جامعه کتابداری ما آنگونه که باید، حرکت اجتماعی ندارند

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «هم اندیشی با کتابداران» صبح امروز چهارشنبه (28 آبان 93) با حضور مجید غلامی جلیسه، معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی موسسه خانه کتاب و جمعی از کتابداران، اعضای انجمن کتابداری و اطلاع رسانی، وجمعی از فعالان حوزه کتابداری در سرای اهل قلم برگزار شد.

برای دوستان کتابدار هر روز و هر هفته، هفته کتاب است

جلیسه در ابتدای این نشست ضمن گرامیداشت هفته کتاب و مقام کتابدار گفت: برای دوستان کتابدار هر روز و هر هفته، هفته کتاب است، چراکه در طول سال به طور مستمر با کتاب مأنوس هستند، از این رو این هفته را بهانه ای دانستیم تا با افرادی که از اساس با کتاب مأنوس هستند و جنس شان از کتاب است، دیدار و ادای دینی نسبت به فعالیت های کتابداران در یکسال گذشته داشته باشیم. البته در کشور رسم این است که مسئولان و برنامه ریزان در هفته کتاب با برگزاری برنامه های مختلف به بحث های ترویجی در حوزه کتاب می پردازند و کمتر به پیش زمینه های این امر توجه می کنند اما ما در خانه کتاب معتقدیم که اگر بخواهیم کتاب و کتابخوانی را در جامعه رواج دهیم، باید توجه مان را نسبت به اقشار مرتبط با حوزه کتاب مانند نویسندگان، ناشران، کتابفروشان و به خصوص کتابداران بیش از پیش معطوف کنیم.

هفته کتاب برای ما مانند بهاری می ماند که سرآغاز حرکت و فعالیت در حوزه کتاب است

وی افزود: هفته کتاب برای ما مانند بهاری می ماند که سرآغاز حرکت و فعالیت در حوزه کتاب است. از این رو با همین رویکرد ما چندین هم اندیشی و صبحانه کاری را با ناشران و اتحادیه ناشران، با رسانه ها و به خصوص رسانه های فعال در حوزه کتاب و فعالان سایبری در حوزه کتاب تعریف کردیم و ضمن قدردانی از فعالیت ایشان، برای هم افزایی و تعامل بیشتر در سال آینده رایزنی کردیم.

موثرترین قشر در توسعه فرهنگ کتابخوانی در جامعه کتابداران هستند/ اگر مسئولان بخواهند فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در جامعه ترویج کنند، باید در برنامه های خود توجه ویژه ای به کتابداران و مشکلات آنها داشته باشند

جلیسه با بیان اینکه موثرترین قشر در توسعه فرهنگ کتابخوانی در جامعه کتابداران هستند، اظهار داشت: کتابداران اساسا حلقه میانی تولید و تقاضای کتاب در جامعه هستند. البته کتابفروشان نیز در این امر نقش دارند، اما با توجه به این که بیش از 70 درصد مردم ترجیح می دهند کتاب های مورد نظر خود را از کتابخانه ها تهیه کنند، نقش کتابداران در این میان بیش از پیش نمایان می شود. بنابراین اگر مسئولان بخواهند فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در جامعه ترویج کنند، باید در برنامه های خود توجه ویژه ای به کتابداران و مشکلات آنها داشته باشند.

متأسفانه برخی کتابداران ما نقش خود در ترویج کتابخوانی فراموش را کرده اند/ هنوز بخش عمده ای از مخاطبان و علاقمندان حوزه کتاب، آن گونه که باید با کارکرد محیط مجازی آشنا نیستند

معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی موسسه خانه کتاب تصریح کرد: متأسفانه برخی کتابداران ما نقش خود در ترویج کتابخوانی فراموش را کرده اند. نگاه های علمی تری که در کتابخانه ها در حوزه سایبر ایجاد شده، به نوعی مقوله کتابداری و کارکرد اجتماعی کتابداری را تحت تأثیر قرار داده و این آفتی است که گریبانگیر جامعه کتابداری ما در نسل  آینده خواهد شد. هنوز بخش عمده ای از مخاطبان و علاقمندان حوزه کتاب، آن گونه که باید با کارکرد محیط مجازی آشنا نیستند و فراموش کردن این بخش عمده، به روند کتابخوانی در کشور آسیب خواهد زد.

