کمال اجتماعی «بزرگترین ویراستار تاریخ معاصر ایران»  است

به گزارش خبرنگار لیزنا، آیین گرامیداشت «كمال اجتماعی جندقی» با حضور مجید غلامی‌جلیسه؛ مدیرعامل موسسه خانه كتاب، سیدعلی آل‌داود؛ نویسنده و پژوهشگر، حسن انوری؛ ;کارشناس ادبیات فارسی، حسن نیكبخت؛ شاعر، افسانه یغمایی؛ فزرزند حبیب یغمایی و با حضور محمدرضا شفیعی‌كدكنی چهارشنبه ۲۹ آذرماه در سرای اهل قلم برگزار شد.

از ویراستار غافل مانده‌ایم

در ابتدای این آیین مجید غلامی جلیسه با بیان اینكه افراد متعددی در چرخه تولید كتاب نقش دارند، گفت: ما بیشتر نویسندگان، مترجمان و ناشران را می‌شناسیم و ویراستاران و حروف‌نگاران دیده نمی‌شوند. هنوز هم برخی از ناشران و صاحبان اثر از ادای دین نسبت به حقوق معنوی این افراد سرباز می‌زنند؛ اما این افراد هم در تولید كتاب سهم جدی  دارند و چه بسا كتاب‌هایی كه با سهم عمده نمونه‌خوان‌ها یا ویراستاران تولید می‌شود و اگر ایشان نباشند از كیفیت كتاب كاسته می‌شود.

وی ادامه داد: سال گذشته در منزل آقای اجتماعی برای اولین بار با استاد و كتاب هایشان آشنا شدم که برای من افتخار بزرگی بود و تاسف خوردم که چه قدر دیر با این شخصیت آشنا شدم. مجموعه شعر اخیرشان كه قلم ساده، نغز و پرمغزش آدم را مجبور می‌كند كه از یك شعر به شعر بعدی مراجعه كند، یكی از خواندنی‌ترین مجموعه شعرهای معاصر است.

مدیر عامل خانه كتاب ادامه داد: یكی از كارهایی كه باید با همكاری و همیاری دوستان انجام شود گردآوری اطلاعات ارزشمند و تاریخی است كه جندقی درباره تاریخ شفاهی نشر و كتاب دارند. ایشان با آدم ها و مجموعه های بزرگی همكار بودند و اطلاعات ارزشمندی را از زمانی كه در انتشارات فرانكلین بودند در خصوص تاریخ شفاهی نشر دارند. باید این اطلاعات را برای ثبت در تاریخ  جمع آوری كرد.

اجتماعی، مرد شماره دو مجله «یغما» بود

در ادامه، حسن نیكبخت به بررسی هفت دهه كارنامه فرهنگی و ادبی كمال اجتماعی جندقی پرداخت و گفت: در دهه ۳۰ و ۴۰ ایشان به ویراستاری مشغول شدند و با نویسندگان طراز اولی چون عبدالحسین زرین‌كوب كار كردند و بیش از هزار كتاب به مبادرت او به چاپ رسیده است. ویراستاری كه طی ۷۰ سال مورد اعتماد منوچهر ستوده، ایرج افشار، محمدرضا شفیعی‌كدكنی و... قرار گرفت.

وی ادامه داد: او از اهالی قریه فرخی بود و پدرش نسبت دوری با یغمای جندقی داشت. كمال پس از ۱۰ سالگی خیلی خوب متوجه شد كه باید استقلال یابد و از كلاس پنجم به شعر و شاعری علاقه‌مند شد. وی در سال ۱۳۲۵ برای تحصیل وارد دانشسرای مقدماتی شد. او در پلشت ورامین توفیق همخانه شدن با مهدی اخوان ثالث را داشت. اخوان به‌عنوان استاد وی، نارسایی شعر او را گوشزد می‌كرد و چند ماه بعد كه اخوان ثالث را در كافه‌ای در تهران ملاقات كرد و غزلی برای او خواند، اخوان شعر او و تخلص «گلبانگ» را بسیار پسندید. در سال ۱۳۳۲ وزارت فرهنگ، گروهی از معلمان را در اختیار وزارت كار قرار می‌دهد. كمال اجتماعی هم در این گروه وارد و مشغول كارهای دفتری می‌شود. در همان زمان به دفتر مجله‌ای می‌رود و با دكتر اسلامی ندوشن آشنا می‌شود. همزمان به بنگاه نشر و ترجمه كتاب هم می‌رود و كتاب «هیوبر دارك» در مورد تپه‌های سیلك با تنظیم، مقدمه، ویرایش و فهرست‌نگاری او منتشر می‌شود.

