برگزیده آثار میرزا علی­قلی خویی رونمایی شد

به گزارش لیزنا، مصطفی لعل شاطری؛ محقق کتاب‌های چاپ سنگی، «نشان‌های دولت علیه ایران» انتشاریافته در سال 1252ق با 10 تصویر و پس از آن «لیلی و مجنون» انتشاریافته در سال 1259ق با 4 تصویر را نخستین کتاب‌های سنگی مصور در ایران عنوان کرد.

وی گفت: از منظر هنری، در چاپ سنگی برخلاف چاپ سربی که امکان بهره‌گیری از ویژگی‌های بصری در آن محدود بود، چاپخانه‌‌‌داران از این امکان برخوردار بودند که مبتنی بر علایق مخاطبان و نظر سفارش‌دهندگان، به بهره‌گیری از عناصر گوناگون هنری، همچون تصویرسازی برای زیبایی بصری کتاب‌ها بپردازند.

این پژوهشگر اوج تولید کتاب‌های مصور چاپ سنگی را در سال 1264ق عنوان و میرزا علی‌قلی خویی را فعال‌ترین تصویرساز شناخته‌شده در این دوره معرفی کرد.

وی تصریح کرد: در دوره قاجار تصویرسازان فعال در حوزه چاپ سنگی در زیرشاخه خالقان آثار عامیانه قرار داشتند و در منابع به‌صورت اندک به آنان اشاره شده اما آثار خویی در دوران فعالیتش (1272-1263ق) را می‌توان تا حد گسترده‌ای به‌واسطه امضاها (رَقَم‌ها) ازجمله نام خود به‌صورت کامل و یا خلاصه و گاه القابی همچون «فراشِ قبلۀ عالم»، «بندۀ درگاه»، «خادم مدرسۀ دارالفنون» و «نقاش» شناسایی کرد.

شاطری، خویی را ازجمله پرکارترین تصویرگران کتاب‌های چاپ سنگی دوره قاجار برشمرد، چنانکه تصاویر بیش از 30 کتاب را خلق و بیش از هزار و دویست تصویر در اندازه‌های مختلف نقاشی کرد که کوچک‌ترین آن به‌اندازۀ یک تمبر و بزرگ‌ترین آن تمام صفحه است.

وی این هنرمند را به عنوان بنیان­گذار سبک تصویرگری چاپ سنگی در ایران نام برد که علاوه بر تذهیب­های ظریفِ فراوان برای سرفصل و خاتمه کتاب­ها، قریب به دو هزار نقاشی کوچک  تزیینی را طراحی و از خود به یادگار گذاشته است.

براساس بررسی‌های این پژوهشگر بخشی از کتاب‌های چاپ سنگی موجود در مخزن چاپ سنگی کتابخانه آستان قدس رضوی که بیش از 15 اثر است، دربردارنده نقاشی‌های میرزا علیقلی خویی است که از آن جمله می‌توان به عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات (1264ق)، شاهنامه (1267ق)، مجالس‌المتقين (1267ق)، طوفان‌البکاء (1271ق)، طاقدیس (1271) اشاره کرد.

ورود چاپ به ایران در دوره قاجار

سیدرضا صداقت حسینی، کارشناس نسخ خطی نیز در این جلسه به وجود 56 هزار نسخه کتاب چاپ سنگی و سربی در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی اشاره کرد که حدود 3 هزار نسخه آن قرآن است.

وی گفت: صنعت چاپ سربی در دوره صفویه سال 1050 وارد ایران شد و در کلیسای وانک اصفهان با چاپ تورات و انجیل و کتاب های دینی کار خود را آغاز کرد.

صداقت، رونق این صنعت را در دوره عباس میرزای قاجار عنوان کرد و رساله جهادیه میرزاقائم مقام فراهانی شامل فتواهای علما درباره جنگ ایران و روس را نخستین کتاب چاپ سربی برشمرد.

وی افزود: در سال 1249 هجری قمری چاپ سنگی جای چاپ سربی را در ایران می گیرد و این صنعت تا اواخر دوره قاجار در ایران رواج دارد.

این کارشناس، کتاب منتخب القصاید را اولین کتابی عنوان کرد که در سال 1294 هجری قمری در چاپخانه آستان قدس رضوی به صورت سنگی چاپ می‌شود.