داخلی
»گفتگو
۲۷ سال ارتباط علمی؛ تجربه‌ای ماندگار از تعامل حرفه‌ای
به گزارش لیزنا، حضور و فعالیت مستمر در شبکه‌های رسانه‌ای در عصر کنونی، با چرخش سریع پیام‌ها در بسترهای گوناگون، نیازمند مدیریتی دقیق و علمی است. رسانه‌ها و فعالان این عرصه مسئولیت سنگینی برای ارائه مطالب درست و معتبر در کنار رعایت اصول اخلاقی بر عهده دارند. در جوامع علمی نیز رسانه‌ها نقشی کلیدی در تقویت ارتباطات حرفه‌ای، اشتراک‌گذاری دستاوردها و به‌روزرسانی دانش ایفا می‌کنند؛ به‌ویژه در رشته میان‌رشته‌ای علم اطلاعات و دانش‌شناسی.
در همین راستا، لیزنا به گفت‌وگو با دکتر رحمت‌الله فتاحی، استاد بازنشسته دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر گروه بحث ایمیلی کتابداری و اطلاع‌رسانی (این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید) پرداخته است. گروهی که بیش از ۲۷ سال است به‌عنوان یکی از بزرگترین و فعال‌ترین شبکه‌های مجازی علمی در ایران فعالیت می‌کند.
از فینگلیش تا جامعه‌ای ۴۵۰۰ نفره در گروه بحث کتابداری و اطلاع‌رسانی
رحمت‌الله فتاحی، در ابتدای صحبت‌های خود گفت: با اتمام دوره دکترا در استرالیا و بازگشت به ایران، برای ارتباطات حرفه‌ای بین جامعه علمی حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، و همچنین بستری برای پرسش و پاسخ بین آن‌ها، ضرورت راه‌اندازی یک شبکه ایمیلی را حس کردم. البته در استرالیا من عضو دو شبکه ایمیلی در زمینه فهرستویسی و نیز خودآموزی بودم، و بهره فراوانی از آن‌ها بردم. آن زمان نام این شبکه‌ها، فضای مجازی نبود. حتی تعداد افراد ایرانی که از ایمیل بهره می‌بردند بسیار اندک بود. علاوه بر این، در آن زمان، امکان تایپ متن به زبان فارسی وجود نداشت، و ما ناچار فنگلیش (Finglish) می‌نوشتیم (یعنی ناچار بودیم متن فارسی را با حروف انگلیسی تایپ کنیم). بنابراین در سال ۱۳۷۷ گروه بحث را در بستر ایمیل دانشگاه فردوسی مشهد راه‌اندازی کردم.
معلم بازنشسته دانشگاه در ادامه اظهار کرد: بتدریج و در طول زمان تعداد اعضای گروه بحث افزون‌تر شدند. در حال حاضر (مرداد ماه ۱۴۰۴) گروه بحث ایمیل دانشگاه فردوسی مشهد، دارای ۴۵۰۵ عضو شامل؛ اعضای هیئت علمی، دانشجویان، دانش‌آموختگان، و کتابداران شاغل که همگی این افراد در ایران و برخی کشورهای دیگر زندگی می‌کنند. عضو گروه بحث هستند. افزون بر اهالی حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، برخی اعضا هم از سایر رشته‌ها مانند علوم رایانه، مهندسی، مدیریت و آموزش و پرورش در گروه بحث فعالیت می‌کنند.
باور به تعاملات بین فردی و گروهی
مدیر گروه بحث کتابداری و اطلاع‌رسانی، ضمن اشاره به اینکه قویا به ارتباطات بین فردی و بین گروهی باور دارد، و آن را موجب اشتراک تجربه و دانش، پویایی و نشاط حرفه‌ای می‌داند، گفت: حدود ۳۵ سال پیش در استرالیا با عضویت در دو شبکه ایمیلی، تاثیرات این دو بستر را در اشتراک تجربه و دانش درک کردم. به همین دلیل، پس از بازگشت به ایران، تصمیم گرفتم حرکت مشابهی را آغاز کنم. از سوی دیگر، وجود اینگونه شبکه‌های ارتباطی حرفه‌ای و علمی یکی از شاخص‌های رشد در جوامع پویا به شمار می‌رود.
