تعریف سازوکاری مشخص برای ارائه خدمات حوزه سلامت در کتابخانه‌ها

به گزارش لیزنا، نشست هم‌اندیشی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی با اعضای هیأت علمی رشته کتابداری و اطلاع رسانیِ پزشکی، سه شنبه ۸ شهریور ماه با حضور سیدباقر میرعبداللهی معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات؛ هادی آشتیانی مشاور اجرایی حوزه دبیرکل؛ سجاد محمدیان، مدیرکل دفتر پژوهش و آموزش؛ سکینه قاسم پور، سرپرست دفتر برنامه‌ریزی؛ جواد اسدی، سرپرست اداره کل تأمین منابع کتابخانه‌ها؛ زهرا جعفری، مشاور رسانه‌ای دبیرکل؛ محمدمهدی زرافشان، سرپرست اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل و علیرضا زندوکیلی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران به میزبانی کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.

سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد، در ابتدای نشست درباره لزوم برگزاری این هم‌اندیشی گفت: این گردهمایی دومین نشست با استادان رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی در دوره جدید مدیریت نهاد است. این گردهمایی‌ها برای ما از جهات مختلف مغتنم و معنادار است و با وظیفه نهادی ما تناسب تامّ و تمام دارد؛ هم از جهت هماهنگیِ رشته تحصیلی کتابداران با کار در کتابخانه‌ به مثابه جهانی واقعی و بیرون از درگیری‌های صِرف علمی و آکادمیکی، و هم بر حسب بخشی از وظیفه سازمانی ما در معاونت برنامه‌ریزی که همان کمک به تولید محتوای علمیِ مربوط است.

میرعبداللهی ادامه داد: تأکید دبیرکل مبنی بر اینکه همه گروه‌های اجتماعی به خصوص نخبگان با فعالیت‌های نهاد درگیر شوند نیز دلیل دیگری برای برگزاری این نشست هم‌اندیشی بوده است؛ به این انگیزه که کار در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از شکل‌های مرسوم و مصطلح کتابخانه‌داری فاصله بگیرد و از راه رجوع و ارجاع واقعی و کاربردگرایانه به محتوای علمیِ دانشگاهی هم بتواند به درک تعاریف جدید از کتابخانه دست بیابد و هم اهالی دانشگاه را با کتابخانه ـ چنان‌که هست ـ آشنا سازد.

رو آوردن به اَشکال جدید خدمت‌رسانی در کتابخانه‌ها

معاون برنامه‌ریزی پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد درباره رویکرد خدمت‌رسانی نهاد در مناسبت‌های مختلف گفت: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در مناسبت‌های مختلف، اَشکال مختلفی از خدمت‌رسانی به مخاطبان را تجربه کرده و این موضوع را به اطلاع رسانه‌ها هم رسانده تا از شکل‌گیری مفهوم کار در کتابخانه در قالب محدود امانت‌دادن کتاب، به شکل هدفمند و روشمند فاصله بگیرد و به گونه‌های دیگری از مواجهه واقعی با عضو فکر کند. حضور مؤثر در دوران پاندمی کرونا، زلزله و سیل نمونه این رویکرد بود. در حال حاضر نیز همکاران ما در معاونت توسعه کتابخانه‌ها درگیر اجرای شکل دیگری از فعالیت‌های کتاب‌محور به مناسبت اربعین حسینی هستند.

وی تصریح کرد: همه این نمونه‌ها ضمن اینکه مصداق بارز تماس اجتماعی و زمینه‌ساز تحقق ایده «کتابخانه به مثابه قرارگاه اجتماعی» است، هرگز به معنای نفی عضو و امانت و کارکرد سنّتی کتابخانه نیست. این فعالیت‌ها با کتاب و کتاب‌خوانی غریبه نیست و بی‌تردید مبتنی بر نوعی از آگاهی است که منشأ آن کتاب است. یکی از کارکردهای این تعریف جدید از وظیفه کتابخانه، موضوع «سواد سلامت» است؛ چراکه همه مردم روزگاری به آن نیاز پیدا خواهند کرد. مردم، تنها به نیت پرکردن اوقات فراغت یا پاسخ‌دادن به حس سرگرمی‌جویی خود به کتابخانه نمی‌آیند و ما باید برای نیازهای روز مخاطبان ـ مانند موقعیت بیماری ـ‌ نیز برنامه داشته باشیم.

