دوره آموزشی «آشنایی با خدمات کتابخانه سیار» در تهران

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران؛ دوره آموزشی ۴ ساعته "آشنایی با خدمات کتابخانه سیار" با تدریس زهره میرحسینی و با حضور مسئولین کتابخانه های سیار استان های تهران و البرز و کارشناسان امور کتابخانه های دو استان با هدف آموزش سرفصل هایی همچون آشنایی با انواع کتابخانه های سیار، استاندارد های کتابخانه سیار، الزامات راه اندازی خدمات سیار در کتابخانه ها و روش های ترویج و تبلیغ کتابخوانی در کتابخانه های سیار در سالن جلسات اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران برگزار شد.

زهره میر حسینی دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه آزاد اسلامی یکی از شاخص‌های جوامع دانش‌محور را توسعه کتابخانه‌ها عنوان کرد و گفت: کتابخانه سیار حامل اندیشه و آگاهی برای مردمی است که از نعمت کتابخانه‌های ثابت بی‌بهره‌اند. کارکرد اصلی کتابخانه سیار مانند سایر کتابخانه‌ها، به جریان انداختن اطلاعات و خدمت به جامعه تحت‌پوشش است.

وی راه اندازی کتابخانه های سیار و ارائه خدمت به مناطق دور افتاده را امری مهم و ضروری در جامعه عنوان کرد و گفت: امروزه، کسانی که در مناطق محروم به‌سر می‌برند نیز به اندازه سایر افراد به خدمات پیشرفته کتابداری نیاز دارند، در آینده تقاضاهای روزافزونی از جانب کودکانی که در نواحی دوردست زندگی می‌کنند و به مدرسه می‌روند و خوانندگان سالخورده و خانه‌نشین وجود خواهد داشت. برای این قبیل افراد امکان رفتن به کتابخانه و گشت‌وگذار در اینترنت وجود ندارد. دولت باید کاری کند که عصر اطلاعات را به این نواحی بیاورد. رها کردن این نواحی و محروم گذاشتن آنها از دستیابی به اطلاعات الکترونیکی برای رفع نیازهای اطلاعاتی‌شان غیرقابل قبول است و همین امر به نقش کتابخانه سیار در برنامه کلی ارائه خدمات، اهمیت بیشتری می‌بخشد.

میرحسینی افزود: زیرساخت‌های ارتباطات دوربرد، مانند دورنگارها، خطوط تلفن، رایانه‌ها، و ماهواره‌ها موجب شده است کیفیت خدمات کتابخانه سیار به شهروندان، به‌صورتی مؤثر و کارآمد بهبود یابد، به‌گونه‌ای که کتابخانه‌های سیار در نقاط دوردست می‌توانند ایستگاه‌های بیشتری داشته، با استفاده از شبکه‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی و مواد چند رسانه‌ای دستیابی به منابع الکترونیکی را تدارک ببینند.

وی در ادامه به بیان مطالبی درخصوص تاریخچه کتابخانه سیار در دنیا پرداخت و گفت: نخستین کوشش منظم برای توزیع کتاب در روستاها، در ۱۸۴۷ در انگلستان آغاز شد و در نیمه دوم قرن ۱۹ گسترش یافت. نخستین کتابخانه سیار، گاری یک اسبه‌ای بود که صندوق‌های مخصوص کتاب را با آن حمل می‌کردند. در دهه ۱۹۲۰، کتابخانه‌های سیار که تا آن موقع غالبا نیروی اسب کشیده می‌شدند، جای خود را به وسایل نقلیه موتوری دادند. درست در همین دوران، طرح ایجاد کتابخانه‌های شهری نیز به گسترش کتابخانه‌های سیار کمک کرد در حدی که تا ۱۹۵۵، ۴۱ شهر انگلیس مجهز به ناوگان سیار بودند.

میرحسینی در ادامه در خصوص تاریخچه کتابخانه سیار در ایران گفت: از دهه ۱۳۲۰ در ایران کوشش‌های متناوبی در زمینه راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار روستایی مشاهده شده است. از ۱۳۲۶، پس از به‌وجود آمدن اداره تعلیمات روستایی در وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش وقت) و تأسیس نخستین دبستان‌های چهار کلاسه در روستاها، طرح تهیه و رساندن کتاب‌های مکمل مواد درسی به کودکان روستایی مورد توجه قرار گرفت. بعد از ایجاد سپاه دانش در ۱۳۴۲، کتاب‌رسانی به روستاها جدی‌تر شد.

وی تصریح کرد: در این فاصله و بعد از آن اقدامات گسسته‌ای در زمینه برپایی کتابخانه‌های سیار روستایی صورت گرفت و سهمی از فعالیت‌های عمرانی به احداث کتابخانه سیار روستایی اختصاص داشت. کتابخانه ملی ایران در آغاز دهه ۱۳۵۰ وجود یک سرویس کتابخانه سیار را گزارش می‌کند. این سرویس از یک دستگاه کتابخانه سیار تشکیل می‌شد که با کمک یونسکو تهیه شده بود و مجموعه آن ۱۵۰۰ جلد بود.