بحث دیجیتال سازی یا نشر الکترونیک با چنان سرعتی وارد جامعه ما شد که فراموش کردیم که ما یک جامعه سنتی بودیم و هستیم

وی افزود: ما در انتقال تکنولوژی از غرب به ایران دچار شتابزدگی شده‎ ایم. بحث دیجیتال سازی یا نشر الکترونیک با چنان سرعتی وارد جامعه ما شد که فراموش کردیم که ما یک جامعه سنتی بودیم و هستیم. فکر می کنم که این حرکت باید کمی حساب شده تر و برنامه ریزی شده تر با ترسیم یک افق روشن صورت بگیرد و نباید هیجان حضور ما در این عرصه، اهداف اصلی این امر را تحت شعاع قرار دهد.

صرفا تب دیجیتال است که در جامعه ما در حال رشد است

جلیسه در ادامه گفت: در حال حاضر همه کتابخانه های ما مدعی انجام فعالیت های دیجیتال سازی هستند، اما وقتی به آن کتابخانه ها مراجعه می کنیم، تنها شبهی از دیجیتال سازی درحال شکل گیری است و صرفا تب دیجیتال است که در جامعه ما در حال رشد است و هیچ چشم اندازی برای اینکه ما در عرصه دیجیتال سازی چگونه و با چه هدفی باید فعالیت کنیم وجود ندارد و متاسفانه کتابخانه ها، ناشران و موسسات فعال در حوزه کتاب، برای اینکه از قافله دیجیتال سازی عقب نیفتند خیلی راحت می پذیرند که با استفاده از یک نرم افزار ساده، برای خودشان تعریفی از کتابخانه دیجیتال را ایجاد می کنند.

برخی کتابداران مخاطب خود را گم کرده اند و به نوعی بیشتر با مخاطبان مجازی سروکار دارند/ نباید فراموش کرد که بسیاری از مخاطبان ما، به خصوص کودکان نمی توانند از کامپیوتر برای رفع نیاز فرهنگی خود استفاده کنند

وی بیان کرد: کتابداران با دو قشر «مخاطبان مجازی» و «مخاطبان حقیقی» روبرو هستند. برخی کتابداران مخاطب خود را گم کرده اند و به نوعی بیشتر با مخاطبان مجازی سروکار دارند. طبیعتا من این موضوع را رد نمی کنم، اما نباید فراموش کرد که بسیاری از مخاطبان ما، به خصوص کودکان نمی توانند از کامپیوتر برای رفع نیاز فرهنگی خود استفاده کنند. برخی کتابداران تصور کرده اند با قرار گرفتن اطلاعات کتابخانه در یک دیتا بیس، رسالت آنها به پایان رسیده و اطلاع رسانی از عهده شان ساقط شده است.

ما باید دوستانه کتاب را ارائه کنیم

وی تصریح کرد: با این تصور کتابداران با مراجعان حضوری کتابخانه ها به ارائه ماشینی اطلاعات می پردازند که آفت بزرگی است که ما الان با آن درگیر هستیم. ما باید دوستانه کتاب را ارائه کنیم و ارائه اطلاعات بیش از نیاز مراجعه کننده با آن حس همدلی موضوعی است که از ماشین برنمی آید. ما در موسسه خانه کتاب با وجود مخالفت برخی همکاران برای چاپ کتابشناسی ماه، تصمیم گرفتیم که حتی در تعدادی محدود آن را به صورت کاغذی منتشر کنیم، که با بازخورد خوب مخاطبان و درخواست چاپ های بیشتری از کتابشناسی ماه مواجه شدیم.

