كتاب «پرسمان یاد» نقشه راه كتاب های دفاع مقدس است

 به گزارش لیزنا، در ابتدای این نشست، گل علی بابایی گفت: انتظار داشتم این کتاب در جلسه باشکوه تری رونمایی شود اما اینگونه نشد. در جلساتی که برای خاطره‌نگاری ادبیات مقاومت و جبهه و جنگ برگزار می‌کردیم به این نتیجه رسیدیم که در زمینه نوشتن خاطره و تاریخ شفاهی شبهاتی وجود دارد. بنابراین برای برطرف کردن این شبهات قرار شد شورایی متشکل از چندین نفر سوالاتی را مطرح کند و آقای کمری پاسخ دهند. ماحصل آن 15 جلسه ای بود که در خدمت استاد کمری بودیم. ماحصل این جلسات، کتاب «پرسمان یاد» شد که ماهیت اصلی مباحث جلسات را در بر می گیرد.

وی با بیان اینکه این کتاب یکی از منابع اصلی کارگاه های آموزش تاریخ شفاهی و خاطرات است، گفت: مباحثی که در این کتاب مطرح شد بسیاری از قفل ها را باز می کنند و به سوالاتی که در ذهن نویسنده است جواب می دهد.

بابابی در پایان گفت: خلاء این کتاب در ادبیات دفاع مقدس ما حس می شد. حجم زیادی از کتاب هایی که در این حوزه چاپ می شود استاندارد های اولیه را ندارند و این کتاب می تواند یک نقشه راهی برای آنها باشد.

خاطره پژوهی و خاطره شناسی جنگ نیازمند دانش است

در ادامه، معصومه رامهرمزی عنوان کرد: این کتاب به شیوه و قالب پرسش و پاسخ تهیه شده است و مایلم به این پرسش جواب دهم که این کتاب چگونه و چرا شکل گرفت است. افرادی مانند من که در حوزه خاطره نویسی کار می کردیم برای یافتن پاسخ سوال های خود به آقای کمری مراجعه و سوالات خود را از ایشان می پرسیدیم و گاهی جلسه های ما ساعات ها طول می کشید. این نشان می دهد ظرفیت حوزه خاطره نویسی، خاطره نگاری، خاطره شناسی و خاطره پژوهی جنگ آنچنان گسترده و نیازمند تولید دانش و کار است که متاسفانه در این سال ها به این موضوع نپرداختیم.

رامهرمزی ادامه داد: کتاب هایی در این زمینه وجود دارد اما این کتاب ها باید به روز می شدند تا مسائلی که امروز با آنها رو به رو هستیم در مجموعه دیگری به آنها پاسخ داده می شد. در جلساتی که داشتیم به این نتیجه رسیدیم که حوزه خاطره شناسی جنگ نیازمند رفع مسائل جنگ هستیم و سوالات زیادی در این زمینه مطرح می شد که نشان می دهد چه کسانی که تازه وارد این حوزه شدند و چه کسانی که سابقه کار در این حوزه دارند با مسائلی روبه رو هستند که در گذشته به آنها پرداخته نشده است.

وی افزود: بنابراین تصمیم گرفتیم اگر قرار است شورای خاطره به خود ببالد باید به خدمت کسی برسیم که بیش از دو دهه تجربه خاطره شناسی جنگ دارد. بنابراین به خدمت آقای کمری رسیدم. 15 جلسه برگزار کردیم و در کنار آن جلسات حاشیه ای هم داشتیم که در کتاب گنجانده نشده است. اتفاق خوبی به وسیله این کتاب رخ داد و آن این بود که جمعی که درگیر این موضوع بودند به این مساله اذعان داشتند که خاطره شناسی جنگ باید وارد حوزه شناختی شود. قطعا مطالعات فرهنگی و اجتماعی جنگ به کتاب های خاطره معطوف است و کتاب های خاطره نقش پایه ای در این مساله دارند.

 این نویسنده اظهار کرد: اگر به کتاب های خاطره و چگونگی معیار ها و ملاک هایی که باید بر اساس آنها این کتاب ها نوشته، ارزیابی و منتشر شوند، توجه نکنیم در آینده با مشکلات بیشتری رو به رو می شویم. بنابراین ما باید در  این جهت قدم برداریم که حوزه خاطره پژوهشی و خاطره شناسی جنگ نیازمند دانش است.

وی به ویژگی های متمایز این کتاب در مقایسه با کتاب های دیگر اشاره کرد و گفت: گفت و گوها و موضوعاتی که در این کتاب به چالش کشیده شده توانسته هر موضوع را کالبد شکافی کند و به صورت شفاف و صریح از جهات مختلف به موضوعات بپردازد.

تیترهای برجسته مجموعه آثار کمری را می توان در «پرسمان یاد» پیدا کرد

محمدرضا سنگری از دیگر سخنرانان این نشست بود که گفت: امیرمومنان در تقسیم‌بندی انسان‌هایی که اندیشه اثرآفرینی دارند تقسیم‌بندی شیرینی و زیبایی دارد. حضرت می‌فرماید؛ «آدم ها دو دسته اند؛ برخی هستند مانند هوا رعد می‌زنند تا زمینیان را به انتظار بارش بگذارند اما لحظاتی بعد ابر گسسته می‌شود بدون آنکه نمی ببارد». آقای کمری از این دست آدم‌هایی است که هزار چراغ دارد اما با چراغ خاموش حرکت می‌کند.

