قرآن پژوهی به عنوان یک جریان در مراکز آکادمی قراردارد

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام روابط عمومی خانه کتاب، در ابتدای این نشست، محمد علی طباطبایی گفت: این دو کتاب قرآن شناسی امامیه در پژوهشهای غربی» و «تفسیر امامیه در پژوهشهای غربی» حاصل ایده اولیه ای است که دکتر راد حدود سال 1393 در پژوهشگاه قرآن و حدیث مطرح کردند. با نظر مساعد مسئولان پژوهشگاه قرار بر این شد که در قالب طرح پژوهشی مجموعه تمام کارهایی که درغرب درباره تقسیر امامیه شده مورد بررسی قرار بگیرد تا از بین آنها بهترین ها به فارسی ترجمه و در فرصتی مورد نقد و ارزیابی و در نهایت در قالب کتاب ارائه شود.

طباطبایی ادامه داد:تلاش کردم تمام آنچه در غرب از آغاز دوران فعالیت های آکادمیک غربی ها درباره اسلام شناسی و به طور خاص در مورد نگاه شیعه به قرآن و مقوله تفسیر انجام شده را جمع آوری، مطالعه  و گزارش هایی تهیه کنم و آنهایی که به لحاظ کیفیت بهتر بودند را انتخاب و  به دست مترجمان بسپارم. وقتی به مجموعه آثار غربی ها در این حوزه مراجعه کردم با توجه به شناختی که از اسلام پژوهی غربی ها داشتم به این نتیجه رسیدم که در حوزه تفسیرامامیه و اسلام شناسی امامیه در غرب به آن حد از کیفیت علمی که در کارهای دیگر غرب می بینیم، وجود ندارد.

وی افزود: در بازه یک قرن کار جدی در مورد تفسیر امامیه صورت نگرفته دلیل مستقیم این کم کاری این بوده که در غرب اصلا توجه خاصی به امامیه نبود. از میانه قرن بیستم  به بعد کم کم کارهایی جدی شروع می شود. وقوع انقلاب در دهه 70 محرک قوی برای روی آوردن تعداد بیشتری از اسلام شناسان غربی و پژوهشگران به شیعه شد. از اوخر قرن بیستم  به بعد دیگر کیفیت کارها به حدی می رسد که قابل توجه می شود. با ورود به قرن بیستم موج بزرگی از غربی ها برای پرداختن به کارهای شیعیان شروع به فعالیت می کنند. از سال 2005 به بعد شاهد انتشار حداقل یک مقاله یا کتاب در این باره به یکی از زبان های غربی هستیم. در این سال ها مجموعه تولیدات غربی ها در این حوزه به اندازه کل 160 سال قبل است.

طباطبایی فرایند 160 ساله را به سه دوره  تقسیم کرد و گفت: دوره اول،  اوایل قرن بیستم است؛ دوره ای که اسم آن را دوران ادبیات جدلی می گذارم. اگر کسی از غربی ها به سراغ کارهای شیعه آمده نگاه جدلی قرن 18 و 19 را در کارهایش می بینیم. اصلا عجیب نیست که یک نویسنده در آن فضا به صورت آشکار ضد الاهیات اسلامی مطلب بنویسد. این نوع ادبیات تا سال 1930 ادامه پیدا می کند و به لحاظ علمی هیچ ارزشی ندارد. از سال 1930 به بعد فضا کمی عوض می شود و به جای ادبیات جدلی یک نوع نگاه فرقه نگرایانه به این مقوله پیدا می شود. این نگاه تا میانه قرن بیستم ادامه پیدا می کند. در میانه قرن بیستم کسانی پیدا می شوند که تخصص آنها شیعه پژوهی است و مانند گذشته،  شیعه به عنوان یک فرقه بی اهمیت دیده نمی شود. در این دوران کسانی  هستند که خود را وقف شیعه شناسی  می کنند.

