کارگاه آموزشی «مصور سازی علم» برگزار شد

به گزارش خبرنگار لیزنا،  دکتر محمدامین عرفان منش، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی مدرس کارگاه آموزشی «مصور سازی علم» بود.

وی هدف از برگزاری این کارگاه را ایجاد فضایی بری تبادل اطلاعات برای مطالعه بیشتر افرادی که در حوزه های علمی فعالیت می کنند دانست.

عرفان منش در ادامه درباره هدف اصلی مصور سازی علم بیان کرد: با مصور سازی می توان پیام را از طریق اطلاعات موجود در تصاویر و نمودار به افراد منتقل کرد. در واقع هدف اصلی مصورسازی سهولت در برقراری ارتباط و انتقال پیام است. در نمایش تصویری، به هر عنصر یک مکان فیزیکی تعلق می گیرد که باعث  می شود درک جایگاه آن عنصر نسبت به عناصر دیگر آسان تر باشد. همچنین ارتباط دیداری (Visual Communication) در بعضی از موارد بهترین روش برقراری ارتباط و ارسال پیام از فرستنده به گیرنده است.

دکتر عرفان منش در مورد اهمیت مصورسازی گفت: برخی از پیام ها را از طریق تصویر، بهتر از کلام  می توان درک کرد. با مصورسازی با سازماندهی و دسته بندی کردن اطلاعات  و استفاده از ویژگی های گرافیکی (شکل، رنگ، اندازه، بعد و ...) دریافت اطلاعات توسط حافظه حسی و ثبت آن در حافظه کوتاه مدت بهتر انجام می شود. اطلاعات دریافتی که از طریق حافظه حسی درک می شود کوتاه مدت است.

وی در ادامه گفت: تاریخچه مصور سازی به زمانی باز می گردد که انسان با اطراف خود ارتباط برقرار کرده تا اطلاعات خود را بیان کند. استفاده از تصاویر و نشانه های قراردادی قرن هاست که در جوامع بشری برای انتقال معانی و مفاهیم مورد استفاده قرار می گیرد. در دهه های اخیر با رواج گسترده کامپیوترها، خلق و استفاده از تصاویر برای بیان مفاهیم و اندیشه ها بسیار کارآمد تر از گذشته شد.

عرفان منش در این کارگاه  مصور سازی را از سه جنبه متفاوت«فنی»، «ادراکی» و «شناختی» مورد بررسی قرار داد.

وی در ادامه گفت: داده، اطلاعات، دانش و خرد از جمله مفاهیمی هستند که با وجود نزدیکی، ولی نحوه به کارگیری و استفاده از آنها متفاوت از یکدیگر است. در مصور سازی داده، نمایش داده ها در قالب مجموعه ای ساختار یافته از گراف ها و نمودارهاست. مصور سازی اطلاعات شامل فعالیت هایی است که برای ارائه بهتر شیوه های نمایش اطلاعات به کار گرفته می شود. ارزش اطلاعات در استفاده مفید از آن است و کاربرد روش های مطلوب در مصورسازی اطلاعات می تواند قدرت نفوذ و تاثیرگذاری اطلاعات را افزایش دهد.

با مصور سازی اطلاعات می توان حجم زیادی از اطلاعات را به صورت خلاصه در حجمی کم ارائه داد، قدرت درک را بهبود بخشید، از طریق نمایش تصویری یادگرفت، خلاصه سازی کرد، الگوها را کشف، شباهت ها را شناسایی  و وجوه تمایز را مشخص نمود، فعالیت های شناختی (Cognitive Works) را سهولت بخشید، و پیچیدگی اطلاعات را کمتر کرد.

در مصور سازی دانش (Knowledge Visualization)، انتقال دانش میان افراد با استفاده از امکانات تصویری به شکل مطلوبتری صورت می گیرد، ارتباطات دانش محکمتر شده و دانشی جدید خلق می شود، از طرفی می توان دانش پنهان را مدیریت کرد.

در مصور سازی علمی (Scientific Visualization)، داده های طبیعی و موجود در جهان واقعی (بدن انسان، طبیعت، مولکول ها، ماشین ها، کهکشان ها و ...) که از طریق سنجش دقیق یا شبیه سازی حاصل شده اند؛ مورد استفاده قرار می گیرند.

در ادامه کارگاه، نمونه هایی از مصور سازی اطلاعات و دانش نمایش داده شد.

دکتر عرفان منش گفت: در مصور سازی پنج مرحله صورت می گیرد که عبارتند از:

1. جمع آوری و ذخیره سازی داده ها (Data Collection & Storage) داده ها را به اشکال گوناگون می توان جمع آوری نمود.

2. پردازش داده (Data Processing): (دستکاری داده ها (Data Manipulation)، داده کاهی (Data Reduction) و داده کاوی (Data Mining))

3. مدل سازی ساختاری (Structural Modelling)

کشف و استخراج ساختار و روابط میان داده ها با استفاده از مدل های آماری و کامپیوتری.

4. نمایش گرافیکی (Graphical Representation)نمایش ساختار اکتشاف شده میان داده ها به صورت گرافیکی.

5. مشاهده تصویر از سوی انسان، پردازش تصویری و شناختی (Visual & Cognitive Processing) و درک تصاویر.

لازم به ذکر است که در مراحل اول و پنجم انسان می تواند دخیل باشد.

