تغییر اسم رشته: نیازمند حرکتی از پایین به بالا

لیزنا، دکتر مرتضی کوکبی، عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز: از زمانی که به فضل الهی به درجۀ استاد تمامی رسیده­ام به در دفتر بنده در دانشکده تابلوی کوچکی نصب شده که بنده را «پروفسور مرتضی کوکبی» معرّفی می­ کند. این تابلوی کوچک برای بنده موارد و دیدارهایی را فراهم کرده است که تصوّر می کنم بیان یک مورد از آن­ها بد نباشد. در زمانی که ریاست دانشکدۀ علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز را بر عهده داشتم یکی از دانشجویان عزیز پذیرفته بودند که کارهای اداری بنده را انجام دهند و در مواردی کمک بنده در انجام کارهای علمی هم بودند. ایشان که برای انجام این کارها در دفتر بنده مستقر شده بودند یک بار تعریف کردند که زمانی که در دفتر نشسته بودند مراجعی داشته­اند که پرسیده بوده است: آیا جناب پروفسور تشریف دارند؟ ایشان در پاسخ گفته بودند که نه، ولی امرتان چیست؟ فرد مراجع پاسخ داده بوده که بنده مشکل روانی دارم که می­خواهم دربارۀ آن با جناب پروفسور صحبت کنم. دانشجوی محترم در پاسخ گفته بودند که رشتۀ پروفسور، روانشناسی نیست بلکه کتابداری است. فرد مراجعه­کننده با شنیدن این سخن گفته بود: مگر کتابداری هم پروفسور می­خواهد؟!!

اگر چه این دیدگاه از سوی فردی احتمالاً ناآشنا با رشتۀ کتابداری و آموزش عالی مطرح شده است و به او حرجی نیست، امّا مورد دیگری که در زیر تعریف می­کنم شاید بیان عمق فاجعه باشد. چند سال پیش یکی از مقامات مسؤول نشریات علمی در وزارت علوم، تحقیقات و فنّآوری برای بررسی مشکلات نشریات علمی دانشگاه شهید چمران به اهواز آمده بود. ایشان در پاسخ یکی از همکاران که مشکلات مقالات کتابداری را مطرح کرده بودند پرسیده بود که: مگر کتابداری مقاله هم دارد؟!!

حتماً تاکنون حدس زده­اید که دغدغۀ علمی و حرفه­ای بنده که می­خواهم دربارۀ آن بنویسم چیست. بلی، دغدغۀ بنده نام این رشته است. دغدغه­ای که هر از چندگاهی موجی را به وجود می­آورد امّا این موج پس از برخورد به تخته­سنگ­های موانع، پخش می­شود، نیروی خود را از دست می­دهد و فراموش می­شود. نمی­دانم در حالی که دلایل فراوانی برای تغییر نام این رشته وجود دارد و دلایل نگه­داشتن آن دیگر تقریباً وجود ندارد چرا باز هم این اسم بی­مسمّا گریبان­گیر کتابداری ایران است؟

اجازه می­خواهم به برخی از دلایلی که تغییر نام این رشته را ضروری می­سازد در زیر اشاره کنم:

1. در چند سال اخیر برخی از دانشگاه­ها از جمله دانشگاه شهید چمران اهواز درگیر تغییر محتوای این رشته بوده­اند. سرفصل­های نوینی برای این رشته در تمامی مقطع­های تحصیلی نوشته شده و درس­های نوینی که پاسخ­گوی نیازهای روز کتابخانه­های ایرانی هستند ارایه شده­اند. آیا رنج تغییر سرفصل­ها کم­تر از رنج تغییر نام است که این نام تغییر نمی­کند؟

2. هنگامی که مقامات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دربارۀ رشته این گونه قضاوت می­کنند و بر این باورند که این رشته به مقاله نیاز ندارد آیا نباید از خود بپرسیم که آیا این نام رشته نیست که این مقامات را به اشتباه انداخته است؟ زمانی که این وزارت، رشتۀ کارشناسی کتابداری را در مرحلۀ اوّل آزمون سراسری قرار داد آیا این عمل ناشی از نام این رشته نبود؟

3. بنده در هر همایشی که شرکت کرده یا با دانشجویان عزیز در مناسبت­های گوناگون دیدار داشته­ام بی­اغراق نخستین پرسشی را که می­باید پاسخ می­دادم این بود: نام رشته چه زمانی تغییر می­کند؟ کار به جایی رسیده بود که همیشه خود را برای این پرسش قبل از هر پرسش دیگری آماده می­کردم. نسل جوان کتابدار بیش از نسل پیشین از این نام بیزار است. این نام، اعتماد به نفس او را از بین می­برد به گونه­ای که حتّی جرأت ابراز این نام را در برابر دانشجویان رشته­های دیگر ندارد.

