محور اصلی کنگره‌ی ایفلای ۲۰۲۵: توجه ویژه به AI و کاربرد آن در کتابخانه‌ها

به گزارش لیزنا، نشست تخصصی «ایفلای ۲۰۲۵ از نگاه نزدیک» روز چهارشنبه ۲۳ مهرماه ۱۴۰۴، در اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با حضور جمعی از پژوهشگران، کارشناسان و فعالان حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی کشور برگزار شد. این نشست، به منظور تبیین دستاوردها، چالش‌ها و تجارب شرکت‌کنندگان ایرانی در هشتاد و نهمین کنگره جهانی کتابداری و اطلاع‌رسانی (ایفلا2025) که در شهر آستانه قزاقستان برگزار شد، طراحی شده بود و فرصتی منحصربه‌فرد برای انتقال تجربیات، افزایش همگرایی علمی و توسعه همکاری‌های بین‌المللی فراهم آورد.

در ابتدا، پریسا پاسیار (دبیر نشست) با یادآوری اینکه انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران از سال ۱۹۷۰ با پرداخت مبلغ ۱۴ لیره و ۷ شرینگ و ۷ پنس به عضویت IFLA درآمده است، گفت: امیدواریم بتوانیم به زودی این عضویت را با روش‌های موجود احیا کنیم.

وی همچنین به یاد خانم پوری سلطانی، بانوی فرهیخته و پیشگام کتابداری ایران، اشاره کرد که از سال ۱۳۴۸ عضو ثابت کنگره‌های ایفلا بوده و نقش برجسته‌ای در انتقال دانش روز به جامعه کتابداری کشور ایفا کرده است. وی افزود که خانم سلطانی علاوه بر حضور مستمر، نشست‌هایی برای انتقال دانش و تجربه‌های کسب‌شده از ایفلا برگزار می‌کرد، پاسیار خواستار احیای دوباره این نشست‌ها توسط انجمن بود.

نقش فناوری و هوش مصنوعی

در ادامه، دکتر رضا شهرابی، معاون کتابخانه ملی ایران، ضمن خیرمقدم، گزارش جامعی از بازدیدهای تخصصی خود در آرشیو ملی قزاقستان، مرکز نگهداری نسخ خطی و تفاهم‌نامه‌های مرتبط ارائه داد. وی تأکید کرد : محور اصلی کنگره‌ی ایفلای ۲۰۲۵ توجه ویژه به AI و کاربرد آن در کتابخانه‌ها بوده است. به گفته دکتر شهرابی، استفاده عملی از AI در اکثر بخش‌ها مطرح بود و این موضوع تفاوت قابل توجهی نسبت به دوره‌های قبلی داشت.

وی همچنین به موضوع “نشست روسای کتابخانه‌های ملی کشورهای عضو ایفلا“ اشاره کرد که امسال به دلیل شرایط ویژه به صورت آنلاین برگزار شده بود و در این نشست رییس جدید آن انتخاب شد. دکتر شهرابی تجربه موفق کشور لیتوانی را در استفاده از فناوری‌های نوین و تدوین برنامه‌های استراتژیک چندساله به عنوان الگو برای دیگر کشورها مطرح کرد.

دکتر شهرابی گفت: کتابخانه ملی ایران در چندین کمیته جانبی ایفلا مانند کمیته نسخ خطی، فناوری اطلاعات و محیط زیست عضو است اما تنها در پرداخت حق عضویت فعال بوده و لزوم برنامه‌ریزی جدی برای حضور فعال‌تر علمی احساس می‌شود.

وی با اشاره به کمبود فعالیت سازمانی، بر ضرورت برنامه‌ریزی معاونت پژوهشی تاکید کرد و گفت: بازدیدهای تخصصی وی از آرشیوهای قزاقستان، از جمله آرشیو ریاست جمهوری و آرشیو ملی، نشان از توسعه بالای این مراکز داشت که همه آنها به سامانه‌های دیجیتال و متادیتا مجهز هستند. همکاری‌های آموزشی دو کشور در زمینه حفاظت و مرمت اسناد نیز از موضوعات مهم این مأموریت بود. حضور بالغ بر ۲۰۰ هزار نسخه فارسی در آرشیو ملی قزاقستان که به دوران پهلوی باز می‌گردد، فرصت ارزشمندی برای تبادل منابع علمی و تاریخی است.