وی کتاب «پرسمان یاد»را عصاره مجموعه کتاب های استاد کمری دانست و گفت: تیترهای برجسته مجموعه آثار استاد کمری را می توانیم در این کتاب پیدا کنیم. این کتاب می توانست به گونه ای دیگر باشد. مجموعه ای از پرسشگران در این جمع حضور  داشتند و پرسش های خود را مطرح کردند. 9 نفر به تناسب وارد بحث می شدند و عده ای هم سکوت های زیادی داشتند. گروهی که در این پرسشگری حضور پیدا کردند باید به این سوالات که چه چیزی و چگونه باید بپرسند را برای خود روشن می کردند. من فقر این هماهنگی را در سوالات می بینم.

وی با بیان اینکه یکی از نقص های جدی تاریخ  ادبی ما نشان ندادن پشت پرده های خلق یک اثر  است، عنوان کرد: اینکه در این جمع چه کسی سوالات را مطرح می کند از درجه اهمیت بالایی برخوردار است چرا که جمع پرسشگر هم آفت است و هم منفعت دارد.

سنگری با تاکید بر اینکه باید در این کتاب مدیریت پرسش رخ می داد، افزود: ترتیب، تقدم و تاخر سوالات کجاست؟ آیا اولین سوالی که مطرح می شود واقعا اولین سوال است؟ چه کسی باید معلوم کند که پاسخ سوال ها داده شده است؟ جلسات گاهی ادامه جلسات قبل نیست. گاهی یک سوال را پر و بال می دهند و برخی از پرسش ها بی جواب یا کم جواب مانده اند. 

بخش مهمی از پژوهش های مرتبط با جنگ، خاطره نویسی و خاطره نگاریست

ابوالفضل رضوی در ادامه این مراسم گفت: حوزه خاطره حوزه ای وسیع است که محدود به جنگ هر کشوری نمی شود. لذا در هر زمانی می توانیم خاطره نویسی، خاطره سازی و ... داشته باشیم. ادبیات ما ادبیاتی احساسی و نوستالژیک است و این واژه آفرینی ها می تواند موجب غنای مخاطب شود.

 رضوی ادامه داد: بی تردید جنگ یکی از جریان های بسیار تاثیرگذار در سیر تحول زندگی اجتماعی ما در دوران پس از انقلاب است که هر وجهی از آن می تواند تاثیرگذاری خاص خود را از حیث احیای گفتمان اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و... که در  آن زمان حاکم بود را به وجود آورد. هر وجهی از جنگ که مورد مطالعه قرار می گیرد می تواند بخشی از نیاز ها را پاسخ دهد. جنگ به عنوان یک موضوع وسیع که هر وجهی از آن می تواند موضوع مطالعه باشد. بی تردید در پرتو دانش و بینش محقق و پژوهشگری مصداق پژوهشی پیدا می کند که خودش را به آن وجه مشخص جنگ ملزم می کند.

وی عنوان کرد: جنگ پژوهشی و مطالعات مرتبط با جنگ هم یک بحث کاملا انضمامی است و مانند هر علم دیگری حاصل ارتباط متقابل عالم  و پژوهشگر با موضوعی است که برای پژوهش انتخاب کرده است. لذا بینش و دانش پژوهشگر  از آغاز، پسینی و پیشینی است. بی تردید بخش مهمی از پژوهش های مرتبط با جنگ، پژوهشی است که در حوزه تاریخ شفاهی، خاطره نویسی و خاطره نگاری به آن پرداخته می شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: لذا این سوال مطرح می شود که اگر قرار است خاطره نویس یا هر کس دیگری بخواهد وجهی از جنگ را برای ما بازگو کند اگر از سر منفعت طلبی یا محافظه کاری و تطهیر خویش، گروه، حزب و... امر جنگ را مصادره به مطلوب کند وخاطره نویسی را به صورت خاص در یک بستری ارائه دهد که نسل فعلی و نسل های بعدی با این سوالات مواجه شوند که تا چه اندازه حوزه کشف با امر واقع انطباق دارد و چه اندازه در حوزه فهم با نیارها و مسائل امروز انطباق دارد، چه کسی پاسخ خواهد گفت.

رضوی عنوان کرد: در حوزه پژوهش اگر قرار است فضای گفتمان های بعدی را رقم بزنیم باید این نیاز به عنوان یک مساله خود را نشان دهد. باید کاملا آگاهانه با مقوله جنگ بخورد کنند. اکثر آثاری که چاپ می شوند از نوع خاطره است و مقداری با جنبه های داستان سرایی در هم آمیخته است. وقتی بحث تاریخ شناسی را مطرح می کنیم از گذشته، به خودی خود یاد می کنیم؛ گذشته ای که مورخ  در آن به عنوان کسی که در فضای گفتمانی گذشته و معاصر با موضوعی که در حال وقوع بوده، زندگی می کرد و ارتباط و انضمام به موضوع را از منظر فضای گفتمانی آن عصر بررسی می کند.

