نمونۀ استفاده از پرسش و پاسخ آن

در این نمونه مشاهده خواهید کرد که چگونه ساختار یک مقاله یا کتاب را می‌توان با کمک چند پرسش، پی‌ریزی کرد. عمدا پرسش‌های آخر به شکل خبری تبدیل شد. به ادغام پرسش‌ها و پاسخ‌ها در مراحل نگارش هم توجه کنید. تلاش شد قالبی پراستفاده برای بسط دامنۀ پاسخ به یک پرسش معرفی شود.

در قسمت قبل به این نکته اشاره شد که هر مسالۀ ذهنی و حتا توصیف یک فرایند ساده را می‌توان به شکل پرسش در آورد. به این نکته هم اشاره شد که لزومی ندارد این مسائل و پرسش‌ها به شکل استفهامی یا پرسشی در یک گزارش پژوهشی، مقاله، کتاب یا غیره و مراحل گوناگون پژوهش و نگارش مطرح شود. بلکه بیشتر محققان و نویسندگان از الگوهای خبری برای توصیف مسائل و پرسش‌های پژوهشی استفاده می‌کنند و بافت آن را به شکلی توصیف می‌کنند که ذهن خودشان یا خواننده به راحتی با خلاءهای گوناگون و پرسش‌های مرتبط با آن آشنا شود. گاهی برخی از پرسش‌ها را به طور خاص مطرح می‌کنند و برخی را به ذهن خواننده واگذار می‌کنند. برخی از پرسش‌ها را پاسخ می‌دهند و برخی دیگر را تنها برای اطلاع دیگران مطرح می‌کنند.

در ادامه بخش‌هایی از یک مقاله فرضی با تاکید بر همین روش را ملاحظه می‌کنید:

چگونه یک مقاله داوری می‌شود؟ (داوری مقاله‌ها)

مقدمه

مقاله‌ها معمولا با استفاده از محمل‌های گوناگون منتشر می‌شوند؛ برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از مجلات، روزنامه‌ها، مجموعه مقالات همایش‌ها، کتاب (مجموعۀ مقالات). انتشار هر کدام از این محمل‌ها توسط فردی حقیقی یا حقوقی مدیریت می‌شود که ناشر نام دارد. این ناشر می‌تواند خصوصی یا دولتی باشد.

یک ناشر، چه خصوصی و چه دولتی، معمولا برای انتشار یک مقاله مراحل زیر را طی می‌کند: 1) داوری  2) ویرایش  3) آماده‌سازی فنی 4) چاپ 5) توزیع

در ادامه با توجه به گستردگی مساله فقط به موضوع داوری با تاکید بر پرسش‌های زیر پرداخته می‌شود:

1. داور و داوری چیست و متخصصان مختلف آن را چگونه تعریف کرده‌اند؟
2. داوری توسط چه کسانی انجام می‌شود؟
3. فرایندهای گوناگون داوری کدام است؟
4. شاخص‌های داوری چیست؟
5. مسائل و مشکلات داوری
6. مزایای داوری
7. تفاوت داوری با ویرایش
8. انواع داوری

تعریف داور و داوری

داوری بر اساس دیدگاه حیاتی عبارت است از ...... (نگارش مقاله و گزارش ...، ص. 37)

محسنی داوری را ........ تعریف کرده است. بر اساس تعریف او داور فردی است که ......... از نظر وی داوران باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند: ..... داوری معمولا توسط افرادی انجام می‌شود که دربارۀ موضوع مورد نظر تخصص دارند. این افراد عمدتا در سازمان‌ها و نهادهای آموزشی و پژوهشی فعالیت دارند. (مدیریت مجلات، ص. 12)

منصوریان معتقد است داوری به عملی گفته می‌شود که ...... وی داور را فردی معرفی کرده است که ....  (ص. 13) حسینی معتقد است داوری ....   وی برخلاف منصوریان معتقد است که .....   داوری توسط افرادی انجام می‌شود که معمولا در دانشگاه‌ها و ......

بر اساس تعاریف فوق می‌توان جمع‌بندی زیر را از داور و داوری ارائه کرد:

داوری به ....  تعریف می‌شود. بر این اساس داور فردی است که .... این ویژگی‌ها در تمام تعریف‌ها و توصیف‌های نویسندگان از داوران مشترک بوده است: ....  با این حال حسینی بر ویژگی .... تاکید داشته است. منصوریان بیشتر بر ...... تکیه داشت. اما وی .......

ملاحظه کردید که ساختار مقاله پس از یک مقدمه مختصر و طرح چند پرسش کم و بیش شکل گرفته است. فرایند پاسخ به این پرسش‌ها، ساختار اصلی مقاله را شکل می‌دهد. البته انتخاب بخش‌ها و تیترهای گوناگون مقاله می‌تواند به گونه‌ای باشد که هم از شکل پرسشی خارج شود و هم برخی از پرسش‌ها و پاسخ آنها در هم ادغام شود. مثلا "مزایا و معایت داوری"؛ حتا برخی از پرسش‌ها را می‌توان به پرسش‌ها یا بخش‌های فرعی دیگری تقسیم کرد و مطالب آن را بسط داد. بخش "تعریف داور و داوری" برای پاسخ به پرسش اول و دوم است. البته تنها قالب پاسخ‌ها ذکر شده است که نشان می‌دهد مطالب باید از چه نوعی باشد.