جامعه کتابداری ما آنگونه که باید، حرکت اجتماعی ندارند/ چراباید پروژه عظیمی مانند پروژه کنسرسیوم محتوای ملی، بدون نظارت مراکز علمی و دانشگاه های طراز اول ما در حوزه کتابداری شکل بگیرد؟

سپس  جلیسه با اشاره به نیروی انسانی متخصص در حوزه کتابداری گفت: جامعه کتابداری ما آنگونه که باید، حرکت اجتماعی ندارند؛ چراباید پروژه عظیمی مانند پروژه کنسرسیوم محتوای ملی، بدون نظارت مراکز علمی و دانشگاه های طراز اول ما در حوزه کتابداری شکل بگیرد؟ آیا حرکتی از طرف جامعه کتابداری در این زمینه صورت گرفت؟ در صورتی که اگر این اتفاق در صنف پزشکی رخ می داد، اعتراض گسترده جامعه پزشکی رخ می داد. حداقل کاری که ما در این زمینه می توانیم انجام دهیم این است که با همکاری هم بتوانیم به بررسی این موضوعات بپردازیم و خانه کتاب آمادگی خود را برای همکاری با سایر مراکز، نهادها و موسسات فعال در حوزه کتاب و کتابداری برای برگزاری نشست ها و کارگاه های آسیب شناسی در این حوزه، اعلام می کنیم تا بتوانیم با نقد و به چالش کشیدن فعالیت های غیرتخصصی حوزه کتابداری، گام مثبتی برای ارتقاء کیفیت این حوزه برداریم.

در ادامه جلیسه از حاضران خواست نقطه نظرات خود را در این زمینه بیان کنند و مهندس محمد هرندی پور، مدیر روابط عمومی و امور بین الملل خبرگزاری لیزنا  به بیان دیدگاههای خود پرداخت.

کتابداران در پروژه lib.ir و کنسرسیوم محتوای ملی دخل و تصرفی نداشتند/ آن مجموعه ها تلاشی برای استفاده از دانش و تخصص کتابداران نکردند

هرندی پور گفت: کتابداران در خصوص پروژه lib.ir و کنسرسیوم محتوای ملی دخل و تصرفی نداشتند، این بدین معناست که آن مجموعه ها تلاشی برای استفاده از دانش و تخصص کتابداران نکردند. این درحالی است که ما در کشور بسترها و نرم افزارهای استانداردی داریم؛ ولی فرصتی برای استفاده از آنها فراهم نشده است. از لحاظ حرکت به سمت دیجیتال سازی، حرف شما صحیح است اما ما خیلی از دنیا عقبیم. یعنی هم اکنون که به کتابخانه های سطح دنیا نظیر کتابخانه کنگره امریکا و بیریتیش لایبرری  نگاه می کنیم، فاصله زیادی با آنها داریم.

درحالی که ما از دنیای اطلاعات عقب هستیم آیا بازهم باید دیدگاهمان به سمت دنیای سنتی خودمان برود؟

وی با طرح سوالاتی نظیر چه زمانی ما می خواهیم به آن محتوا برسیم؟ چه زمانی می خواهیم به آن داشته ها برسیم؟ تصریح کرد: همین هم اکنون هیچ کتابخانه دیجیتال استانداردی در ایران نداریم. در حال حاضر هیچ محتوای خوب و درگاه واحدی در حوزه منابع دیجیتال نداریم. کتابخانه ملی ما چه خدمات دیجیتالی مهمی را ارائه می کند؟ چه بستری را برای این کار فراهم کرده است؟ در واقع ما حرکت کردیم اما حرکت ما ناقص بوده است. در کل کشورمان یک سیستم متمرکز واحد که بتواند خدمات یکپارچه ارائه کند، نداریم. واقعیت این است که ما از دنیا عقبیم. اگر بخواهیم بازهم خزنده حرکت کنیم، یعنی فکری به این سمت و سو نکنیم که ما قرار است به کجا برسیم؛ در آینده نزدیک، در دنیای دیجیتال هیچ حرفی برای گفتن نخواهیم داشت. شما برای این موضوع فکری کردید؟ نظر شما درمورد این قضیه چیست؟ اینکه در چند سال آینده برای اطلاعات ما چه اتفاقی می افتد؟ درحالی که نه بستر درستی داشتیم نه ساختار درستی. همچنین درحالی که ما از دنیای اطلاعات عقب هستیم آیا بازهم باید دیدگاهمان به سمت دنیای سنتی خودمان برود؟ آیا این راه حل مشکلات ما را حل می کند؟