علم باز و دسترسی عادلانه به اطلاعات

سخنران بعدی نشست، دکتر محبوبه قربانی، ضمن تشکر از برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان، به سفرهای متعدد خود به ایفلا اشاره کرد و گفت:«اولین حضورم در ایفلا به سال ۲۰۱۵ و همایش کیپ‌تاون بازمی‌گردد که تجربه‌ای فراموش‌نشدنی و البته چالش‌برانگیز بود، چرا که آن زمان نگرانی‌هایی از جمله بیماری ابولا وجود داشت.

 وی افزود : سفر به کشورهای جدید و شرکت در چنین همایش‌هایی علاوه بر جنبه علمی، فرصتی عالی برای آشنایی با فرهنگ‌ها و محیط‌های تازه است.

وی درباره ایفلا ۲۰۲۵ که در شهر آستانه قزاقستان برگزار شد گفت: این شهر و کشور کاملاً فراتر از تصورات قبلی وی بوده و به شدت جذب کننده بوده است. افتتاحیه و فضای همایش، تعاملات بین‌المللی و حضور نمایندگانی از فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف، برای او بسیار جالب و ارزشمند بوده است.

موضوع اصلی سخنان دکتر قربانی به بحث «علم باز» (Open Science) اختصاص داشت. وی این موضوع را نه تنها یک رویکرد علمی نوظهور بلکه مسئله‌ای کلیدی دانست که هم‌راستا با مأموریت کتابداران در تسهیل دسترسی به اطلاعات و پژوهش‌هاست. دکتر قربانی توضیح داد که در ایفلا ۲۰۲۵، کمیته مشورتی ویژه‌ای برای علم باز تشکیل شده که به موضوعات عدالت در دسترسی به اطلاعات، ترویج پژوهش‌های باز و سیاست‌گذاری در این زمینه می‌پردازد.

او به نشست‌های تخصصی مرتبط با علم باز اشاره کرد، از جمله:

نشست «مسیرهای پایدار و عادلانه به سوی علم باز» که تجربه‌های کشورهای مختلف را به اشتراک گذاشت.

نشست کمیته مشورتی علم باز که چشم‌اندازهای آینده و پروژه‌های مختلف را معرفی کرد.

ارائه مقاله‌ای مشترک با همکاری خانم دکتر ترکاشوند درباره جشنواره علم باز در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران که محورهای اصلی آن شامل دسترسی آزاد، داده باز و نرم‌افزارهای متن باز بود.

دکتر قربانی همچنین به فعالیت‌های علمی در داخل کشور اشاره کرد، از جمله راه‌اندازی آزمایشگاه علم باز در ایرانداک توسط دکتر بگلو و همکاران که نویدبخش پیشرفت‌های عملی در این حوزه است.

در پایان، دکتر قربانی درباره جایزه کتاب‌خوانی سبز ایفلا نیز سخن گفت: جایزه‌ای که سالانه به کتابخانه‌هایی اهدا می‌شود که برنامه‌های محیط‌زیستی و اجتماعی را با اهداف توسعه پایدار پیوند می‌دهند. وی از جامعه کتابداری ایران دعوت کرد تا در این رقابت‌ها شرکت کنند و تجربه‌های خود را به نمایش بگذارند.

وی ضمن آرزوی موفقیت برای ایفلاهای آینده، از حاضران تشکر کرد و گفت: چنین رویدادهایی فرصت‌های بی‌نظیری برای تبادل دانش، فرهنگ و تجربه‌های علمی فراهم می‌کنند.

علاقه مندان می توانند ارائه دکتر محبوبه قربانی را در این آدرس مشاهده کنند.

کتابداران سلامت و مرور نظام‌مند منابع پزشکی

دکتر فاطمه شیخ شعاعی، مسافر دیگر ایفلای 2025، به اشتراک تجارب خود را از مسیر عضویت در کمیته کتابخانه‌های سلامت و علوم زیستی و کار بر موضوع کتابدار حوادث و بلایا پرداخت.  وی از اهمیت ویژه همکاری بین‌المللی و مشارکت در فعالیت‌های علمی ایفلا، به ویژه در دوران چالش‌برانگیز کرونا صحبت کرد.

