مراسم روی مه به مناسبت بزرگداشت حافظ برگزار شد

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، موسسه کتابخانه و موزه ملک، به مناسبت روز بزرگداشت شیخ شیرین سخن، حافظ شیرازی، اقدام به برگزاری مراسمی با عنوان «روی مه» در روز سه شنبه مورخ 20/7/89 در تالار اجتماعات موزه ملک نمود.

در حاشیه این مراسم، نمایشگاهی در چند بخش شامل نمایشگاه عکس های قاجاری حرم مطهر رضوی؛ نمایشگاه کتاب با موضوع امام رضا (ع) به مناسبت ولادت با سعادت امام رضا (ع)؛ و به بهانه اکرام روز حافظ، نمایشگاه نسخه های خطی دیوان حافظ را در نگارخانه موقت موزه ملک به معرض دید مهمانان شرکت کننده در مراسم گذاشت.

برنامه با قرائت آیاتی از کلام الله مجید در ساعت 18:45 شروع شد. در ابتدا سید محمد مجتبی حسینی، مدیر عامل کتابخانه و موزه ملک صحبتهای خود را با خیر مقدم گویی به حاضران در مراسم و خواندن شعری از حافظ آغاز نمود و گفت: این دومین برنامه به مناسبت بزرگداشت و تکریم حضرت حافظ در حال برگزاری است. 

حسینی در ادامه به معرفی یکی از تاجران ایرانی که نمونه ای از مردان همیشه جاوید این مرز و بوم به شمار می روند اشاره کرد و گفت: مرحوم حاج‌ حسين آقا ملك، بیش از اینکه دغدغه تجارت داشته باشد، به فرهنگ و هنر ایرانی ارج و قرب خاصی داشتند. وی در قرن حاضر خورشیدی کتابخانه و آثار گرانبهایی را که برای خودشان جمع آوری کرده بودند وقف عام می کند و در اختیار امین ترین نهاد موجود در ایران یعنی آستان قدس رضوی قرار می دهند.

وی در ادامه اظهار کرد: با گذشت زمان است که همگان به اهمیت کار خیر خواهانه مرحوم حاج‌ حسين آقا ملك پی می برند، به طوری که ایشان 7 وقف نامه میراثی را برای این کتابخانه در منطقه محروم تهران به یادگار گذاشته است. املاکی که ایشان وقف کرده اند تقریبا 61000 هکتار زمین یعنی چیزی معادل نصف تهران بود و قرار بر این است در این املاک فعالیت هایی از قبیل کشاوزی، باغداری، دام پروری، و به نسبتی که آقای ملک مقرر کرده اند کتابخانه و موزه احداث شود.

حسینی گفت: زمین این موسسه نیز در معاوضه با بخشی از باغ ملک در شمیران و دربند انجام شده و میراث ارزشمند به جا مانده از مرحوم حاج‌ حسين آقا ملك است.

وی به آثار موجود در کتابخانه اشاره کرد و گفت: در این مجموعه 19000 عنوان کتاب خطی جمع آوری شده است به طوری که مجموعه کتابخانه ملک یکی از 6 کتابخانه بزرگ خطی ایران به شمار می آید و با توجه به تخمینهای زده شده در این رابطه یک میلیون نسخه خطی ایران اسلامی در جهان وجود دارد که بخشی از آن در خانه پدری و ایران مانده است.

حسینی ادامه داد: کتابهای چاپ سنگی، چاپ سربی، آثار موزه ای، تمبر ها، قطعات خوشنوسی و نقاشی و بسیاری از نمونه های هنر ایرانی بر روی چوب از آثار این مرحوم دلالت بر حضور پیوسته یک بازرگان تمام عیار ایرانی داشته و دارد و هیچوقت یادش در خاطر ها کهنه نخواهد شد.

مدیر عامل کتابخانه و موزه ملک، با توصیف اجمالی از تاسیس کتابخانه و موزه ملک و منابع موجود در این کتابخانه، به روز بزرگداشت حافظ اشاره کرد و گفت: امروز که به بهانه اکرام خواجه شمس الدین محمد حافظ گرد هم آمدیم، 32 نسخه خطی  از دیوان حافظ در این کتابخانه نگهداری می شود و این در حالی است که ده ها هزار نسخه چاپ سنگی در کنار همین نسخه های خطی وجود دارد. نسخه خطی که 100 سال پس از وفات حافظ نگاشته شده تا نسخه هایی که در  دوره قاجار آن هم به جهت مفاخره چاپ می شد در این موسسه حفظ و نگهداری شده  و حافظی که به خط ابوالقاسم خوان معتمد الملک خوشنویس نگاشته شده تا نسخه خطی دیوان حافظی که در دوره مظفرالدین شاه کتابت شده همگی از جمله این نسخه های خطی نفیس در این کتابخانه وجود دارد که به یادگار مانده است.