میرعبداللهی در این باره توضیح داد: ما نمی‌توانیم در کتابخانه‌ها پرستار استخدام کنیم و از کتابداران ما هم این انتظار نمی‌رود که توصیه‌های پزشکی به مراجعان ارائه کند، اما کتابدار می‌تواند ـ و باید ـ اطلاعات مورد نیاز حوزه سلامت را در قالب معرفی منابع کتابخانه‌ای و یا ایجاد دسترسی به محتوای معتبر در این حوزه ارائه کند.

لزوم همکاری و هم‌افزایی با انجمن‌های کتابداری در استان‌ها

در انتهای این مراسم مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، پس از شنیدن نظرات و دغدغه‌های حاضرین با ابراز خرسندی از برگزاری این نشست، گفت: دلیل شکل‌گیری این نشست، نیاز امروز ما به گفتگو و شنیدن است. امیدوارم رابطه دانشگاه و عرصه اجرا به یک رابطه منطقی و دوسویه تبدیل شود و آنچه که در فضای علمی در حال تولید است، مابه‌ازای عینی پیدا کند. امیدواریم این جلسه و اقدامات اجرایی در پی آن، فتح‌بابی برای تغییر این فضا باشد.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، با تقدیر از مشارکت و دغدغه‌مندی حاضران در نشست گفت: از شنیدن نکات دقیق و به‌جای استادان حاضر در این نشست بسیار استفاده کردم. حتماً باید به دنبال سازوکاری ویژه برای ارتباط پایدار و مؤثر میان دو مجموعه باشیم. برگزاری این جلسات خوب است، اما از این جلسه و حاضران به دور است که تنها به برگزاری جلسه اکتفا کنیم و لازم است پس از آن، اقدامات اجرایی لازم را تعریف کنیم.

رمضانی درباره برگزاری جلسات مجمع کتابخانه‌های بزرگ (مکتب) که در سال‌های گذشته آغاز شده بود، گفت: جناب آقای مختارپور، دبیرکل پیشین نهاد، پایه‌گذار این جلسات بودند، و پس از قبول مسئولیت در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران هم این جلسه را برگزار کردند؛ ما هم پیگیر برگزاری منظم این جلسات خواهیم بود.

وی همچنین درباره حمایت از انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی گفت: تشکیل انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی اتفاق بسیار خوبی است. ما قطعاً در حد بضاعت‌مان از آن حمایت خواهیم کرد تا این انجمن نوپا جای پای خود را محکم کند، همان‌گونه که از سایر انجمن‌های فعال در این حوزه‌ حمایت داشتیم.

دبیرکل نهاد در ادامه به لزوم همکاری و هم‌افزایی مدیران‌کل استانی با انجمن‌های کتابداری تأکید کرد و گفت: مدیران‌کل استان‌های ما باید در این زمینه همراه باشند و از ظرفیتی که در استان وجود دارد استفاده کنند. جناب آقای میرعبداللهی پیگیری خواهند کرد که این ارتباط در همه وجوه و جوانب خود بین گروه‌های کتابداری، تشکل‌ها و حتی افراد متخصص با ادارات‌کل استان‌ها برقرار باشد.

تعریف سازوکاری مشخص برای ارائه خدمات حوزه سلامت در کتابخانه‌ها

رمضانی تأکید کرد: شما که نگاه تخصصی و حرفه‌ای علوم پزشکی به حوزه کتابداری دارید، می‌توانید برای فعالیت‌های خود در کتابخانه‌های عمومی و عمومی‌سازی آن مابه‌ازا تعریف کنید. اگر قرار باشد که دغدغه‌های شما در مباحثی چون سواد رسانه و عمومی‌سازی سواد سلامت، اتصالی با کتابخانه‌های عمومی داشته باشد، حتماً شما هستید که می‌توانید آن را ارائه کنید. ما هم از شکل‌گیری این فضا استقبال می‌کنیم. هر چند در این مسیر باید به زبان مشترک با عموم جامعه نیز توجه ویژه داشت.