کتاب پرسمان یاد یک حل المسائل است

در ادامه، حسام مظاهری گفت: وقتی کتاب «پرسمان یاد» را می‌خوانیم با مؤلفه‌ای روبرو هستیم. آقای کمری در استخدام واژگان و مفاهیم وسواس دارند و در این کتاب حواشی پراکنده کمتر جای دارد چون آقای کمری متولوژی دارد. ایشان نوینسنده ای دقیق هستند به طوری که حشو در آثارشان بسیار اندک است.

مظاهری به زبان آثار استاد کمری اشاره کرد و گفت: زبان ایشان استخوان دار و منسجم است و مصرف کننده زبان نیستند بلکه تولید کننده زبان هم هستند و رویکردی ایجازی  دارند. این نوع از زبان به تعبیری برای آثار ایشان یک نوع حجاب است. حجابی که برای ایشان مصونیت و محدودیت ایجاد می کند. ویژگی مصونیت مخاطب ایشان را محدود کرده است.

وی افزود: این کتاب این ویژگی را دارد که در مجموعه آثار ایشان یک خلق عادت است. به اقتضای اینکه این کتاب گفت و گو محور است، ادبیات شکسته می شود و برای پاسخ دهی به بعضی از پرسش ها مجبور می شوند مثال بزنند که این مثال ها نقطه قوتی برای کتاب به حساب می آیند.  به عنوان یک مخاطب، مدیون پدیدآورندگان هستیم از این حیث که بعضی از مسائل را با فضای گفت و گویی بسط می دهند.

مظاهری کتاب «پرسمان یاد» را یک حل المسائل دانست و گفت: این کتاب پیش نیازی برای مطالعه آثار دیگر استاد کمری در حوزه جنگ است. سه موضوع آگاهانه یا ناخوآدگاه ضرورت تدوین کتاب را از سوی متولیان آن فراهم کرده است.  موضوع اول این است که قالب کتاب های جنگ، خاطره است. مساله بعدی این است که در حوزه خاطرات ما به یک انباشت و تکرار رسیدم. مدت ها در حوزه خاطرات جنگ، اتفاق جدیدی نمی بینم و بسیاری از کتاب ها شبیه هم هستند. در چند سال اخیر عرضه این کتاب ها در قالب پدیده سازی است.

وی افزود: وقتی از خاطرات جنگ حرف می زنم از چه چیزی حرف می زنیم؟ از یک موجود پویا،  فعال و در اوج یا خیر؟ تا کی می توانیم به این شیوه خاطره نویسی ادامه داد. در چند سال اخیر تلاش شده از یک قالب یکنواخت خاطره نویسی خارج شویم بنابراین بر فرم، محتوا، گرافیک و.. تاکید کرده ایم. اما تا کجا می توانیم ادامه دهیم؟

مظاهری عنوان کرد: تعریف و فهم چیستی خاطره، بایسته ها و نبایسته های خاطره نگاری جنگ و مسائل و مباحث پیرامون خاطره و خاطره نگاری از دغدغه های این کتاب است.

پرسمان یاد آغاز یک حرکت جدی در حوزه خاطره شناسی جنگ است

در پایان این مراسم، علیرضا کمری با بیان اینکه منظور از رونمایی، معرفی کتاب به مخاطب است، گفت: رونمایی باید به درون بینی کمک کند که این کار تا حدودی انجام شده است. رونمایی مقدمه ای برای جلسه نقد و بررسی فنی و درست کتاب است.

وی افزود: این کتاب بر اساس پرسش و پاسخ صورت مکتوبی پیدا کرده و من مسئولیت داشتم به سوالات پاسخ دهم و وارد معماری سوالات نشوم. این کتاب درس گفتار نیست بلکه تلفیقی از شیوه پرسش و پاسخ حضوری است و یک مصاحبه جدلی پژوهش محور، ناب و درجه یک نیست.

کمری بیان کرد: در تولید علم، گفت و گو یک روش است. در اشاره کتاب گفته ام که بسا مساله ها و پرسش ها پرسیده نشده است. بنابراین این کتاب برای اینکه کتاب شود، می بایست در جریان خوانش دقیق و حرفه ای سوال هایی که مطرح نکرده اند و مطرح نشده اند را مطرح کنند. این کتاب برای کامل شدن و دقیق شدن نیازمند مطالعه جدی است. روزگار خوبی در کتابخوانی نداریم. در مورد کتاب نخوانی صحبت های زیادی شده است. اما بدخوانی، نارساخوانی و ناتمام خوانی کتاب، مصیبت بزرگی است. اگر قرار است این کتاب به درستی بررسی شود باید به درستی خوانده شود تا بتواند دستمایه کتاب های دیگری باشد.

وی در پایان گفت: این کتاب آغاز یک حرکت جدی در حوزه مطالعه معطوف به خاطره شناسی جنگ است و کار پایانی نیست.

گفتنی است در پایان این مراسم از کتاب «پرسمان یاد» رونمایی شد.