یکی از دستاوردهای برجسته وی، ارسال و پذیرش سه پوستر تخصصی در موضوعات خدمات اطلاعاتی در کتابخانه بیمارستان بهرامی، کتاب‌های الکترونیک و تجربه‌های کتابخانه دانشکده پزشکی بود. پروژه ارائه خدمات اطلاعاتی به کودکان بیمار توسط مریم سپهوند، همکار دکتر شیخ شعاعی، نمونه‌ موفقی از خدمات رسانی انسانی و تخصصی در کتابخانه‌های بیمارستانی بود که به کاهش استرس کودکان و ارتباط موثر خانواده‌ها با کتابخانه کمک شایانی کرده است.

جلسات تخصصی کمیته کتابخانه سلامت به بررسی تاثیر باورها و عقاید مردم بر سلامت و برنامه‌ریزی برای کنگره کتابداری پزشکی ۲۰۲۶ در گلاسکو اختصاص داشت. همچنین نقش مهم کتابداران در مرور نظام‌مند منابع پزشکی که برای تصمیم‌گیری‌های بالینی حیاتی است، مورد تاکید قرار گرفت. حضور کتابداران در تیم‌های جستجو و بررسی منابع براساس استانداردهای معتبر مانند کاکرین موضوعی بود که توجه ویژه‌ای به آن شد.

بازدیدهای علمی از دانشگاه‌های پیشرفته همچون دانشگاه مالزی و دانشگاه اوراسیا قزاقستان، فرصت آشنایی با فضاهای نوین و تعاملی کتابخانه‌های جهان بود. این بازدیدها نشان داد که ایجاد فضاهای تعاملی و مراکز رشد علمی در دل کتابخانه‌ها، زمینه‌ساز ارتقای کیفیت خدمات و همکاری‌های فراگیر بین‌رشته‌ای است.

دکتر شیخ شعاعی حضور فعال ایران در صحنه‌های بین‌المللی کتابداری را گامی مهم برای انتقال تجربه‌های جهانی به داخل کشور و ارتقای سطح علمی و کاربردی خدمات کتابخانه‌ای دانست. اوی به اعضای انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی توصیه کرد که مشارکت در رخدادهای بین‌المللی را جدی گرفته و با ارتباط گسترده‌تر، زمینه پیشرفت و نوآوری را فراهم کنند.

علاقه مندان می توانند ارائه دکتر فاطمه شیخ شعاعی را در این آدرس مشاهده کنند.

همکاری‌های بین‌المللی و تفاهم‌نامه‌ها

سخنران بعدی نشست، یکی از برندگان گرنت discovery grant ایفلا2025، حمیده معماری بود. وی در این کنگره، علاوه بر شرکت در جلسات تخصصی کمیته، به تشریح چالش‌ها و فرصت‌های موجود در حوزه نشریات پیایندی پرداخت و اهمیت بهبود همکاری‌های منطقه‌ای میان کشورهای آسیای میانه و قفقاز را برجسته کرد. دکتر معماری معتقد است که میزبانی ایفلا در قزاقستان، فرصتی استثنایی برای کشورمان فراهم کرده تا با برنامه‌ریزی دقیق، حضور چشمگیری در شبکه‌های علمی منطقه‌ای داشته باشد و کتابداران ایرانی را با تجربه‌های نوین و فرامرزی آشنا سازد.

برخورداری از همکاری‌های بین‌المللی و تبادل تجارب در استفاده از فناوری‌های نوین مانند ISSN plus و استانداردهای روز، بخشی دیگر از برنامه‌های دکتر معماری است که او را به یکی از پیشگامان حوزه نشریات پیایندی در ایران مبدل کرده است. تعاملات فعال وی با مراکز بین‌المللی و حضور مستمر در نمایشگاه‌های تخصصی IFLA، امکان معرفی توانمندی‌های علمی و فنی ایران را افزایش داده است.

از دیگر موارد مطرح شده توسط ویمی‌توان به مشکلات صدور ویزا و هزینه‌های بالا برای حضور در نشست‌های بین‌المللی که گاه مانعی برای حضور فعال برخی از اعضا شده است اشاره کرد. در این راستا، وی بر توسعه بسترهای دیجیتال و حمایت‌های مالی تاکید کرد تا حضور متخصصان کشورمان در برنامه‌های جهانی تسهیل شود.