نیكبخت افزود: در چندسالی فعالیت او در بنگاه نشر و ترجمه كتاب، كتاب‌هایی چون «قابوس‌نامه»، «دو مقاله تقی‌زاده»، «جمشید و خورشید»، «كوروش‌نامه» و ... با مباشرت او چاپ می‌شود. جندقی در دهه ۴۰، چندسالی به‌عنوان مدیر داخلی مجله یغما با مرحوم حبیب یغمایی كار می‌كرد. در تابستان ۴۳ كه حبیب یغمایی برای معالجه، سفرهایی به خارج از كشور داشت مسئولیت‌های مجله یغما را به او  واگذار كرد. در سال ۱۳۵۸ كه بازنشسته می‌شود، در واقع ۳۰ ساله دوم فعالیت‌هایش آغاز می‌شود. او در همین هنگام شروع به همكاری با انتشارات سخن می‌كند و تا سال ۱۳۹۳ اغلب كتاب‌ها زیرنظر او منتشر می‌شود. اجتماعی جندقی نظارت دقیقی بر چاپ فرهنگنامه‌ها داشته و از او تاكنون ۶ عنوان كتاب منتشر شده است كه از آن جمله می‌توان به «اسم گل» منتخب اشعار‌، «كلیات سعدی» با كوشش او، «منظومه پندگذار در ادب فارسی» و «مجموعه اشعار گلبانگ» اشاره كرد.

«ماده تاریخ» امروزه در حال فراموشی است

افسانه یغمایی از دیگر سخنرانان این آیین در سخنانی گفت: كمال اجتماعی جندقی بیش از آنكه با ما فامیل باشد دوست است؛ دوستی كه همیشه دست دوستی را با مهربانی فشرده و من و خانواده‌ام را همراهی كرده. آقای اجتماعی را از وقتی بچه بودم به یاد دارم؛ او از  ۱۵ سالگی فردی متفكر و گاه غمگین بود و گاهی با خانواده به منزل ما می آمد. بعد از چند سالی كه به تهران برگشت جوانی فرهیخته بود. در همان موقع با مطبوعات همكاری می كرد و ویلن هم می زند.

وی ادامه داد: سال‌ها بعد آقای اجتماعی، همكار پدر من در مجله یغما شد. یك همكار دلسوز كه در هنگام سفرهای داخلی و خارجی، مجله را به او می‌سپرد و خیالش راحت بود كه مجله بدون غلط چاپ می‌شود. البته در همین سال‌ها اشعاری از كمال اجتماعی هم در مجله یغما به چاپ سپرده شد. در یغما اشعار خوبی ازآقای اجتماعی منتشر می شد و غیر از این اشعار جدی، اشعار طنز تفكر برانگیز نه فكاهی نیز از او چاپ می شد.

افسانه یغمایی یكی از ویژگی های شعر اجتماعی را ساختن ماده تاریخ دانست و گفت: ماده تاریخ در حال فراموشی است اما آقای جندقی متخصص این حوزه است. دانش بی‌نظیر آقای جندقی در ویراستاری و ویرایش است كه نظیر ندارد و در این زمینه استاد مسلمی هستند و در این باره زبان قاصر است.

مهم‌ترین جنبه شعر کمال اجتماعی، طنز است

آل داود از دیگر سخنرانان این نشست گفت: اجتماعی به سبب گوشه نشینی در بین اهل فضل شهره كافی را ندارد. وجه اول زندگی آقای جندقی ویرایش است. سال ۱۳۳۳ زمانی كه بنگاه ترجمه تاسیس شد قبل از آن ویرایش به آن معنا نداشتیم و مولفان و نویسندگان ما به فكر ویرایش نبودند. بعد از آمدن علامه قزوینی از اروپا به ایران، تصحیح نسخه‌های علمی و خطی شروع شد. این مرحله كه كتاب از زیر دست مولف بیرون می آمد مراحل سنگینی است. در آن سال ها برای نخستین‌بار واحدی به نام ویرایش، زیرنظر احسان یارشاطر شكل گرفت كه كتاب‌های ترجمه را غیر از مترجم، فرد دیگری كه اهل ترجمه و فضل بود هم می‌دید تا ویراستار، به قدر و قیمت كار مترجم پی‌ببرد. دكتر یارشاطر هیچ‌وقت ترجمه را بلافاصله روانه چاپخانه نمی‌كرد. البته با اینكه در آن زمان در ویرایش دقت‌نظر داشتند، اما ویرایش به‌طور كلی قوانین مشخصی نداشت.

آل داود ادامه داد: آقای اجتماعی اصول و فنون ویرایش را زیر نظر یارشاط فرا گرفت. كاری كه اجتماعی در سراسر عمر خود انجام داد تركیبی از نسخه پردازی، ویرایش و تا حدود زیادی ویرایش علمی بود كه با دقت نظری كه داشتند با هماهنگی مولف این اشكالات را بر طرف می كرد. بخش دیگر زندگی اجتماعی، همكاری با مجله یغما بود؛ كار كردن با یغما سخت بود؛ یغما از انتشار مطالبی كه باعث دردسر شود می ترسید و این باعث می شد به همكارانش با دید تردید نگاه كند. اجتماعی در دو نوبت با مجله یغما همكاری كرد؛ در دهه سی كه تجربه كافی نداشت و در دهه چهل كه به عنوان مدیر داخلی مجله یغما فعایت می كرد.