وی ادامه داد: در مجموعه کار غربی ها خودآگاه یا ناخودآگاه دو موضوع اصلی  پیش زمینه کار آنها قرار می گیرد؛ مساله تحریف و سبک خاص شیعیان در تفسیر است که غربی ها به عنوان تفسیر باطنی از آن توصیف می کنند. کتاب قرآن شناسی امامیه 10 مقاله را در بر می گیرد و جلد دیگر به تفسیر امامیه اختصاص دارد که 14 مقاله در بردارد.  این مقاله ها آخرین آثار غربی ها در این زمینه هستند و همه برای قرن بیست و یکم هستند و شاید یکی از مقاله ها برای قرن بیستم  باشد. پرداختن غربی ها به موضوع تفسیر امامیه کاملا تخصصی شده و ارزش دارد به سراغ آخرین کارهای آنها برویم و آنها را به فارسی برگردانیم.

در ادامه این نشست، محمدكاظم شاكر با بیان اینکه کارهای خاورشناسان در دوره اخیر برای جامعه علمی اسلامی خوب و مبارک است، گفت: شاید برخلاف فعالیت های دین پژوهشی درغرب که نهاد کلیسا و دین در دوره قرون وسطا انجام می دادند و بیشتر جنبه جدی و کلامی و رنگ و بوی مذهبی داشتند، در دوره بعدی توسط نهاد دولت انجام می شد که با اغراض سیاسی و منافع اقتصادی به جامعه اسلام نگاه می کردند، در دوره جدید جریان  قرآن پژوهی در غرب دیگر به صورت قدیم نیست. بلکه به عنوان یک جریان در مراکز آکادمی قراردارد و این مراکز قوانینی نوشته یا نانوشته دارد. در دوره اخیر قرآن پژوهی، سنت پژوهی و... به صورت روشمند انجام می شود. یعنی در هر موضوعی موظف هستید روش آن علم را رعایت کنید.  روشمند بودن لزوما به معنای درست بودن نیست؛ اگر در هر موضوعی حرف می زند خودشان را موظف می دانند در چهارچوب آن علم  حرف بزنند.

وی ادامه داد:ما خیلی از مسائل و شاخه های علمی را به امری به نام اعتقاد پیوند می زنیم. ما باید یک بازنگری اساسی در مورد موضوعات مختلفی همچون سیره؛ شخصیت امامان و پیامبران انجام دهیم تا ببینم به چه چیزهایی اعتقاد داریم تا بفهمیم این اعتقادات از کجا آمده است و آیا  این اعتقادات ریشه عقلانی دارند یا خیر. تاریخ گذاری ها و نقد ادبی که در این کتاب آمده برای ما بسیار مفید است و  پژوهش های ما را در مسیر بهتری قرار می دهد.

شاکری در نقد کتاب گفت: متن ترجمه شده  را با متن اصلی تطبیق دادم. من با مترجم کتاب مخالفم که شیوایی را فدای وفاداری به متن  کردند. در چنین متن هایی که دانشجوی لیسانس علوم قرآن می خواهد بداند خاورشناسان راجع به تفسیر شیعه چه می گوید باید مخاطب را در نظر بگیریم. مخاطب این گونه کتاب ها دانشجویان هستند و چقدر می توانند این متن را راحت بخوانند. خود من این مقالات را به سختی خواندم. حتی چندین بار یک متن را خواندم تا متوجه  ترجمه شدم. با این حال خواندن بعضی از مقالات ساده بود. همچنین، بهتر بود برای هر کتاب یک مقدمه جدا از طرف یک فرد متخصص که  اهل طبقه بندی، گزارش و تحلیل باشد، نوشته می شد.

محمدکاظم رحمتی  از دیگر سخنرانان این نشست گفت: یکی از معایب این کتاب نداشتن مقدمه خوب است چرا که مخاطب نمی تواند به یک دسته‌بندی مشخصی از مقالات برسد و مقالات را خوب فهم کند. همچنین،  تعدادی از مقالات این کتاب از نظر محتوا ایراد دارند که فهم آن را برای مخاطب دشوار می کند. با این وجود،  ویراستاری  یک دست کتاب نشان دهنده قلم واحدی است که در کل کتاب به کار برده شده است. برای این کار زحمت زیادی کشیده شده چراکه متن‌های اینچنینی، دشواری‌های خاص خود را دارند. سامان دادن این مجموعه یکدست، نشان از توانمندی پدیدآورندگان اثر دار