علاقه مندان می توانند ارائه حمیده معماری را در این آدرس مشاهده کنند.

تجربه‌نگاری در کنگره جهانی ایفلا ۲۰۲۵

در ادامه این نشست، دکتر محسن حاجی‌زین‌العابدینی از تجربه‌نگاری خود درباره ایفلای 2025 صحبت کرد، وی به تشریح اهمیت عمیق تجربه‌نگاری در سفرهای علمی، به ویژه حضور در کنگره جهانی ایفلا پرداخت. وی در تجربیات خود به صحنه‌های مختلفی اشاره کرده‌ که نشان از ارزش ثبت دقیق جزئیات و احساسات دارد؛ از جمله حضور پررنگ در پنل‌های تخصصی، چالش‌های پاسخ به پرسش‌های مخاطبان متعدد با لهجه‌های متنوع و تعامل با فناوری‌های نوین از جمله دستگاه‌های اسکنر کتاب و تجهیزات دیجیتال‌سازی.

دکتر زین العابدینی به خاطرات شخصی خود اشاره کرد که چگونه سخنرانی در ایفلا تبدیل به فرصتی برای نمایندگی ایرانیان کتابدار شده و با تمام انرژی به ارائه دانش و پاسخگویی پرداخته است. وی گفت:  فراتر از سخنرانی، بخش پرسش و پاسخ یکی از چالش‌های مهم و حیاتی است که نیازمند تسلط به موضوع و تعامل فعال با مخاطبان است، مسأله‌ای که در این رویدادها بیش از پیش اهمیت دارد.

از دیدگاه وی، تجربه‌نگاری باید شامل ثبت شرایط محیطی، گفتگوها، فضای معنوی و تعاملات انسانی باشد تا تصویری کامل و ملموس از سفر علمی ارائه شود. این ثبت زنده و دقیق به غنای میراث حرفه‌ای و فرهنگی کتابداری کمک می‌کند و نقشی اساسی در انتقال دانش و تجربیات گران‌بها به نسل‌های بعدی ایفا می کند.

وی افزود: ترکیب این رویکرد تجربی با مشارکت فعال و مستمر در مجامع بین‌المللی ایفلا، فرصتی کم‌نظیر برای توسعه دانش تخصصی، افزایش تعاملات جهانی و ارتقاء کیفیت خدمات کتابخانه‌ای کشور فراهم آورده است. استمرار در تجربه‌نگاری و انتشار آن به صورت مستند و علمی به مثابه یک سرمایه فرهنگی و علمی ارزشمند است که می‌تواند جامعه کتابداری ایران را در جایگاه شایسته‌تری در عرصه بین‌المللی قرار دهد.

دکتر زین العابدینی توصیه کرد که این فرآیند با استفاده از زبان رسمی، شفاف و تحلیل علمی همراه باشد و صداقت و اصالت در روایت حفظ شود. او همچنین بر اهمیت استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای ثبت، ذخیره و انتشار تجربه‌ها تأکید می‌کند تا این دانش در دسترس و قابل بهره‌برداری جامعه بزرگتری قرار گیرد.

اینجا آستانه (قزاقستان) 1

اینجا آستانه (قزاقستان) 2

اینجا آستانه (قزاقستان) 3

اینجا آستانه (قزاقستان) 4

اینجا آستانه (قزاقستان) 5

اینجا آستانه (قزاقستان) 6

اینجا آستانه (قزاقستان) 7

از جرقه یک عکس تا نقطه عطف: روایت حضور در کنگره جهانی ایفلا ۲۰۲۵ (تأکید بر انگیزه و اهمیت رویداد)

در انتهای نشست، معصومه پاسبانی دانشجوی کارشناسی ارشد علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس از تجربه خود درباره اولین حضورش در ایفلا گفت: داستان من از جرقه‌ای در ذهنم آغاز شد که از دیدن عکسی از حضور خانم دکتر پاسیار در یکی از کنگره‌های ایفلا شکل گرفت. آن زمان که من در سال سوم دبیرستان بودم، این تصویر انگیزه‌ای شد برای تلاش و طی کردن مسیر تحصیلی در رشته مدیریت اطلاعات. سال‌ها گذشت تا اینکه در سال ۲۰۲۵، موفق به شرکت در نود و نهمین کنگره ایفلا شدم؛ رویدادی که نقطه عطفی در زندگی حرفه‌ای و علمی من به شمار می‌رود.

