وجود 40هزار نسخه خطی در کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی

به گزارش لیزنا،‌ سومین محفل فهرستنگاران نسخ خطی، به همت مجمع کتابخانه های تخصصی استان قم (مکتا) در روز چهارشنبه 22 تیرماه 1401 در سالن جلسات کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی برگزار شد.در این نشست که با حضور حجت الاسلام علوی بروجردی و استادی و حجت الاسلام والمسلمین دکتر مرعشی و دیگر فهرستنگاران نسخ خطی برگزار شد، آیت الله سیدمحمدجواد علوی بروجری گفت: میراث مکتوب ما چه در مورد مکتب شیعه و چه در مورد ایران از دیرباز مورد توجه بزرگان ما قرار داشته و به خصوص نسبت به میراث شیعه، بزرگانی از علمای شیعه همواره در صدد بوده‌اند که این میراث محفوظ بماند.

وی گفت: متأسفانه ما در طول تاریخ برخی از میراث و کتابهای خود را از دست داده‌ایم؛ منابع مرحوم علامه حلی که اهتمام بالایی در حفظ این میراث داشته‌اند، در حال حاضر در دست ما نیست و به همین صورت بسیاری از کتب، امروز در اختیار ما نیست.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: ما باید سعی کنیم که صدماتی که از گذشته به میراث ما وارد شده کم شود و متأسفانه گاهی از اوقات این میراث نه به دست دشمنان، بلکه به دست دوستان از بین رفته است.

آیت‌الله علوی بروجردی افزود: مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی در تهیه و جمع‌آوری میراث خطی تلاش فراوان کرده‌اند؛ بسیاری از این میراث در کتابخانه‌هایی بود که کسی اجازه دسترسی به آنها را نداشت؛ در چنین شرایطی ایشان این میراث را جمع‌آوری کردند.

وی گفت: در دوران مرجعیت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، هر زمان، بزرگی از دنیا می‌رفت، ایشان درباره کتابخانه آن عالم بزرگ پیگیری می‌کردند که کتابهای ایشان به دست عوامل و دلال‌های کتاب نیفتد و از کشور خارج نشود.امروز کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی یکی از بزرگترین ذخائر در دنیای اسلام و فخری برای حوزه علمیه قم است؛ تلاشی که برای فهرست نگاری کتب و شناسایی آثار به مراکز دانشگاهی دنیا به کار رفته است موجب شده که این کتابخانه به ذخیره بزرگی از شیعه تبدیل شود.نگهداری این میراث و معرفی آن به دیگران از کارهای بزرگی است که باید به آن اهتمام داشت.

وی در خصوص ایجاد کتابخانه گفت: رویه ای که مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی در ایجاد این کتابخانه داشت، در بین علمای سلف ما وجود داشته است و امروز ما باید تلاش کنیم که این میراث هم محفوظ بماند و هم به محققان جهان معرفی شود.

این استاد برجسته حوزه علمیه قم ابراز امیدواری کرد: امروز فضای مجازی یک امکان گسترده‌ای را برای ما فراهم کرده تا ما بتوانیم این آثار را به جهان معرفی کنیم. ما باید از مقام علمای شیعه که به جمع آوری این کتب مبادرت کرده‌اند تجلیل کنیم؛ همچنین باید از کسانی که به حفاظت از این آثار می پردازند تشکر کرد.

در بخش دیگری از این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدمحمود مرعشی گفت: مرحوم والد ما زمانی که در نجف بودند از پدرشان مقداری کتاب به ایشان به ارث می‌رسد؛ ایشان می‌فرمودند که روزی من در بازار بودم و در کاروانسرای قیصریه مردم زیادی جمع شده بودند، پرسیدم اینجا چه خبر است؟ گفتند در اینجا کتب علمایی که از دنیا می‌روند فروخته می‌شود. اغلب کتب را بیگانگان از کنسولگری انگلیس خرید می‌کردند که این برای والد ما سنگین بود؛ برای خرید این کتب، ایشان یک وعده غذا را کم کردند و با صوم و صلاة استیجاری و کار و تلاش، هزینه خرید کتاب را فراهم می‌کردند و این باعث شد که این کتب امروز در کتابخانه موجود باشد.

رئیس کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی گفت:  والد ما در سال‌های ابتدایی حوزه وقتی از نجف برای سفر به قم آمد، آیت‌الله العظمی حائری مؤسس حوزه علمیه قم برای ایشان تکلیف شرعی کرد که برای شکل‌گیری پایه‌های حوزه به قم بیایند؛ در آن زمان رضا خان با شکل‌گیری حوزه در قم مقابله می‌کرد. او در آن زمان بیان کرد که من برای اجازه تاسیس حوزه، در جلسه‌ای از طلاب سوال می‌پرسم و هدف این بود که با طرح سوال‌های سخت، ناتوانی حوزه را مطرح کند. مرحوم والد ما نماینده حوزه برای پاسخگویی به سوالات حکومت رضا خان بود.ما برای کتابخانه زحمات فراوانی کشیدیم و این درحالی بود که در زمان والد ما کسی به کتب خطی اعتنایی نداشت.متأسفانه در چند سال اخیر به کتابخانه آیت الله مرعشی بی‌مهری‌هایی شد و ما در گذران امور به نوعی تنها هستیم؛ ما برای چاپ 12 جلد کتاب، مشکل مالی داشتیم که آیت‌الله العظمی سیستانی از ما حمایت کردند و تأکید کرد که نباید اسمی از ما در این کتابها باشد.