دبیرکل نهاد ادامه داد: آقای دکتر میرعبداللهی با کمک شما این موضوع را پیگیری خواهند کرد؛ به عنوان مثال ما برای حوزه شعر و ادب، محافل ادبی را در کتابخانه‌های عمومی  شکل دادیم. همچنین محافل قرآنی را شکل دادیم و در حوزه کودک نیز کتابداران فعال ما در حوزه کودک  و در قالب یک مجموعه، این کار را پیگیری می‌کنند. به همین تناسب در حوزه علوم پزشکی و مسائل مربوط به آن نیز، شما یک مابه‌ازا در کتابخانه‌های عمومی تعریف کنید. مطابق برخی گزارش‌ها در آمریکا ۷۰ درصد اطلاع‌رسانی درباره کرونا توسط کتابداران صورت گرفته است. اگر این گزاره درست باشد، باید تحولاتی در این حوزه در کتابخانه‌های نهادی صورت دهیم و روزآمد باشیم.

رمضانی یادآور شد: بخشی از همکاران ما از دانشجویان شما بوده‌اند. می‌توان با شناسایی آنها در این زمینه از تخصص و تجربه آنها بهره برد تا در این حرکت با ما همراه باشند. مجموعه این اتفاقات می‌تواند به تقویت و بهتر دیده‌شدن این حوزه در کتابخانه‌های عمومی منجر شود. البته تاکنون هم اقدامات مختلفی در حوزه پزشکی و روانپزشکی و سایر حوزه‌های مرتبط انجام شده است و این‌گونه نبوده که غفلت شده باشد و اتفاقاً از دوره‌های پرمخاطب آموزشی ما نیز بوده است.

لزوم توجه به اقتضائات مناطق در انتصابات و تأمین منابع

مهدی رمضانی درباره اتصال شبکه کتابخانه‌های عمومی به شبکه بهداشت نیز گفت: امروز ما ۲۷۰۰ کتابخانه نهادی و حدود هزار کتابخانه مشارکتی و سالن مطالعه خصوصی داریم که حدود ۳۸۰۰ کتابخانه در سراسر کشور را شامل می‌شود. ما ۶۲ هزار آبادی در کشور داریم، اما آبادی‌هایی که به لحاظ جمعیتی می‌تواند دارای کتابخانه باشد، حدود ۲۲۰۰ عدد است. درست است که ما استانداردی برای کتابخانه تعریف کردیم، اما راه توسعه کتابخانه‌ها را هم نبسته‌ایم و با پیش‌بینی «پیشخان خدمات کتابخانه» و «کتابخانه سیار» خدمت را نزد خدمت‌گیرنده می‌بریم. اینکه بتوانیم از موازی‌کاری جلوگیری کنیم و ارتباط پایداری بین نیازهای ما در نهاد و ظرفیت علمی استادان برقرار کنیم، از دغدغه‌های مهم ما است.

وی در سخنان خود تصریح کرد: استادان محترم مطالبی را درباره مجموعه‌سازی و انتصابات مطرح کردند. خواهشمندم زمانی که در حال ارزیابی ما هستید، اقتضائات کار را در نظر بگیرید. برای اینکه همکاران کتابدار ما بتوانند در انتخاب و تأمین کتاب‌ها مشارکت داشته باشند، طرح های مختلفی را اجرا کرده‌ایم یا در حال اجراست. بخشی از مناسبات و اقتضائات ساختاری و اجرایی، مهارت‌های همکاران ما و فضاهای غیرواقعی و حباب‌هایی که برای تأمین منابع اطلاعاتی وجود دارد، محدودیت‌هایی در این موضوع برای ما ایجاد می‌کند.

عضو هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: اما اگر می‌خواهید نگاه ما در این زمینه را بدانید، باید بگویم که ما قائل به این هستیم که هر کتابخانه نه تنها باید منابع اطلاعاتی‌اش را خودش انتخاب کند، بلکه باید خدمات و حتی ساعت کاری را نیز خودش تعیین کند. قطعاً اداره کتابخانه‌ای که در یک روستا واقع شده با کتابخانه‌ای که در کنار یک مجتمع مسکونی پررفت‌وآمد فعالیت می‌کند، تفاوت دارد.