مسیر رسیدن به این کنگره با چالش‌هایی همراه بود. ثبت‌نام در زمان ددلاین گرنت کمیته کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی، نگرانی از انتخاب به عنوان برنده، و به دنبال آن بحران‌های جهانی از جمله جنگ و بسته شدن فرودگاه‌ها، همه موانعی بودند که با تلاش و امیدواری پشت سر گذاشته شد. خوشبختانه، با پشتکار توانستم گذرنامه و ویزای خود را دریافت و به همراه تیمی از کتابداران فعال از کشورهای مختلف وارد قزاقستان شوم.

در کنگره، علاوه بر شرکت در جلسات علمی تخصصی، فرصتی یگانه برای تبادل نظر و شبکه‌سازی با همتایان بین‌المللی فراهم شد. از جمله مهم‌ترین تجربیاتم، شرکت در جلسات کمیته کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی و ملاقات با کتابدارانی از فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف بود که بلافاصله بعد از تبادل کارت‌های ثبت‌نام، احساس آشنایی و صمیمیت میان ما به وجود آمد. همچنین، حضور در نشست‌های مرتبط با مدیریت دانش، علی‌الخصوص «کافه دانش» که فرصتی برای گردهمایی متخصصان این حوزه بود، برای من بسیار آموزنده و انگیزه‌بخش بود.

این تجربه به من آموخت که جامعه جهانی کتابداری فضایی است برای درک متقابل، تبادل دانش و ایجاد ارتباطات صمیمانه فارغ از مرزهای جغرافیایی و زبان‌ها. همچنین، حضور در این کنگره تأکیدی بود بر اهمیت دانش‌آموختم و انگیزه‌ای مضاعف برای ادامه مسیر حرفه‌ای و علمی من.

در پایان، ضمن تشکر از کمیته کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی انجمن که این فرصت را برای من فراهم کردند، به همه علاقه‌مندان توصیه می‌کنم که در رویدادهای بین‌المللی شرکت کنند تا علاوه بر ارتقاء سطح دانش، شبکه‌سازی مؤثر و گسترش چشم‌اندازهای حرفه‌ای برای خود ایجاد نمایند. یقین دارم این تجربه فرهنگی و تخصصی، تأثیرات مثبت و ماندگاری در مسیر شغلی و علمی هر فرد خواهد داشت.

علاقه مندان می توانند ارائه معصومه پاسبانی را در این آدرس مشاهده کنند.

در ادامه نشست، پریسا پاسیار دبیر نشست، ضمن تبریک به دکتر معصومه نیک‌نیا به عنوان یکی از اعضای فعال گروه بین‌المللی NPSIG و سایر همکاران وی،  بیان کرد: جایزه بین‌المللی «واحد پویا و اثرگذار ایفلا» در سال ۲۰۲۵ به گروه علاقه‌مندی حرفه‌مندان جدید (New Professionals Special Interest Group) تعلق گرفت. این جایزه از سوی شورای حرفه‌ای ایفلا (IFLA Professional Council) به واحدهایی اعطا می‌شود که در تحقق اهداف جهانی ایفلا از طریق رهبری خلاق، هویت حرفه‌ای پویا، خدمات با کیفیت و اثرگذاری ملموس در جامعه کتابداری جهانی موفق بوده‌اند.

در انتهای نشست، دکتر محمد زره‌ساز، رئیس انجمن، ضمن ابراز خرسندی از برگزاری این نشست و تشکر از ایفلانوردان 2025 که تجربیات زیسته خود را با حضار به اشتراک گذاشتند، به تداوم و گسترش روابط و همکاری‌های بین‌المللی در انجمن و کنگره سالانه متخصصان علوم‌اطلاعات به عنوان یکی از اهداف مهم نهمین دوره هیات مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران اشاره کرد.

علاقه مندان می توانند فیلم ضبط شده نشست تخصصی «ایفلای ۲۰۲۵ از نگاه نزدیک»  را در این آدرس مشاهده کنند.