سیر تحول قواعد فهرستنویسی در ایران و جهان و چالشهای فراروی آن، بررسی شد

به گزارش خبرنگار لیزنا،  این نشست با حضور دکتر محسن حاج زین العابدینی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و مدارک علمی جهاد کشاورزی، دکتر افشین موسوی چلک، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل، ملیحه درخوش، سرپرست بخش سازماندهی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، و عباس رجبی، مسئول مرکز اطلاع رسانی دانشگاه امام صادق (ع)، برگزار شد.

عباس رجبی؛ دبیر نشست، بحث سازماندهی اطلاعات براساس طرحهای رده بندی را آغاز کرد و در این بحث عنوان شد: در دوره های مختلف این کتابخانه ها بودند که به جمع آوری کتب پرداختند و کتابداران هستند که واسط بین تولید اطلاعات و مصرف آنها در جامعه به شمار می روند و از جمله اولین کسانی که به فهرست نویسی کتابها پرداخت ابن ندیم بوده است.

در ادامه از چالشهای فراروی فهرست نویسی نام برده شد که عبارتند از، انتشار منابع اطلاعاتی بیشمار ، بسترها و شکل های مختلف منابع اطلاعاتی خود انتشار در محیط شبکه ، انتشار سریبع اطلاعات ، آثار مرتبط وابسته به یک اثر ، فقدان ارتباط لازم بین منابع اطلاعاتی، و فرمتهای مارک مختلف هر کشور.

همچنین قابلیتهای بسترهای جدید در این حوزه، تسریع و گسترش فهرست نویسی پیش از انتشار، تسریع و گسترش فهرست نویسی تعاونی، دستیابی به فهرستگان و منابع اطلاعاتی سایر مراکز، کاهش هزینه های فهرست نویسی، و تدوین استانداردها، عنوان شد.

در ادامه نشست دکتر موسوی بیان داشت:  اولین قواعد فهرستنویسی را واتیکان، پانیستی و انجمن کتابداران آمریکا در سال 1949 ایجاد کردند بعدها به این قواعد ایراد گرفته شد و در نتیجه اولین ویرایش قواعد فهرست نویسی انگلو امریکن در سال 1988 منتشر و در جهان گسترش پیدا کرد این قواعد یکی از استانداردترین قواعد در جهان است و به 24 زبان از جمله فارسی ترجمه شده است.

وی افزود: معایب زیادی به انگلو امریکن واردشده است. این قواعد بسیاری از موارد مانند شرح بر شرح را جواب نمی دهد و به خود منبع توجه شده است ولی در قواعد جدید به محتوای اثر توجه می شود. انگلو امریکن همه موارد یک اثر را در جای خود نمی آورد بلکه بیشتر از ارجاعات استفاده شده به همین علت گمراه کننده است.

وی ادامه داد:  در انگلو امریکن روابط بین منابع درست بررسی نشده و با سرعت انتشار منابع الکترونیکی مطابقت ندارد در این قواعد از «ناحیه» نام برده شده در حالی که در RDA به جای ناحیه از «عنصر» یاد می کنند .

دکتر زین العابدینی در ادامه به تاریخچه ای از فهرست نویسی اشاره کرد و افزود:  سیمور لوبتسکی در دهه 60 کنفرانس پاریس به قواعد فهرست نویسی انجمن کتابداران آمریکا (1949) ایراداتی چند وارد کرد که این باعث بوجود آمدن قواعد فهرست نویسی انگلو امریکن شد.

انگلو امریکن بر اساس دو رویکرد نظام مدار (شکل فیزیکی) و کاربرمدار (عنصر شناختی) ایجادشده و بر حسب آن سیستم طراحی می شود.  این قواعد در زمان خود یک انقلاب بوده است ولی در زمان حاضر با نیازهای کاربر مطابقت ندارد و این باعث بوجود آمدن RDA (توصیف ودسترسی منبع) در سال 2005 شده است.