وی افزود: یغمایی در انتخاب شعر بسیار سخت گیری می كرد. چند داستان هم از اجتماعی در مجله منتشر شده است. دوران همكاری ایشان به عنوان مدیر داخلی مجله یغما چندین سال ادامه داشت. با وقوع انقلاب و تعطیلی یغما، اجتماعی در بنگاه ترجمه كار كرد و بعد با آقای فیروزان در انتشارات سروش همكاری داشت و آنجا توجه احمد سمیعی را جلب كرد. سمیعی از او به عنوان ویراستار برتر یاد می كرد. بعد از انقلاب، كار عمده وی در انتشارات سخن بود و تصحیح جدیدی كه از كلیات سعدی ارایه دادند. اولین تصحیح كلیات سعدی را مرحوم فروغی با كمك حبیب یغمایی انجام داده بود و بعد از آن مرحوم غلامحسین یوسفی كه كارش به پایان نرسید. اما كمال اجتماعی تمام چاپ‌های سعدی را با هم مقابله كرد و كلیات سعدی خیلی خوبی ارایه داد كه انتشارات سخن آن را منتشر كرد و تاكنون چهار یا پنج بار هم تجدید چاپ شده است.

آل داود به هنر شعر و شاعری اجتماعی جندقی اشاره كرد و گفت: طبع شعر دارد و ساده و بی‌تكلف شعر می گوید و مخاطبان شعر ایشان را درك می كنند. شعرها را می‌توان  به سه قسمت وطنی، قبل از انقلاب و بعد از انقلاب تقسیم کرد. بخش دوم شعر ایشان شعرهایی در باب ماده تاریخ است. ماده تاریخ شعری است كه مغفول مانده است. در این نوع شعرها گوشه هایی از تاریخ را می بینیم كه ممكن است در خود تاریخ ذكر نشده باشد. جنبه دیگر طنز است. جندقی قطعات زیادی سرودكه قبل از انقلاب در مجله توفیق و بعد از انقلاب در مجله گل آقا چاپ شده است. مهمترین جنبه شعر و شاعری ایشان شعر طنز است.

کمال اجتماعی بیش از 2000 کتاب را ویرایش کرده است

انوری در ادامه این آیین گفت: در دهه ۴۰ تا حدود سال‌های ۵۰ گاهی به مجله یغما در خیابان شاه‌آباد آن روزها می‌رفتم. چند مقاله هم از من در همان زمان در مجله یغما چاپ شده است. آنجا برای نخستین بار، كمال اجتماعی جندقی را دیدم و در غیاب حبیب یغمایی، كمال اجتماعی مجله را اداره می‌كرد. سپس به بنگاه ترجمه و نشر كتاب رفت. بعد از انقلاب در نشر ناشر او را دیدم و دو كتاب من را ویرایش كرد.

انوری افزود:  من امروز از ایشان پرسیدم كه تاكنون چند كتاب ویرایش كرده‌اید و او گفت؛ دوهزار كتاب. به این ترتیب ایشان بزرگترین ویراستار تاریخ معاصر است. وقتی اجتماعی ویرایش را شروع كرد ویرایش در ایران خوب جا نیفتاده بود و بنگاه نشر و ترجمه و انتشارات فرانكلین اولین بار ویراستاری را راه انداختند. بعد از انقلاب در انتشارات سروش كلاس هایی برای ویراستاری راه اندازی شد. اجتماعی قبل از همه اینها ویراستاری را شروع كرد. در اثر ویراستاری و خواندن متون قدیم و جدید ایشان به ادب فارسی تسلط پیدا كرده و به همین سبب توانسته بهترین اشعار زبان فارسی را انتخاب كند. بزرگترین همكاری ما در تدوین فرهنگ سخن بود و هشت سال طول كشید در این سال ها  هر روز از ساعت ۸ و نیم صبح تا ۴ بعداز ظهر روی این كتاب كار می كردیم. اجتماعی یكی از چهره های ماندگار فرهنگ معاصر است.

كمال اجتماعی جندقی در پایان این آیین گفت: من هفتاد سال است كه ویراستارم و تقریبا دو هزار كتاب را ویراستاری كردم. آنقدر كه آقای جلیسه به من لطف داشته‌اند هیچ‌كس قدر كارهای من را ندانسته‌ است. شفیعی كدكنی یك بار به فردی گفته بود؛ اگر كتاب خوبی در این مملكت منتشر شود با ویرایش اجتماعی جندقی است.

در پایان این آیین هدایایی از سوی خانه‌كتاب، توسط حسن انوری و محمدرضاشفیعی كدكنی به ایشان اهدا شد. از سوی انتشارات علمی و موسسه فرهنگی هنری امیركبیر هم هدایایی به ایشان اهدا شد. در انتهای كتاب شعر كمال اجتماعی جندقی با عنوان «لطایف گلبانگ» كه به تازگی منتشر شده است به حاضران در جلسه اهدا شد.