سید محمد مجتبی حسینی، در خاتمه به یکی دیگر از کار های در حال انجام در کتابخانه اشاره کرد و گفت: کتابخانه ملک در نظر دارد تا به باز نشر آثار نفیس تاریخی بپردازد که این کار به آرامی در حال انجام است.

در ادامه مجری برنامه، از دکتر محسن هاشمی، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر، دعوت کرد تا در زمینه فعالیت هایی که در ارتباط با جلوه های تصویری در اشعار حافظ انجام داده، برای حاضران در مراسم به ایراد سخنرانی بپردازد.

دکتر محسن هاشمی، به نمایندگی از اعضای هیأت علمی دانشگاه هنر به دوران تحصیل خود اشاره کرد و گفت: کارهای پژوهشی کمی در زمینه تلفیق شعر و سینما انجام شده است. به همان نسبتی که در دانشکده ادبیات موافقان حوزه سینما کم بود و به سینما به دید تکنیکی برای سرگرمی نگاه می شد با مراجعه به سینما نیز متوجه شدیم که  شعر را مقوله ای می دانستند فقط برای استفاده در محافل ادبی.

وی در ادامه گفت: باتوجه به دیدگاههای مختلف نسبت به مقوله شعر و سینما در دوره فوق لیسانس تصمیم به بررسی قابلیتهای تصویری اشعار شاهنامه فردوسی گرفتم که با مطالعه این اشعار به یک سری از قواعد دست یافتم که منحصرا مربوط به شعر فردوسی نبود.

دکتر هاشمی افزود: امیدوارم بتوانیم به بزرگترین حوزه افتخار آفرین فرهنگ ایرانی یعنی شعر و ادبیات بازنگری داشته باشیم و شرایط پیوند دادن آن با حوزه دیگری که گرچه ظاهرا خیلی دیر با آن آشنا شده ایم ولی توانسته ایم رد پای آن را در اشعار خود پیدا کنیم، فراهم آوریم.

وی در ادامه گفت: یکی از این مباحث که به خصوص در دهه 70 در سینمای عرفانی مطرح شد، مقوله فرهنگی بود. که نتیجه تبدیل دانسته ها به فرهنگ است و زمانی که تبدیل به فرهنگ شد طبیعتا میزان و معیار جمع را برمی انگیزد و شعر خود میزان و معیار است. شعر یک ویژگی فرهنگی ایرانی است که ارتباط تنگاتنگی با روحیه و نوع تفکر ایرانی دارد که این خود در نوع تفکر در شعر حافظ به وضوح قابل درک است. دلیل تقاضا برای کتاب حافظ نه فقط  زیبایی کلام است بلکه ویژگی فرهنگی آن نیز به حساب می آید که در کلام حافظ به چشم می خورد.

سپس دکتر هاشمی درباره عرفانی بودن اشعار حافظ گفت: اشعار حافظ با وحدت و یکپارچگی عرفان سر و کار دارد و نمی توان آن را به دو حوزه متفاوتِ محتوا و فرم تقسیم کرد برای همین با مشاهده اشعار فردوسی و سعدی و حافظ متوجه می شویم که این اشعار از حالت گویشی به نمایشی در می آید و نمایشی بودن اشعار از این جنبه، اساس سینماست، چیزی که با فرهنگ ایرانی عجین شده و مربوط به چند صد سال اخیر هم نمی شود. حافظ به هر دو نوع رویکرد در شعر خود توجه داشته است یعنی ایستایی که از طریق تصویر می توان به چیزی که وجود داشت و الان نیست پی ببریم و دیگری پویایی در اشعار خود که در همان لحظه وجود داشته بپردازد. وی ادامه داد: با این وجود شعر عرفانی حجم قلیلی دارد و از یک نوع فشردگی و کمینه گرایی برخوردار است و زمانی که نیروی انفجاری خودش را آزاد می کند ذهن و جان مخاطب سرشار از عالم تصویری می شود و این تصویر است نه کلام که مخاطب را تحت تاثیر خود قرار می دهد.

دکتر هاشمی به بحث رویت اشاره دوباره کرده و گفت: شعور طبیعی حاصل دید طبیعی است و دیدن فعالیتی است که از طریق چشم صورت می گیرد. چشم  با حرکت می بیند و اگر ما کاری کنیم که فکر مشغول رویت تصویر باشد چشم شروع به حرکت می کند درست مانند مکانیزیمی که در خواب اتفاق می افتد. رویت با خواستن سرو کار دارد و ما آنچه را که می خواهیم می بینیم. ما با فرهنگ ایرانی خود تصاویر را در شعر های خود می بینیم. در شعر حافظ نیز نکته اشارت بینی خیلی مورد توجه قرار گرفته است.