در بحث دستاوردهای این شبکه ارتباطی، فتاحی در ادامه گفت: تاکنون درباره تاثیرگذاری این گروه دو پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه فردوسی مشهد، با عنوان (بررسی میزان توانمندی گروه بحث الکترونیکی علوم کتابداری و اطلاع رسانی (LIS) در تشکیل سرمایه اجتماعی)، و همچنین پایان‌نامه دیگر در دانشگاه الزهرا تهران، با عنوان (تحلیل گروه بحث علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد براساس مؤلفه‌های تحلیل شبکه‌های اجتماعی) و چند مقاله علمی پژوهشی منتشر شده است.
وی ادامه بیان کرد: مهم‌ترین دستاورد این گروه، فراهم ساختن یک بستر مناسب برای ارتباطات حرفه‌ای میان اهالی حرفه است. اگر این بستر بدرستی عمل نمی‌کرد، در آن صورت بیش از ۴۵۰۰ عضو نمی‌داشت. ماهیت فضای گروه بحث به گونه‌ای است که محتوای آن، یعنی خبرها، پاسخ و پرسش‌ها، درخواست نشانی و یا شماره تلفن، درخواست اطلاعات کتاب و یا مقاله، درخواست متن مقاله، بحث‌های حرفه‌ای و علمی جدی، و مانند آن‌ها را نمی‌توان در سایر بسترها، مانند خبرگزاری‌ها یا وب‌سایت‌های کتابخانه‌ای یا انجمن‌ها یافت. خود من، وقتی بحث‌های حرفه‌ای و علمی میان اعضا را در گروه می‌خوانم و دنبال می‌کنم، موضوعات و مطالب نو و لذت‌بخشی می‌آموزم. برخی اعضای گروه بحث، با صرف وقت زیاد، اندیشه‌ها و دانش خود را به اشتراک، و وارد بحث و گفت‌وگو می‌شوند. جا دارد از همین‌جا از تک‌تک این بزرگواران سپاسگزاری و قدردانی کنم.
افزون بر این، فتاحی تاکید کرد: گاهی اوقات برخی کتابداران، دانشجویان، و دانش‌آموختگان، انتقادهای حرفه‌ای از وضعیت کتابخانه‌ها، عدم توجه به حرفه، نبود شرایط مطلوب برای استخدامی رشته، برخی تنگ نظری‌ها و مانند آن را در گروه بحث مطرح و درخواست بازخورد از سوی مدیران یا اعضاء می‌نمایند. این موارد همه دستاوردهای گروه بحث است. به سخن دیگر، اعضاء آن را به عنوان بستری برای طرح اندیشه‌ها، انتقادها و درخواست‌های خود پذیرفته‌اند. من هم به عنوان مدیر این رسانه، در طول ۲۷ سال گذشته، تلاش کرده‌ام تعاملات بین اعضاء در فضایی عقلانی و همراه با آرامش خاطر صورت گیرد.
پیشبرد اهداف علمی حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی
به باور فتاحی، گروه بحث یک شبکه مجازی یا رسانه است. با اینکه نمی‌توان هدف آن را پیشبرد علم دانست اما به طور ضمنی در همین راستا تلاش کرده است. برای نمونه؛ بحث‌ها و انتقادها نسبت به برنامه‌های درسی، کتاب‌های منتشر شده، شیوه تدریس برخی استادان، شیوه راهنمایی برخی دیگر از استادان، مسائل علمی مطرح شده در برخی همایش‌ها و رخدادها، در راستای بهبود شرایط علمی حرفه انجام شده است. گاهی وقت‌ها بحث‌های علمی میان چند عضو از گروه، به اندازه‌ای از کیفیت بالا برخوردار بوده که، نه تنها نشان دهنده سطح بالای اندیشه‌ورزی علمی است، بلکه می‌تواند برای علم افزایی سایر اعضاء سودمند باشد.