وی ادامه داد: در  ژوئن 2009 قواعد RDA منتشر شد. RDA استانداردی فراداده ای فیزیکی و دیجیتالی می باشد . FRBR یک الگوی مفهومی برای بوجود آمدن زیرساختهای لازم است که با تلفیق  RDA می توانند بازیابی موثری را ارائه دهند.

در ادامه نشست ملیحه خوش به صحبت پرداخت و گفت: در همایش 1997تورنتو و  همایش 2001 کتابخانه کنگره تصمیم  به ایجاد ویرایش سوم انگلو امریکن با نام و استاندارد جدیدی کردند که در سال 2006 پیش نویس RDA و در ژوئن 2009 نسخه نهایی آن به دست ناشر رسید .

تفاوتهای RDA، (تغییر در انگلو امریکن، مفاهیم جدید، ساختار جدید ، واژگان جدید و دستورالعملهای جدید)، دارای دامنه وسیعتر و ساخته شده در محیط وب ، کاربرد در وب معنایی و سازگار با استانداردهای فراداده ای بوده و فقط مربوط به کتابخانه نیست بلکه در آرشیو ها و... کاربرد دارد.

وی افزود: بخشهای RDA شامل ثبت ویژگیهای نمود عینی و مورد،  ثبت ویژگیهای اثر و بیان، ثبت ویژگیهای مفهوم، شی و رخداد، ثبت روابط مقدماتی بین اثر ،بیان، و ثبت روابط موضوعی، و ثبت روابط بین اشخاص و....است.

دکتر موسوی در ادامه گفت: امروزه گرایش به سمت فهرست نویسی توصیفی است تا تحلیلی و با توجه به رشد منابع دیجیتال قواعد فهرست نویسی تغییر کرده است.

وی گفت: در محیط دیجیتال کار برای کتابدار پیچیده تر شده و دانش کتابداری به سرعت و تلاش بیشتر نیازمند است و بیشترین چالش برای سازماندهی منابع الکترونیکی بوده است.

دکتر حاجی زین العابدینی افزود:  نکته ای که این قواعد بر اساس آن شکل گرفته اند تغییر پارادایمی است که در فعالیتهای کتابداری صورت گرفته است.

وی گفت:  تغییر پارادایم از لایه کاربری به لایه پردازش میباشد. وظیفه کتابداران تغییر کرده در محیط دیجیتال با اصل منبع کار داریم . منابع PDF وقتی مورد استفاده قرار می گیرد که سازماندهی شده باشند.

در ادامه مطرح شد که در آینده اطلاعات سازماندهی ایده آل ما چگونه خواهد بود؟

و بیان شد: سازماندهی ایده آل به صورت دیجیتالی می باشد. اطلاعات دیجیتال دارای حجم زیاد است بنابراین پردازش آن باید به سرعت انجام بگیرد. باید سازماندهی در منبع و توسط تولید کننده علم (که آموزش دیده اند) انجام بگیرد.

عباس رجبی دبیر نشست در خصوص عملیاتی شدن RDA سوال کرد و گفت: آیا  RDA عملیاتی شده و در صورت عملیاتی شدن چه راهکارهایی پیش روی وجود خواهد داشت؟

ملیحه درخوش در پاسخ به این سوال گفت: RDA هنوز عملیاتی نشده است. OCLC به RDA پرداخته و مشکلاتی که بوجود می آید را شناسایی می کند.

وی گفت: پروژه OCLC دارای دو کمیته است: 1. کمیته فهرست نویسی انجمن برای استفاده در RDA و 2. کمیته مشورتی برای نمایش RDA در مارک.

در پایان دکتر افشین موسوی  بیان داشت: نرم افزارهای کتابخانه ای در سال 1368 وارد ایران شده اند و با اینکه اساس همه استانداردها مارک بوده در حقیقت استاندارد مارک به درستی در آنها اعمال نشده است و با استفاده از استاندارد  39،50Z  قابل استفاده در کتابخانه های مختلف می باشد.

این نشست در ساعت 15:40 به پایان رسید.

خبرنگار: معصومه عبدالله وند