 وی ادامه داد: حافظ با بیان کوچکترین اشارات یک معنای خیلی وسیعی را در ذهن ایجاد می کند.چیزی که در فرهنگ عرفانی ما مهم است دیدن عرفان است تا شنیدن آن و این ویژگی نیز در عرفان ما و در اشعار حافظ قابل مشاهده است.

همچنین وی به موضوع سریع خوانده شدن تصاویر اشاره کرد و گفت: سرزمین ایران همیشه با تصویر سر و کار داشته و ویژگی تصویر سریع خوانده شدن آن است و بر اساس همین ویژگی کلام ایرانی نیز یک نوع فشردگی پیدا کرده و این فشردگی با سازو کار زبان که توصیف است متفاوت نیز هست.

دکتر هاشمی گفت: اشعار حافظ از ویژگی وحدت برخوردار است و از طرفی به جهت روایی بودن بسیار دشوار که هر دو ویژگی تصویری در اشعار یعنی ایستایی و پویایی قابل مشاهده است. بنابراین در اشعار حافظ دو جنبه حایز اهمیت است یکی جنبه تصویری دارد و دیگری متحرک است و جنبه سینمایی.

وی خاطرنشان کرد:  امیدوارم  طرح این مسأله و بر انگیختن ذهن افراد مقدمه ای باشد برای به ثمر رسیدن کار پژوهشی و سوق یافتن تمدن ما از طریق درک شعر حافظ از ویژگیهای نظری به ویژگیهای بصری.

مجری برنامه در ادامه از صحبت های دکتر هاشمی در زمینه اندیشیدن و ابتکار وی در طرح جلوه های تصویری اشعار حافظ تشکر کرد و در ادامه از دکتر مرتضی هنری، مردم شناس، فرهنگ شناس و استاد دانشگاه استرالیا دعوت کرد تا با موضوع جام جم در اشعار حافظ صحبت های خود را بیان کند.

دکتر مرتضی هنری با توجه به تمام روایات که در مورد جام جم، به بیان نظر خود در باره مفهوم جام جم پرداخت و گفت: از نظر من داستان جام جم یک مفهوم جغرافیایی دارد و آنچه که مسلم است بیشترین کسی که در تاریخ ادبیات ایران و تاریخ عرفانی فلسفی جهان در باره جام جم صحبت کرده حافظ است. اگر کلمه جام جم را به عنوان یک کلید واژه در نظر بگیریم حافظ منظور خاصی از بیان آن دارد.

وی در ادامه افزود: در عین حال که به چیستی جام جم اشاره نمی کند ولی اظهار دارد که می توان آن را بدست آورد و اینکه چه کسی می تواند این جام جم را داشته باشد. با توجه به مشاهدات خود در اشعار حافظ متوجه شدم که هر کدام از ما می توانیم این جام جم را داشته باشیم.

دکتر هنری در پایان به فرهنگ اصیل ایرانی اشاره کرد و گفت: فرهنگ یعنی حرمت و زمانی که از این کلمه استفاده می کنیم به تمام مخلوقات و کل هستی حرمت قائل هستیم و باید حرمت به آینده را نیز در فرهنگ خود رعایت کنیم. فرهنگ پناهگاه تنهایی آدم هاست و کار آن درست کردن چهارچوب است و اصلا غریزی نیست و نیازی را رفع نمی کند ولی با عمیقترین نیازهای انسان سرو کار دارد، ظاهرا هیچ منطقی در پشت فرهنگ وجود ندارد اما بسیار فراتر از منطق برای وصل انسانها تلاش می کند. در واقع در فرهنگ ما احترام به انسان، در تمام اجزایش جریان دارد.

مجری برنامه ضمن تشکر از حضور دکتر هنری در روز تکریم خواجه حافظ شیرازی و بیان مفهوم جام جم، به حضور ناشران و تلاشگران در عرصه نشر آثار دیوان حافظ اشاره کرد و از دو تن از میزبانان حاضر در مراسم، غلامحسین فرید وندی، مدیر عامل موسسه انتشاراتی اکتا، و سید محمد مجتبی حسینی، مدیر عامل موسسه کتابخانه و موزه ملک، دعوت کرد تا لوح یاد بودی را به این بزرگواران در قدردانی از زحمات آنها تقدیم کنند.

در ادامه، از یوسف حسینی  و استاد محمد باقر آقا میری به عنوان نگارگران دیوان حافظ؛ و در صنف ناشران از محمدعلی داوودی پور و محمد مهدی داوودی پور؛ از ناصر میرباقری به نمایندگی از خانه فرهنگ و هنر گویا نیز قدردانی شد. 

مراسم در ساعت 20:25 دقیقه با پذیرایی از میهمانان و ارائه تندیس یادبود به بزرگان حاضر در برنامه، به کار خود پایان داد.

شایان ذکر است این نمایشگاه از 17تا 27 مهر ماه 1389 در نگارخانه موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به معرض دید عموم گذاشته شده است. 

خبرنگار: سمیه مردمی