حتا می‌توان پاسخ تمام این پرسش‌ها را بدون تیتری مستقل در هم ادغام کرد و یا تیترها به شکلی دیگر و متناسب با محتوای تازه انتخاب شوند. اگر به ذهن خود اعتماد دارید می‌توانید پرسش آغازین متن را حذف کنید و تنها پاسخ‌ها ذکر شود. مثلا:

داوری را محسنی به دو قسمت محتوایی و شکلی تقسیم کرد. (ص. 12) وی داوری محتوایی را به دو بخش مهم ادبی و علمی تقسیم کرده است، و داوری شکلی را شامل ......... می‌داند. داوری ادبی، فرایند .......... تعریف شده است. او داوری علمی را ........ تعریف کرد. از نظر او، داوری ساختاری نوعی داوری علمی است و به ..... تعریف شده است. (ص. 14) بر این اساس، داوری را ........ تعریف کرده است. بدین ترتیب، داور فردی است که .........

از نظر وی داوران باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند: ........... منصوریان به این چند ویژگی نیز اشاره کرده است: .....

داوری معمولا توسط افرادی انجام می‌شود که دربارۀ موضوع مورد نظر تخصص دارند؛ این افراد عمدتا در سازمان‌ها و نهادهای آموزشی و پژوهشی فعالیت دارند. (ص. 12)

منصوریان معتقد است داوری به عملی گفته می‌شود که ...... وی بر همین اساس داور را فردی معرفی کرده است که ....  (ص. 13) حسینی معتقد است داوری ....   وی برخلاف منصوریان معتقد است که .....   داوری توسط افرادی انجام می‌شود که معمولا در دانشگاه‌ها و ......

آذرنگ مراحل داوری را .......... ذکر کرده است. از نظر وی مزایای داوری عبارتند از ...........

معایب داوری را مطلبی ........... ذکر کرده است. 

بر اساس تعاریف ارائه شده می‌توان شاخص‌های زیر را برای داوری ذکر کرد: ...  داوران نیز باید این شاخص‌ها را داشته باشند: ....

بر اساس تعاریف فوق می‌توان جمع‌بندی زیر را از داور و داوری ارائه کرد:

داوری به ....  تعریف می‌شود. و داور فردی است که .... این ویژگی‌ها  در تمام تعریف‌ها و توصیف‌های نویسندگان از داوران مشترک بوده است:

با این حال، حسینی بر ویژگی .... تاکید کرده است. منصوریان بیشتر بر ...... تکیه دارد. اما وی ....... مقایسه دیدگاه‌های فوق حاکی از آن است که .....

چیزی که بر ساختار مقاله و دسته‌بندی مطالب تاثیر زیادی دارد کم و کیف پرسش‌ها و پاسخ نویسنده به آنهاست. معمولا نوشته‌ها و تیترها یا پرسش و پاسخ‌ها بر اساس نوعی منطق زمانی یا تاریخی، علت و معلولی، فرایندی، سلسله‌مراتب موضوعی، و یا ترکیبی از دو یا چند شاخص مرتب می‌شوند. نوع استدلال (قیاسی یا استقرایی) نیز مبنایی برای دسته‌بندی محتوا می‌تواند باشد. فرضیه‌ها و درون‌مایه‌های اصلی و فرعی به عنوان پاسخ دم‌دستی پرسش‌ها می‌تواند هم وحدت‌بخش مطالب و شاخصی برای طراحی ساختار محتوا باشد و هم نظمی درونی بین محتوای یک یا چند بخش ایجاد کند.

سریال پلیسی "بخش تحقیقات" نمونۀ خوبی از رمزگشایی از یک مسالۀ پیچیده با بررسی شواهد، مدارک و طرح پرسش‌هایی است که از ذهن تک‌تک کارآگاهان و همکاران متخصص آنها مطرح می‌شود. کل عملیات بخش بر اساس یک یا چند فرضیه‌ای هدایت می‌شود که یکی پس از دیگری مطرح می‌شود تا آزمایش و پاسخ آنها به تدریج به پاسخ نهایی منجر شود. آزمون هر فرضیه گاهی نیازمند پاسخ به چندین پرسش و ماموریت‌های گوناگون است: برخی از فرضیه‌ها باطل می‌شود و فرضیه‌های تازه و اغلب بهتر جایگزین می‌شود. پاسخ برخی از پرسش‌ها نیز نیازمند طرح چندین پرسش دیگر است. سرعت، دقت، و زیبایی پاسخ‌ها عمدتا به چند و چون فرضیه‌ها و پرسش‌ها و پاسخ‌های احتمالی و نیز کنش مجموعۀ اعضای گروه وابسته است.

مطالعۀ کتاب‌های پلیسی در اواخر دوران نوجوانی و جوانی و حتا مطالعۀ بسیاری از کتاب‌های ادبی، علاوه بر پرورش ذهن و زبان فرد و ایجاد عادت به مطالعه می‌تواند راه و روش صورت‌بندی پرسش‌، پرس‌وجو، تجسس، و رمزگشایی از آنها را بارور سازد.