4. پژوهشی که حدود یک سال پیش در دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد نشان داد که اکثریت کتابداران با تغییر نام رشته موافق بودند. کتابداران حتّی نام مدیریت اطلاعات را با اکثریتی بالا پشینهاد کرده بودند.

5. پرسش­های آزمون نیمه­متمرکز دکترا در رشتۀ کتابداری که اخیراً برگزار شد نشانی آشکار از ناتوانی وزارت علوم، تحقیقات و فنّآوری از درک ماهیت این رشته است. این پرسش­ها که توهین آشکاری به این رشته بود نشان داد که مقامات این وزارت، هنوز تصوّر می­کنند کتابداری رشته­ای است که فارغ­التّحصیل آن یاد می­گیرد چگونه کتاب را امانت دهد، چگونه آن را در قفسه جای دهد و دانش و هنری بیش از این ندارد. او همچنین باید تلاش کند تا آن جایی که ممکن است کتاب را امانت ندهد زیرا اگر کتاب گم شود مسئول است! چنین اندیشۀ نادرستی به باور بنده ناشی از نام این رشته است.

6. برخی بر این باورند که اشکال این رشته این است که برای عموم ناشناخته است. بنده بر این باورم که مشکل این رشته این نیست که عموم با آن بیگانه­اند بلکه این است که همه فکر می­کنند آن را به­خوبی می­شناسند!! تصوّر عموم از این رشته همان است که در وزارت علوم، تحقیقات و فنّآوری وجود دارد.

7. برخی از همکاران پیش­کسوت بنده بارها از این که رشتۀ خود را کتابداری معرّفی کنند ابراز شرمندگی کرده­اند. این نشان می­دهد که رنج این نام، تنها گریبان­گیر نسل جوان نیست بلکه نسل پیشکسوت را هم شامل می­شود. بنده بارها در نوشته­های اندک و عرایض خود نوشته و گفته­ام که افتخار می­کنم که کتابدار هستم امّا دیگر افتخار نمی­کنم کتابدار نامیده شوم.

دلایل برای تغییر نام این رشته بسیار است. امّا ذکر آن­ها در این مجال نمی­گنجد. آن چه که در پایان این نوشته می­خواهم به نسل جوان و عزیز کتابدار عرض کنم این است که: از امامزادۀ وزارت علوم، تحقیقات و فنّآوری و پیشکسوتانی مانند بنده برای تغییر نام این رشته آبی گرم نمی­شود. آنان برای تغییر نام، خود باید اقدام کنند. این اقدام هم ساده است: کافی است بیندیشند که نام «اطّلاع­رسانی» چگونه به نام کتابداری افزوده شد. این نام که به نادرستی به نام کتابداری افزوده شد نه از سوی وزارت، بلکه با حرکتی از پایین به بالا و توسّط خود کتابداران و دانشجویان به نام کتابداری افزوده شد و این افزایش تا حدودی هم به این دلیل بود که بار منفی نام رشتۀ کتابداری را کم کند.

برای تغییر نام این رشته، باز هم حرکتی از پایین به بالا لازم است. اگر تمامی کتابداران، دانشجویان این رشته و پیشکسوتان تصمیم بگیرند که از این پس رشته را به نام دیگری بخوانند، آن گاه نهادهای رسمی مانند وزارت علوم، تحقیقات و فنّآوری نیز سرانجام تن به تسلیم خواهند داد. تنها کافی است که اجماعی در مورد نام نوین این رشته حاصل شود. گروه­های بحث و سایت­هایی مانند لیزنا می­توانند این مهم را انجام دهند. اجازه می­خواهم باز هم یادآوری کنم: برای تغییر نام این رشته حرکتی از پایین به بالا لازم است.

کوکبی، مرتضی. «تغییر اسم رشته: نیازمند حرکتی از پایین به بالا». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 25. 12 اردیبهشت 1390.