وی افزود: تصاویری که انتخاب می شوند بسته به ماهیت داده ها (اسمی، رتبه ای و عددی)، تعداد متغیرها (یک متغیره، دو متغیره، سه متغیره و چند متغیره)، تعداد ابعاد (یک بعدی، دو بعدی و سه بعدی)، ساختار داده ها (خطی، زمانی، جغرافیایی یا فضایی، سلسله مراتبی و شبکه ای) ،هدف از مصورسازی، نوع اطلاعاتی که باید به نمایش درآید، خلاقیت، تجربه و قابلیت های طراح و نرم افزار مورد استفاده؛ می تواند متفاوت باشد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه نمودارهای مختلفی از  انواع تصاویر را معرفی و تشریح کرد.

سپس محمد امین عرفان منش دربارۀ کاربردهای مصورسازی در حوزه علم اطلاعات و علم سنجی گفت: در علم اطلاعات، مصورسازی معمولا برای نشان دادن روابط میان مدارک، افراد، موجودیت ها، اصطلاحات و ... به کار می رود. همچنین در علم سنجی نیز برای نشان دادن روابط میان نویسندگان، مدارک، موسسات، کشورها، حوزه های موضوعی، مجلات، کلیدواژه ها و ...کاربرد دارد.

وی در ادامه گفت: از علم سنجی می توان در موارد زیر استفاده کرد:

- شبکه های هم تالیفی (شبکه های هم تالیفی بر این اصل استوارند که وقتی دو یا چند پژوهشگر یک اثر را خلق می کنند، پیوندهای فکری (Intellectual Connection) و اجتماعی (Social Connection) میان آن ها وجود داشته که باعث ارتباط آن ها با یکدیگر می شود. (ماهیت شبکه های اجتماعی همین وجود ارتباط و پیوند میان ماهیت های مختلف است).- شبکه های استنادی مستقیم (در این نوع شبکه ها هر یک از نویسندگان یا مدارک یا موجودیت های دیگر به عنوان یک گره و استنادهای دریافتی و استنادهای داده شده از آن ها به موجودیت های دیگر به عنوان پیوندهای ورودی و خروجی به آن گره در نظر گرفته می شوند).

- شبکه های هم استنادی (شبکه های هم استنادی را نیز می توان نوعی شبکه اجتماعی در نظر گرفت که در آن گره های مختلف (مدارک) از طریق مجموعه ای از ارتباطات (استناد) به یکدیگر متصل می شوند.)

- شبکه زوج های کتابشناختی

- شبکه هم رخدادی واژگان (در این نوع شبکه ها ارتباط میان مدارک مختلف از طریق تعداد کلمات و کلیدواژه های مشترک میان آن ها برقرار می شود. به عبارت دیگر گره های شبکه از مدارک تشکیل شده و دو گره در صورت دارا بودن حداقل یک کلیدواژه مشترک از طریق پیوند به هم متصل می شوند).

وی افزود: اهدف ترسیم نقشه های علمی برای نشان دادن روابط میان نویسندگان و موسسات و مدارک کشورها حوزه ای موضوعی است.

سپس دکتر عرفان منش درباره تئوری شبکه اجتماعی ( Social Network Theory) سخن گفت: ایده شبکه های اجتماعی ریشه در مباحث انسان شناسی، جامعه شناسی و روان شناسی در دهه 1930 میلادی دارد تئوری شبکه های اجتماعی به منظور بررسی الگوهای رابطه میان موجودیت های اجتماعی، بررسی ساختار اجتماعی، بررسی الگوهای تعاملات و ارتباطات پیچیده افراد در جامعه، بررسی اثرات اجتماعی افراد بر یکدیگر و کل اجتماع و چگونگی انتقال و گردش اطلاعات و سایر منابع و موارد (پول، بیماری، شایعه، خدمات، کالا و ...) در جامعه ایجاد شده است. در تحلیل شبکه های اجتماعی به مطالعه کمی و مصورسازی شبکه های اجتماعی (موجودیت های اجتماعی و روابط میان آن ها) با استفاده از برنامه ها و نرم افزارهای کامپیوتری می پردازیم که از سه جزء زیر تشکیل شده است:

1. گره (Node, Vertex, Player, Actor, Agent). موجودیت های تشکیل دهنده شبکه (نویسندگان در شبکه هم تالیفی، مدارک در شبکه هم استنادی، افراد در شبکه فیسبوک، فرودگاه ها در شبکه حمل و نقل هوایی و ...)

2. ارتباط، پیوند، لینک (Relationship, Tie, Link). ارتباطات موجود میان گره ها در شبکه (تالیف مشترک در شبکه هم تالیفی، استناد در شبکه هم استنادی، رابطه دوستی در شبکه فیسبوک، مسیرهای حمل و نقل هوایی و ...).  خطی که در شبکه دو گره را به هم متصل می کند.

 3. محتوای پیوند (Tie Content). چیزی است که از طریق پیوند از یک گره به گره دیگر منتقل می شود، مانند پول، دوستی، اطلاعات، خدمات، کالا و ...

دکتر عرفان منش افزود: می توان شبکه های اجتماعی را در دو سطح تحلیل کرد؛ یکی سطح خرد با بررسی عملکرد هر یک از گره های شبکه (مرکزیت)  و دیگری سطح کلان (توپولوژی، ساختار و ویژگی های کلی شبکه اجتماع). همچنین از طریق نرم افزار هایی چون Pajek ، UCINet، CiteSpace ،  VOSViewer ، HistCite ،  Gephi ،  CitNet Explorer،  Bibexcel، Netminer  می توان تحلیل شبکه را انجام داد.

در پایان کارگاه نمونه هایی از این نرم افزارها نمایش داده شد و نکاتی در خصوص مصور سازی و مزایای و معایب تصاویر سه بعدی مطرح گردید.

این کارگاه چهار ساعته که از ساعت 14 آغاز شده بود در ساعت 18 با ارائه گواهی حضور به شرکت کندگان پایان یافت.