یکی از دلایل اینکه الان هیچ چیز نداریم، همان حس رقابت با دنیای بیرون است

مجید غلامی جلیسه، معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی موسسه خانه کتاب در پاسخ گفت: صحبت های شما در واقع تأئید عرایض بنده بود. چرا که ما هیچ چیز در حال حاضر نداریم. فاجعه ای که من از آن صحبت کردم. چرا هیچ چیز نداریم؟ یکی از دلایلش همان حس رقابت با دنیای بیرون است که ما مثلا خودمان را با بیریتیش لایبرری مقایسه کنیم. خب بیریتیش لایبرری هیچ چیز که نداشته باشد، هم اکنون یکسری متخصص دارد. زیرساخت دارد. نقشه و پلن دارد که بر اساس آن حرکت می کند. اکنون در اکثر کتابخانه های دیجیتال ابزار، امکانات و تخصص وجود دارد و بعد بر اساس زمان بندی می آیند و کار را تعریف می کنند.

وی افزود: ما ابزار داریم، نیروی انسانی هم الحمدلله رشته کتابداری آنقدر توسعه پیدا کرده و در شهرها و دانشگاههای مختلف نیروی انسانی تربیت می کند که حالا نمی گوئیم عالی ولی متخصص هستند. برخی از اساتید ما واقعا طراز اول هستند و حرف برای گفتن دارند. همچنین برخی از دانشگاههای ما واقعا خوب هستند و واقعا حرف برای گفتن دارند یعنی نگاه متخصص اینجا وجود دارد.

این سکوتی که هم اکنون در جامعه کتابداری وجود دارد و از حریم خودشان دفاع نکردند، به چه دلیل است؟

جلیسه ادامه داد: نکته ای که شما در مورد کنسرسیوم مطرح کردید و فردی که در حال حاضر کار می کند تخصص ندارد. بله درست است و این یک ضعف است. دقیقا اینجاست که حرف من و شما به هم می رسد و می گوئیم که این قسمت باید حل شود. چرا باید یک پروژه عظیم ملی مانند کنسرسیوم محتوای ملی بدون نظارت دانشگاهیان طراز اول ما در حوزه کتابداری شکل بگیرد. آیا اگر صرفا یکسری سازمان و کتابخانه یک دفعه تصمیم بگیرند یک پروژه ای باید افتتاح شود؟ اما جامعه کتابداری چه اعتراضی به هر کدام از این پروژه ها کرده است؟ چه زمانی آنها را نقد کرده اند؟ چه زمانی آنها را به چالش کشیده اند؟ این سکوتی که هم اکنون در جامعه کتابداری وجود دارد و از حریم خودشان دفاع نکردند، به چه دلیل است؟

وی تصریح کرد: در جامعه پزشکی اگر 5 نفر کشاورز بروند و بیمارستان تأسیس کنند تمام جامعه پزشکی معترض خواهند شد اما در جامعه کتابداری ما از این اتفاقات نمی افتد. هرکس بخواهد به راحتی می تواند یک وب سایت کتابخانه دیجیتال راه اندازی کند و یک بانک اطلاعاتی تولید کند. جامعه کتابداری هم به راحتی از کنارش می گذرد.

وی ادامه داد: دوستان لیزنا هم باید به این موضوعات بپردازد و آنها را به چالش بکشد. چندسال است که کتابخانه های بزرگ ما پروژه ای به نام کتابخانه دیجیتال را با سر و صدای زیاد شروع کردند. آن زمان من گفتم که سرعتی که شما دارید خیلی چیزها را فدا خواهد کرد و دقیقا همین اتفاق افتاد. اما در کجا و کدام محفل کتابداری گفته شد که استانداردها را شما رعایت نمی کنید و نتیجه ای که از این کار قرار است حاصل شود درست نیست. و اینکه هزینه های میلیاردی تلف می شود.