دکتر مرعشی افزود: در حال حاضر از لحاظ کتب اسلامی شیعی در جهان در رتبه نخست هستیم و 40 هزار نسخه خطی در این کتابخانه موجود است. ما برای صدور کارت، پولی دریافت نمی‌کنیم و کسانی که برای عکس‌برداری از کتب مراجعه می‌کنند، تنها هزینه عکس از آنها دریافت می‌شود.

رئیس کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی با تأکید براینکه ایجاد کتابخانه آسان است، اما ضمانت بقاء می‌خواهد؛ عنوان کرد: امروز بیش از نیمی از کتاب‌های ما وقف است.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر مرعشی گفت: از سوی یونسکو برای تأمین هزینه‌های کتابخانه مراجعه کردند و شرط آنها این بود که سیاستگذاری کتابخانه توسط یونسکو تعین شود که ما این شرط را نپذیرفتیم.

در ادامه و در بخش سوم این جلسه آیت الله استادی گفت: خداوند متعال به قم و حوزه علمیه قم عنایت ویژه‌ای داشته است.عنایت نخست، آیت‌الله العظمی حائری بودند که با آن همه سختی حوزه علمیه قم را تاسیس کردند؛ عنایت دوم خداوند، آیت‌الله العظمی بروجردی بودند که با حضور خود عظمتی به حوزه قم داده و تحولی در وضع علمی حوزه ایجاد نمودند.عنایت سوم، امام راحل بود که توانست شیعه را در سطح دنیا معرفی کند؛ بالاترین خدمت ایشان به شیعه، معرفی آن در جهان بود.عنایت چهارم خداوند متعال به حوزه قم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی بود؛ ایشان به دنبال حدیث و معارف شیعی بودند و به رغم اینکه برخی از بزرگان برای کتاب‌های ارزشمند حاضر به پرداخت پول زیاد نبودند، آیت الله مرعشی نجفی با اشتیاق پول می‌پرداخت.علاقه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی و پیگیری‌های فرزند ایشان در جمع‌آوری و حفظ کتب ارزشمند، از دلایل قوام کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی است؛ من به جرأت می‌توانم بگویم که ما کتاب ‌شناسی مانند دکتر محمود مرعشی نداریم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یادآور شد: حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمود مرعشی از جهت خُبرَویّت و تلاش برای رسیدنِ کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی به جایگاه فعلی، تلاش فراوان کرده‌اند.به رغم اینکه امروز علاقمندان کتاب به سختی کتاب را در اختیار دیگران قرار می‌دهند، مرحوم آیت‌الله مرعشی از دراختیار قراردادن کتاب به دیگران واهمه‌ای نداشت و این از خصوصیات بارز ایشان بود.ما در قریب به 60 سالی که با حجت الاسلام والمسلمین مرعشی آشنا هستیم، جز خدمت از ایشان چیزی ندیده‌ایم.

حجت الاسلام والمسلمین مختاری، رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه بیان کرد: من از ابتدای کارهای تحقیقاتی خود وقتی برای دریافت کتاب به کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی مراجعه می‌کردم، هر تعداد کتاب که می‌خواستم به راحتی دریافت می‌کردم.مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی به قدری تواضع داشتند که من در آن زمان یک طلبه پایه چهارم بودم و وقتی برای دریافت کتاب مراجعه کردم، ایشان با خضوع تقاضای من را پذیرفتند و این رفتار مرجع بزرگ در آن زمان برای من به عنوان یک طلبه تازه وارد بسیار تامل برانگیز بود.من در کتابخانه‌های مطرح اسلامی دنیا که با کتابدارها صحبت کرده‌ام، از ایران، فقط کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی را می‌شناختند و این میزان همکاری با علاقمندان به کتاب از سوی این کتابخانه ارزشمند، در جهان، کم‌سابقه است.

دکتر مومنی معاون کتابخانه ملی گفت: همگی سپاسگزاریم از همه کسانی که در جهت حفاظت و نگهداری و حتی اشاعه نسخ خطی همواره کوشا بودند. می‌دانیم که نسخ خطی میراث مکتوب ایران است و برای آیندگان ما می‌تواند نقشه علمی بسیار خوبی را ترسیم کند. بسیار ممنویم از همه کسانی که در این امر سهیم هستند، از جمله کتابخانه هایی که در سطح ایران هست. از این کتابخانه‌ها، کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، کتابخانه آستان قدس رضوی است. تلاش همه این کتابخانه ها این است که این میراث را به آیندگان بسپارند. خوشبختانه کسانی که در این راه تلاش کرده اند توانسته اند ذخایر بسیار خوبی را در این راه به جا بگذارند.

وی گفت: استدعای بنده از همه فهرستنگاران نسخ خطی این است که در یکپارچگی نسخ خطی تمام اهتمام خود را به کار گیرند تا همه پژوهشگران بتوانند به سهولت آنچه را که می‌خواهند بازیابی و استفاده کنند. همچنین از تمام بزرگان این عرصه تقاضا دارم در جهت گردآوری نسخ خطی همت لازم را داشته باشند. من به نوبه خود که عضو کوچکی از هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هستم، می‌دانم که دانشگاهها نسخ خطی دارند، کتابخانه‌های عمومی نسخ خطی دارند. خیلی از منازل در گوشه گوشه ایران هستند که همچنان نسخ خطی دارند، امیدوارم بتوانیم روزی این مجموعه را گرد هم جمع‌آوری و حفاظت کنیم.

در انتهای این جلسه از طرف کتابخانه ملی از خدمات ارزنده‌ای حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید محمود مرعشی تقدیر شد.

خبرنگار: محمد هرندی پور