وی افزود: برجسته‌تر از همه، تلاش‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از آغاز دهه ۱۳۴۰ بود. کانون پرورش فکری، کتابخانه‌های روستایی بسیاری برپا کرد. کانون از ۱۵ مهر ۱۳۴۵ کتاب‌رسانی به ۳۹ دبیرستان محله جوادیه و نازی‌آباد واقع در جنوب تهران را آغاز کرد. این کتابخانه که بر روی یک اتوبوس قدیمی، توسط شرکت واحد اتوبوس‌رانی اتاق‌سازی شده بود، گنجایش تقریبی ۲۰۰۰ جلد کتاب داشت. با افزوده شدن یک کتابخانه اتوبوسی دیگر، کتاب‌رسانی به ۲۰۰ دبستان و بخش‌های کودکان بیمارستان‌های تهران، در نقاطی که کتابخانه وجود نداشت، گسترش یافت.

این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش به بیان انواع کتابخانه سیار پرداخت و گفت:کتابخانه سیار در منطقه عشایری همراه با کوچ‌های فصلی ایل، ییلاق و قشلاق می‌کرد و کودکان عشایری را تحت‌پوشش خدمات کتاب‌رسانی خود قرار می‌داد. در ۱۳۵۲، تعداد کتابخانه‌های سیار روستایی و عشایری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به ۱۷ واحد رسید. در هر روستای تحت‌پوششِ کتابخانه‌های سیار، یک شورای نویسندگان متشکل از سه کودک و دو نوجوان علاقه‌مند به داستان‌نویسی تشکیل شد تا ضمن تشویق بچه‌ها به نوشتن داستان، قصه‌های خوب بچه‌ها نیز انتخاب و به کانون ارسال شود. بدین‌ترتیب، قریب ۷۰۰۰ قصه از روستازادگان تحت‌پوشش کتابخانه‌های سیار گردآوری شد و بهترین آنها در کارنامه کانون درج شد. ضمنا مرکز پژوهش، طرحی برای جمع‌آوری بازی‌ها و سرگرمی‌های روستاییان تحت‌پوشش کتابخانه‌های سیار تهیه کرد که هدف آن شناخت نحوه گذران اوقات فراغت روستاییان، و بهره‌برداری از آن برای تهیه داستان‌ها و نمایشنامه‌ها در ارتباط با زندگی و نوع معیشت روستازادگان بود.

وی تصریح کرد: در سال (۱۳۵۵)، شمار کتابخانه‌های سیار روستایی به ۲۹ واحد و روستاهای تحت‌پوشش آن به ۲۳۹۰ واحد رسید. فعالیت‌های فرهنگی این کتابخانه‌ها شامل جمع‌آوری فولکلور و نوشته‌های اعضا، نقاشی، شطرنج، داستان‌سرایی، تئاتر، و نمایش فیلم و فیلم‌استریپ بود. در پایان ۱۳۸۱ تعداد ۱۲ واحد کتابخانه سیار شهری در شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل، مشهد (توسط کتابخانه آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷)، زنجان، سمنان، قزوین، و همدان، ۷۷ منطقه یا محله شهری را تحت‌پوشش قرار داده بودند و ۷۵۰۰ عضو داشتند. ۴۰ کتابخانه سیار روستایی با تحت‌پوشش قرار دادن ۸۹۲۰ روستا و ۴۴۰۸۰ عضو فعالیت داشته‌اند. کانون تا سال ۱۴۰۰ پیش بینی ناوگان ۵۰۰ خودروی کتابخانه سیار روستایی و شهری را در راس برنامه ها خواهد داشت.

میرحسینی مجموعه‌سازی، برنامه‌ریزی مناسب زمانی و مکانی برای ارائه خدمات کتابخانه‌های سیار؛ تعیین مکان‌های مناسب توقف؛ تعیین کارمندان مناسب؛ تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی لازم  و تجهیزات را از جمله وظایف  و استانداردهای کتابخانه های سیار عنوان کرد.

وی خدمات رسانی به حومه شهرها و روستاها؛ آموزش سواد اطلاعاتی و توجه به گروه های خاص را از جمله الزامات راه اندازی خدمات سیار برشمرد.

میرحسینی در ادامه به بیان روش های ترویج و تبلیغ کتابخوانی در کتابخانه های سیار پرداخت و گفت: مهارت کتابداران، توجه به گروه های خاص نظیر(نوسوادان، معلولین، زندانیان، نابینایان و ...)از جمله موارد ترویج کتابخوانی است.

وی استفاده از منابع اطلاعاتی متنوع را امری ضروری در کتابخانه های سیار عنوان کرد و گفت: استفاده از چاپ الکترونیکی به‌جای چاپ معمولی، دستیابی به کتابخانه را به‌ویژه برای معلولانی که استفاده از چاپ کاغذی پیوسته برایشان مشکل است آسان‌تر می‌سازد. هم‌اکنون کتابخانه‌ها می‌توانند از چاپ الکترونیکی بر روی صفحه فشرده، کاتالوگ‌های پیوسته، مجلات و روزنامه‌های الکترونیکی، و خطوط تلفن (برای فرستادن دورنگار) استفاده کنند.