کارگاه «مدیریت استنادها و اهمیت آن در آثار پژوهشی » برگزار شد

به گزارش لیزنا، کتابخانه مرکزی دانشگاه قم به مناسبت هفته پژوهش، سلسله کارگاه‌هایی را با عنوان «مهارت‌افزایی پژوهشگری با رویکرد پایان‌نامه‌نویسی برگزار کرد. که چهارمین کارگاه آن از سوی دکتر امیر رضا اصنافی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با عنوان «مدیریت استناد و اهمیت آن در آثار پژوهشی» مورخ 24/9/1401 ساعت: 18الی 20 در محیط ادوب کانکت برگزار شد.

دکتر اصنافی ضمن تقدیر و تشکر از کتابخانه مرکزی دانشگاه قم  بابت برگزاری این کارگاه‌ها و تبریک هفته پژوهش گفت: تولیدات علمی هر جامعه متکی بر پژوهش‌های و منابع علمی آن جامعه ارائه می‌شود و هیچ پژوهشگری نمی‌تواند بر اساس دانسته‌های خود به انتشار اثر علمی بپردازد و باید در تالیف‌های خود به آثار دیگران استناد کند.

وی تصریح کرد: استناد به معنای ملاک قرار دادن سخن پیشینیان هست که به نوعی با موضوع بحث محقق ارتباط دارد. استنادها در پژوهش علمی از اهمیت خاصی برخودارند و می‌توان گفت اگر نویسنده یا پژوهشگر به آثار منتشر شده قبل از خود توجه نکند، نمی‌تواند یک اثر علمی معتبر منتشر کند.

عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: ما وقتی که اثری را مورد استناد قرار می‌دهیم در اصل در کار خود به آن ارجاع خواهیم داد و استنادی به آن خواهم داد چرا که می‌خواهیم یک منبع, موثق و گواه باشد. ماکه نمی خواهیم بر اساس حدس و گمان پژوهشی را ارائه دهیم حدس چیزی هست که ما احتمال می‌دهیم. ممکن است مواردی وجود داشته باشدو یا نه. ولی شواهد بر اساس تمام مدارک و حقیقت‌های موجود است و ما پس بر اساس شواهد صحبت می‌کنیم و حدس و گمان  بر ما اینجا معنی ندارد و استناد هم به معنی شاهد و گواه آوردن و اثبات یک مطلب است وقتی ما می‌خواهیم یک مطلبی را ثابت کنیم نمی‌توانیم به زور به حرف خود ثابت کنیم باید دلیل و برهان بیاوریم, از کجا باید بیاوریم این دلایل را؟ باید مراجعه کنیم به متون پیشین و به آثار دیگران تا براساس این یافته‌های علمی دیگران و با ذهن تحلیلگر خود بتوانیم به این پاسخ‌ها برسیم و پاسخ لازم را ارائه بدهیم.

وی در ادامه گفت: ادر دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی  بهیادداشت ارجاعی اثر که از آن عبارتی نقل شده است یا ارجاعی به یک اثر یا یک منیع موثق به منظور اثبات یک مطلب یا یک نظر داده می‌شود استناد می‌گویند. وی یادآور شد که در مورد استناد قوانینی وجود دارد که خوب است پژوهشگرا ن با آن آشنا باشند.

دکتر اصنافی در ادامه گفت: صحت استناد به معنای مشابهت مولفه‌های استنادی موجود یا مولفه‌های اصلی مقاله از نظر درستی اطلاعات و درستی نگارش است. و خطاهای استنادی, منظور هر گونه عدم طابقت میان استناد  مورد بررسی و شیوه استناددهی خطای استنادی است. در باره صحت استناد در ایران کارهای پژوهشی زیادی انجام شده و سه پایان‌نامه نوشته شده  که یکی از انها در حوزه علوم پزشکی است.

وی افزود: صحت استنادی یعنی این که ما ببینیم آن مولفه‌هایی که باید رعایت بکنیم در استناد دادن کاملا صحیح است. چه به لحاظ محتوایی و چه شیوه نگارش از طرفی دیگر استنادی است تحت عنوانخطای استنادی ممکن که برای هرکسی پیش بیاید و هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که شیوه نگارشش کاملا صحیح و بی غلط است و در واقع در ارتباط با استناددهی خطای استناددهی هم وجود دارد به این معنا که امکان دارد بین آنچه که ما به آن اثر استناد دادیم. و روش استناددهی ما مشابهت یا مطابقت وجود نداشته باشد یعنی اینکه امکان دارد ما در ارجاعات خودمان یک اثری را وارد کرده باشیم اما شیوه ارجاع دهی ما غلط باشد یا در متن، استنادی را آوردیم در فهرست منابع آن استناد وجود نداشته باشد یا بلعکس؛ در فهرست منابع ارجاع وجود دارد در متن  ما نمی‌توانیم آن اثر را پیدا کنیم یا در موردهایی ممکن این ادعا باشد که اثری کار شده درمتن هم ارجاع شده در فهرست منابع هم ارجاع شده اما این اثر وجود خارجی ندارد یک اثر کاملا استناد ساختگی است. این را هم باید در نظر بگیریم به عنوان یکی از خطاهای استنادی و خطای بزرگ استناددهی است به عنوان سو رفتارپژوهشی در نظر گرفته می شود