وی درباره انتصابات گفت: نمی‌توان برای انتصابات یک نسخه کلی در نظر گرفت و ویژگی‌های فردی و شرایط منطقه‌ای در انتصابات مؤثر است. اما اکثر انتصابات بنده از داخل مجموعه نهاد بوده است.

حمایت از پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی

مهدی رمضانی درباره تأمین منابع حوزه سلامت در کتابخانه‌ها نیز گفت: اولویت ما نیازهای اطلاعاتی و تکمیل مجموعه‌سازی در تأمین منابع است و برای تأمین منابع پزشکی نیز اقداماتی انجام داده‌ایم و مجلات متنوعی را نیز در این حوزه به کتابخانه‌ها ارسال کرده‌ایم و می‌کنیم. اما از پیشنهادهای جدید نیز استقبال می‌کنیم؛ چراکه معتقدیم شما بهترین کارشناسان این حوزه برای شناسایی منابع معتبر هستید. درباره حمایت از پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی نیز در قالب اولویت‌های پژوهشی می‌توانیم اقداماتی را انجام دهیم.

وی درباره برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی در حوزه سلامت گفت: ما در سال جاری یک همایش بین‌المللی در حوزه خدمات کتابخانه‌ای را در شیراز برگزار کردیم و همایش بین‌المللی دیگری نیز در سال آینده در دست داریم. می‌توانیم در حوزه سلامت نیز چنین همایشی را تدارک ببینیم و از پیشنهادهای شما استقبال می‌کنیم. مسائل اساسی این حوزه می‌تواند با کمک شما استادان برطرف شود. هر تصمیمی که جمع کارشناسان به آن برسد، از تشکیل کارگروه تا سایر تصمیمات، همراه شما خواهیم بود.

دبیرکل نهاد درباره برخی اظهارات غیردقیق مبنی بر عدم تمایل مردم به کتابخوانی گفت: اینکه مردم ما به کتاب و کتابخوانی تمایلی ندارند، گزاره نادرستی است که متاسفانه برخی بدون داشتن اطلاعات دقیق این گزاره را در رسانه‌ها مطرح می‌کنند. جالب است بدانید در حوزه کتابخانه‌های عمومی ما در منطقه جزء کشورهای پیشرو هستیم. کشور ترکیه به عنوان یکی از رقبای جدی‌، با فاصله بسیاری در کنار ما ایستاده است. ترکیه دارای  حدود ۱۲۰۰ کتابخانه عمومی است.

وی افزود: وقتی به خانم جان ریچاردز، رئیس وقت کمیته دائمی کتابخانه های عمومی «ایفلا» که در ایران مهمان ما بودند، گزارشی از فعالیت کتابخانه‌های عمومی به خصوص در بحث سیل و زلزله ارائه کردم، فعالیت‌ها و گستردگی شبکه کتابخانه‌های ایران برای او قابل باور نبود.

دبیرکل نهاد تصریح کرد: مواردی که از سوی شما عزیزان مطرح شد مبنی بر عدم حضور رسانه‌ای گسترده و عدم پردازش خدماتی که در کتابخانه‌ها انجام می‌شود را قبول دارم، اما برای اصلاح آن در همین ماه‌های اخیر تلاش کردیم. فعالیت‌های بسیاری در کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور انجام می‌شود؛ به خصوص اینکه در بسیاری از شهرها و روستاها و مناطق کمتربرخوردار، کتابخانه به عنوان مهم‌ترین و یا تنها مرکز فرهنگی منطقه شناخته می‌شود، اما آن‌گونه که باید این فعالیت‌ها معرفی نشده است.

مهدی رمضانی درباره موضوع کارورزی در کتابخانه‌های عمومی نیز گفت: مشکلی در این موضوع نمی‌بینم و در حال حاضر هم کارورزی در کتابخانه‌ها در حال انجام است. درِ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در همه وجوه خود به روی حوزه پژوهش و یادگیری باز است. امیدوارم در جلسه بعدی که در خدمت شما خواهیم بود، درباره اتفاقات و کارهای انجام شده پس از این جلسه صحبت کنیم.

گفتنی است در این نشست اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، تهران، بیرجند، گلستان، اهواز،‌ کرمان، مازندران و زاهدان حضور داشتند و به بیان دیدگاه خود پرداختند.