فتاحی در راستای بحث اطلاع‌رسانی، به عنوان یکی از ابعاد مهم حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، بیان کرد: به باور من به عنوان مدیر گروه بحث و همچنین، برپایه دیدگاه‌های بسیاری از اعضا، یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این شبکه ارتباطی، در راستای اطلاع‌رسانی حرفه‌ای بوده است. چنانچه به محتوای پیام‌های ارسال شده در گروه بحث توجه کنیم، بسیاری از آن‌ها از جنس اطلاع‌رسانی هستند. برای نمونه؛ خبرها درباره انتشار کتاب‌های جدید، برگزاری کارگاه‌های آموزشی، همایش‌ها، ارتقای مرتبه اعضای هیئت علمی، آگهی‌های استخدامی، فراخوان‌های جذب، مراسم بزرگداشت و یادبودهای استادان و کتابداران، جوایز و جشنواره‌های مرتبط با حرفه، آگاهی‌رسانی درباره مقالات تاثیرگذار، شماره‌های جدید مجلات تخصصی حرفه، و مواردی از این دست. آشکار است که بسیاری از این جنس اطلاع‌رسانی‌ها به دلیل حجم بالای انتشار اطلاعات در فضای مجازی، نمی‌تواند در بسترهای دیگر انجام گیرد.
ارتباط با دیگر خبرگزاری‌ها
معلم بازنشسته دانشگاه فردوسی مشهد گفت: همواره تلاش کرده‌ام تا محتواهای جالب، سودمند، و مرتبط با حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی را از خبرگزاری‌های گوناگون در گروه بحث به اشتراک بگذارم، زیرا باور دارم که بسیاری از اعضاء فرصت سرزدن به آن‌ها و آگاهی از رخدادها را ندارند. نمونه مشخص این خبرگزاری‌ها، خبرگزاری لیزنا است که کانالی بسیار ارزشمند و روزآمد برای آگاهی‌رسانی حرفه‌ای، علمی، و آموزشی است. افزون‌براین به طور منظم خبرها، رخدادها، و همچنین محتوای مباحث حرفه را که در خبرگزاری ایبنا (خبرگزاری کتاب ایران)، ایسنا (خبرگزاری دانشجویان ایران)، عصر ایران، و خبرگزاری مهر که مطالب جالب و آموزنده‌ای منتشر می‌کنند به گروه بحث برای استفاده اعضاء ارسال می‌کنم.
مولف حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ادامه داد: دکتر رضا رجبعلی‌بگلو، دانشجوی دکترای پیشین خودم و دانشیار کنونی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، در زمینه اداره گروه بحث، با من همکاری می‌کند. در تمام ایامی که در سفر هستم یا مشکل دارم، ایشان مسئولیت اداره گروه بحث را بر عهده دارند. در همین گفت‌وگو بر خود بایسته می‌دانم از ایشان سپاسگزاری کنم.
توصیه به مشارکت حرفه‌ای و اجتماعی در حین توجه به اعتبار شبکه‌های مجازی
سردبیر دو مجله علمی پژوهشی با تاکید بر اینکه شبکه‌های مجازی حرفه‌ای از مهم‌ترین بسترها و شاخص‌ها در زمینه ارتباطات و تعاملات حرفه‌ای هستند. گفت: هرچه این شبکه‌ها پویاتر باشند، ارتباطات حرفه‌ای گسترده‌تر و تاثیرگذارتر خواهند شد. به همین دلیل، تک تک اعضاء باید در این تعاملات نقش آفرین باشند و مشارکت کنند. تجربه شخصی من نشان داده افرادی که امروز موفق شده‌اند (از کتابداران شاغل تا استادان دانشگاه) از دوره جوانی مشارکت فعالی در حرفه داشته‌اند.
رحمت‌الله فتاحی در ادامه گفت: نکته مهم در ارتباط با انواع شبکه‌های مجازی، توجه به اعتبار و درستی محتوای آنان است، و این کار دشواری است. زیرا افراد بسیاری اقدام به راه‌اندازی شبکه‌های مجازی می‌کنند و پیام‌هایی که در این شبکه‌ها منتشر می‌سازند با واقعیت همخوان نیست، و ممکن است در ضدیت با اخلاق حرفه‌ای نیز باشد. از این‌رو، پی بردن به اعتبار شبکه‌های مجازی کاری بسیار با اهمیت است.