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره عوامل پایین بودن صحت استنادی در آثار پژوهشی گفت:  در پایان نامه ها وآثار پژوهشی دلایل مختلفی دارد که رعایت می شود یا رعایت نمی‌شود اکثر اوقات صحت استنادی پایان‌نامه آثار پژوهشی است. درمجلا ت ماکمتر شاهد سو رفتارهای استنادی هستیم چون مجلات توسط سر دبیران چندین بار بازبینی می‌شود. این قضیه بیشتر در پایان‌نامه نمود پیدا می‌کند ودلایل مختلفی نیز دارد که عبارتند از :

-ناآگاهی دانشجویان از اهمیت و کاربردهای استنادی در پایان‌نامه‌ها؛

-عدم آگاهی نویسندگان پایان‌نامه‌ها  نسبت به مسئولیت اصلی‌شان در قبال صحت استنادهای اثر تالیف خود؛

-ناآشنایی پژوهشگران رساله‌ها به اهمیت صحت ماخذ؛

-عدم دسترسی دانشجویان به اصل منابع و کپی‌برداری اطلاعات استنادها و بی دقتی و بی حوصلگی دانشجویان در تهیه ماخذ؛

-بی اطلاعی دانشجویان با اصول صحیح استناد دهی ؛

-سهل انگاری وتسامح استادان رهنما و مشاوران بر ضرورت صحت استنادهای آثار تحت‌راهنمایشان

-کم توجهی  موسسه‌های آموزشی به اهمیت استنادهای درست ودقیق  

-نبود امکان مشاوره در خصوص استناددهی با کتابداران متخصص؛

- ارائه دستورالعمل‌های ناقص و نامفهوم و گاه پر اشتباه توسط موسسه آموزشی؛

-عدم آگاهی دانشجویان از اهمیت یک دستی ارائه منابع و ماخذ؛

-ناآشنایی با نرم افزارهای مدیریت منابع و ماخذ (مثل رفرنس منیجر و...).

اینها دلایلی است که عمدتا دانشجویان ارجاع نمی‌دهند در کارخودشان یا ارجاع کم است و منجر به این می‌شود که رفرنس استنادی در پایین‌تر سطح ممکن قرار بگیرد.

در ادامه دکتر اصنافی عمده‌ترین دلایل استناددهی را به شرح زیر بیان کرد:  

-ارائه زمینه‌های مطالعات

-هدایت مخاطبان به آثار مرتبط

-اعتبار به  اثر خود

-نقد آثار پیشین

-اثبات ادعا

-آگاه‌سازی محققان از آثار در دست انتشار

-نشان دادن اعتبار آثار پیشین

-کمک به شناخت نویسندگان و پژوهشگران متخصص در رشته تخصصی

-شناسایی آثار معتبر از نامعتبر است.

وی در ادامه به مهمترین شیوه‌نامه‌های استناددهی اشاره کرد که از نمونه آنها می‌توان به «شیوه‌نامه انجمن روانشناسان آمریکا ) APA ) اشاره کرد که یک شیوه‌نامه استاندارد استناددهی جهانی است که به شسیوه‌نامه درون متنی مشهور هست و در درعلوم اجتماعی، علوم رفتاری، تعلیم و تربیت، علوم پرستاری و بهداشت به کار می‌رود.

 از نمونه‌های دیگر شیوه‌نامه‌های استنادی می‌توان به:   

ونکور برای پزشکی و برون متنی است؛

شیکاگوکه برون متنی است علوم اسلامی و درادبیات و هنر استفاده می شود.

 MLAدر زبان بکار برده می‌شود.

وی در پایان گفت: برای هر کدام راهنمایی تهیه شده که باید محقق در هنگام تدوین اثرش مراجعه کند و طبق آن الگو عمل کند.این شیوه‌نامه‌ها را جستجو کنید هم در کتاب‌ها و هم در مقاله‌ها مورد بحث قرار گرفته است.

گزارش: مریم رحیمی، دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم