.

به گزارش لیزنا، موقوفه آستان قدس رضوی، در این نشست اصول اساسی و بنیادین برای فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی در کتابخانه‌ها و گنجینه‌های این نسخه‌ها مورد بررسی و بحث قرار گرفت.

«سیدمحمد طباطبایی» پژوهشگر نسخه‌های خطی در نشست «آشنایی با اصول فهرست‌نویسی نسخه‌‌های خطی» با اشاره به اهمیت کتاب‌شناسی در زمینه فهرست‌نویسی گفت: «کتاب‌شناسی، جان و نسخه‌شناسی، کالبد است».

طباطبایی افزود: «فهرست‌نگاری نیازمند سال‌ها خون دل خوردن است. اساسی‌ترین مشکل این حوزه، اشتراک لفظی میان فهرست‌‌نویسی کتابداری و فهرست‌نگاری خطی است».

 
وی افزود: «فهرست‌نگاری خطی، کار بسیار حساس و دشواری است که برخی این فعالیت را تنزل داده‌اند که اصلی‌ترین دلیل آن نیز جهل است».

این کارشناس نسخه‌های خطی تاکید کرد: «نخستین گام در فهرست‌نگاری خطی، کتاب‌شناسی است. گاهی فهرست‌نگار با اثری روبه‌رو می‌شود که سر و ته آن مشخص نیست و کارشناس مجبور است برای یافتن نام مولف از آغاز تا پایان آن را مطالعه کند؛ تلاشی که ممکن است به نتیجه نرسد».

طباطبایی با بیان این مطلب که فهرست‌نگار آثار اسلامی باید بیش از پنج سال عمر خود را صرف یادگیری درس‌های حوزه کند، یادآور شد: «فهرست‌نگار آثار اسلامی باید به زبان عربی حوزه‌های قدیم، اصول فقه، رساله عروض و منطق آشنا و مسلط باشد. همچنین باید با دوره مقدمات حوزه نیز آشنا شود».

سخنران نشست «آشنایی با اصول فهرست‌نویسی نسخه‌‌های خطی» با تاکید بر اهمیت کتاب‌شناسی و تسلط به زبان عربی در حوزه فهرست‌نگاری افزود: «فهرست‌نویسی که به کتاب آشنایی نداشته باشد، چگونه می‌تواند نسخه‌های خطی را بررسی و معرفی کند. همه مآخذ کتاب‌شناسی ما به زبان عربی‌اند، بنابراین فهرست‌نگار باید به زبان عربی نیز مسلط باشد».

وی در ادامه با اشاره به روش تدریس عبدالحسین حائری استاد برجسته نسخه‌شناسی گفت: «استاد حائری به صورت عملی به آموزش می‌پرداخت و همیشه از ایجاد رشته‌ نسخه‌شناسی در دانشگاه نگران بود و اعتقاد داشت اگر پنج نسخه‌نویس مطرح بتوانند پنج نسخه‌نویس ماهر تربیت کنند، کفایت می‌کند».

طباطبایی ادامه داد: «فهرست‌نویسی از دو بخش عمده کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی تشکیل شده که کتاب‌شناسی بسیار مهم‌تر از نسخه‌شناسی است. کتاب‌شناسی، یعنی باید موضوع علم تشخیص داده شود. کتابشناسی جان و نسخه‌شناسی کالبد است».

این نسخه‌شناس با تاکید بر اهمیت کتاب‌شناسی در فهرست‌نگاری افزود: «کتاب‌شناسی مرد گود می‌خواهد. شناخت مولف به میزان آشنایی رجال نیز بستگی دارد و هرچه میزان این آشنایی بیش‌تر باشد، یافتن مولف آسان‌تر است. سخت‌ترین مرحله فهرست‌نویسی، پیدا کردن مولف است».

وی گفت: «گاهی پیدا کردن مولف، یک ماه زمان می‌برد. پیدا کردن نام مولف و نام کتاب مانند شکار کردن است، باید دایره جست‌وجو را کوچک کنیم تا شاید به نام مولف و کتاب برسیم».

طباطبایی در ادامه نشست «آشنایی با اصول فهرست‌نویسی نسخه‌‌های خطی» تاکید کرد: «این امکان وجود دارد که نویسنده در اثرش به آثار دیگر ارجاع داده باشد که در این صورت با تطبیق نسخه‌ها می‌توان به نام مولف پی برد. رمز شناسایی بسیاری از مجهولات، مقایسه است. 

این کارشناس نسخه‌های خطی ادامه داد: «استاد حائری معتقد بود که در پهنه نسخه‌های خطی اسلامی، دو ساحت بلاتکلیف، یکی مولفان بی‌مولَف و دیگری مولفات بی مولِف داریم. یعنی کتاب‌هایی که صاحب آن‌های مشخص نیست و مولفانی که با وجود نام آثارشان مصداق خارجی ندارند».

بر اساس اعلام روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، ششمین جشنواره فرهنگی هنری ماه هشتم به مناسبت دهه کرامت از 6 شهریور 1393 خورشیدی، در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک آغاز شده و تا 16 شهریور ادامه می‌یابد. نشست‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی در حوزه هنرهای سنتی ایرانی- اسلامی، به همراه تور «یک روز میهمانی در کتابخانه و موزه ملی ملک» از جمله برنامه‌های این جشنواره به شمار می‌آید. 

موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران و یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور در حوزه نسخه‌های خطی است که در سال 1316 خورشیدی از سوی حاج حسین آقا ملک بر آستان قدس رضوی وقف شده است. این موقوفه 77 ساله اکنون در محوطه تاریخی باغ ملی تهران به نشانی «میدان امام خمینی، خیابان امام خمینی، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد» جای گرفته است.