چرا هیچ اعتراضی نمی شود که برخی کتابخانه ها اولویت از لحاظ محتوا برای ورود به کنسرسیوم محتوای ملی ندارند

جلیسه در ادامه افزود: کنسرسیوم محتوای ملی هم که صرفا می خواهد آمار را بالا ببرد. چرا هیچ اعتراضی نمی شود که برخی کتابخانه ها اولویت از لحاظ محتوا برای ورود ندارند. زیرا برخی از آنها مخزنشان دقیقا مشابه مخزن دانشگاه تهران است. چه لزومی دارد که شما درخواست می کنید و برنامه ریزی می کنید که آنها را هم وارد این کنسرسیوم کنید. وقتی کنسرسیوم تشکیل می دهید باید هدف و برنامه داشته باشید. باید بدانید که مخزن و دیتابیس قوی نیاز دارید. صرفا با آمار کاری از پیش نمی رود. اما متاسفانه اعتراضی صورت نمی گیرد.

مدیران و برنامه ریزان فرهنگی ما باید بدانند که فرق کار خوب و بد چیست؟

وی در ادامه با اشاره به سخنان هرندی پور گفت: ما علاوه بر بک گراند که توافق داشتیم هیچ اتفاقی نیفتاده در اینجا هم اتفاق نظر داریم. ادکا، انجمن کتابداری و لیزنا که در حوزه کتابداری فعال هستند، اعتراض نمی کنند، اعترضا صرف هم کافی نیست. باید راهکار بدند. یعنی اینطور نباشد که بگوئیم همه چیز بد است و منتقد صرف باشیم. فکر می کنم خود انجمن باید حرکت کند، خانه کتاب هم استقبال می کند و پشتیبانی می کند تا نشستهای تخصصی را در همین سرای اهل قلم برگزار کنیم. دوستان بیایند و موضوعات را به چالش بکشند. نمونه های خوب را جمع آوری و معرفی کنیم تا آشنا شوند. مدیران و برنامه ریزان فرهنگی ما باید بدانند که فرق کار خوب و بد چیست؟

وی در ادامه تصریح کرد: یکی از ضعف های ما این است که ما کار خوب را ارائه نمی کنیم و دغدغه ارائه خوب را نداریم. ارائه خوب باعث می شود آن نمونه خوب جا بیفتد. کاری که ما می توانیم انجام دهیم این است که مجموعه نشستهایی را برای نقد و بررسی کتابخانه های دیجیتال مطرح ایران داشته باشم و آنها را به چالش بکشیم تا حداقل حرف هایمان را زده باشیم و ده سال دیگر جامعه به ما نگوید که چرا متخصصان کتابداری ساکت ماندند و اعتراضی نکردند.

جامعه کتابداری ما از قدرت رسانه استفاده نکرده است

جلیسه افزود: اساسا در حوزه های دیگر وقتی پروژه ای استارت می خورد، خبرنگاران آن حوزه سریعا می آیند و آن را رصد و تحلیل می کنند. خیلی از مواقع خیلی از پروژه ها به دلیل این تحلیل های خبرنگاران در نطفه خفه می شوند. اما هم اکنون لیزنا چه کار می کند و چرا این موضوعات را به چالش نمی کشد؟ مثلا پروژه شیفت شب کتابخانه ملی در جریان کار یک رسانه مجددا احیا شد. این قدرتی است که رسانه دارد اما جامعه کتابداری ما از آن استفاده نکرده است.

همچنین در پایان این مراسم از کتابداران فعال در کتابخانه ها، انجمن ها و مراکز مرتبط با حوزه کتابداری، با اهدای لوح تقدیر و تندیس موسسه خانه کتاب قدردانی شد.