ایشان در ادامه صحبت‌های خود گفت: گروه بحث کتابداری و اطلاع‌رسانی، متعلق به همه کتابداران است، و آن‌ها نباید با بی‌تفاوتی و بی‌انگیزگی از کنار آن بگذرند. اگر هدف همه ما پویا ساختن رشته و تاثیرگذاری بر جامعه است، پس باید به طور جدی در این زمینه نقش آفرین باشیم. به باور من، هر یک از ما در جریان کار روزانه و در طول زمان به تجربه‌ها و دانش گرانبهایی دست می‌یابیم که بی‌شک برای دیگران هم سودمند است. پس چنانچه تعداد بیشتری از هم حرفه‌ای‌های ما از تجربه و دانش یکدیگر بهره ببرند، آشکار است که نتایج آن برای همه سودمند خواهد بود. مشارکت حرفه‌ای و اجتماعی یک اصل مسلم در راستای توسعه است. نباید از آن غافل شویم. من از سوی جامعه حرفه‌ای خودمان سپاسگزار آنانی هستم که با مشارکت خود موجب پویایی حرفه شده‌اند.
رعایت موازین اخلاقی در گروه بحث کتابداری و اطلاع‌رسانی
استاد بازنشسته دانشگاه فردوسی مشهد در صحبت‌های خود گفت: در طول دو دهه گذشته، مسائل و مشکلات گوناگونی در اداره گروه بحث بروز کرد که اگر شکیبایی در برابر آن‌ها و مسببان آن‌ها نبود، این گروه خیلی زود به تعطیلی کشانده می‌شد. گاهی بحث‌های حرفه‌ای و علمی به شکل جدل بین دو نفر پیش می‌رفت، که من از ادامه آن‌ها جلوگیری کردم تا خدشه‌ای به فضای اخلاقی حاکم بر گروه بحث وارد نشود. در مواردی نیز برخی اعضاء که پیام‌هایشان خارج از گستره متعارف بود از من رنجیده خاطر می‌شدند که چرا پیام این افراد سانسور شده است. البته من آن رویکرد را سانسور نمی‌دانستم، و به آن‌ها توضیح می‌دادم که دلیل تائید نکردن پیام‌شان در گروه بحث چیست.
مدیر گروه بحث کتابداری و اطلاع‌رسانی، ضمن اشاره به روزهای پس از جنگ تحمیلی اسرائیل بر علیه ایران، اظهار کرد: پس از 12 روز جنگ، دانشگاه فردوسی مشهد، به منظور پیشگیری از حملات سایبری تصمیم گرفت، به طور موقت گروه‌های بحث الکترونیکی و شبکه‌های مجازی تاسیس شده تعطیل شوند. تعطیلی حدود سه هفته طول کشید. طی این مدت، برخی اعضا جویای مشکل موجود شدند که به آن‌ها پاسخ دادم. آنچه در این مدت برای من دشوار بود، نبود فضای اشتراک تجربه و دانش برای اعضای حرفه بود. پس از آغاز به کار دوباره گروه بحث، برخی دوستان هم لطف کردند آسیب‌های نبود چنین فضایی را در خود گروه بحث مورد توجه قرار دادند. بنابراین لازم می‌دانم از همکاران مرکز فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات) دانشگاه فردوسی مشهد، خانم‌ها مرجانی، قهرمان و یوسف‌نژاد که صمیمانه در اداره گروه بحث و برطرف کردن مشکلات فنی آن به من کمک کردند، صمیمانه تشکر کنم. با آرزوی سرفرازی برای همه
بازنشستگی برای معلمان دغدغه‌مند پایان راه نیست
نویسنده حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در انتهای صحبت‌های خود گفت: برای معلمان دغدغه‌مند که تجربه زیادی در آموزش و تعاملات حرفه‌ای دارند. هیچگاه وقت بازنشستگی فرا نمی‌رسد. به سخن دیگر، انسان حیفش می‌آید که هنوز توانمندی و دانش کافی برای فعالیت دارد و بازنشسته شود. جامعه و بویژه حرفه علم اطلاعات و دانش‌شناسی خیلی بیش از این‌ها به فعالیت نیاز دارد. بخشی از حرفه ما شامل بازنشستگان است و نباید آن‌ها را از دست داد.
وی در پایان گفت: در سال ۱۳۹۴ و با درخواست خودم بازنشسته شدم. تا بتوانم فرصت بیشتری برای فعالیت‌های مورد علاقه‌ام داشته باشم. از این نظر، بسیار خوشحال هستم که هنوز می‌توانم خدمت کنم و تاثیرگذار باشم.
گفتگو: مریم امرائی
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.