جستاری بر پیاده سازی اینترنت اشیا در کتابخانه های ایران: ابعاد و مراحل

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک 335):شبنم شاهینی، دانش آموخته دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز:  نویسنده این نوشتار رساله دکتری خود را با عنوان «ارائه معماری پیشنهادی و الگوی عملیاتی به کارگیری اینترنت اشیا در کتابخانه های دانشگاهی ایران» (1400) به راهنمایی اساتید محترم راهنما دکتر عبدالحسین فرج پهلو و دکتر شهناز خادمی زاده و به مشاوره دکتر مرجان نادران طحان در دانشگاه شهید چمران اهواز به رشته تحریر درآورده است؛ و تاکنون دو مقاله با عنوان «جستاری بر گستره اینترنت اشیا در راستای ارائه یک تعریف جامع» منتشر شده در سال 1401 و «ارائه معماری پیشنهادی به کارگیری اینترنت اشیا در کتابخانه های دانشگاهی ایران» از آن استخراج گردیده و پذیرفته شده است. نوشته کنونی نیز بخش مختصری از این رساله می­ باشد که اطلاعاتی را در راستای چگونگی به کارگیری اینترنت اشیا در کتابخانه های ایران ارائه می دهد و برای تصوری کلی در این خصوص می تواند مفید واقع شود.

تحلیل تاریخی به­ کارگیری فناوری­ ها در کتابخانه‌ها‌‌ نشان می­ دهد که خدمات اطلاعاتی، منابع اطلاعاتی و مراکز اطلاعاتی از فناوری­ ها متأثر بوده و هستند و هرگونه تحول در فناوری که بر روش­ های فراهم‌آوری، ذخیره ­سازی، و تحویل اطلاعات یا روش­ های جستجوی اطلاعات تأثیر مهمی می­ گذارد، برای خدمات کتابخانه­ ای نیز پیامدهای مهمی می­ تواند داشته باشد. بنابراین، توجه و هوشیاری نسبت به پیشرفت­ های فناورانه، اهمیت یافته و باید مد ­نظر قرار گیرد. همگرایی اینترنت و شبکه‌ها‌‌ی حسگر، منجر به ایجاد انقلاب جدیدی در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات شده است که اینترنت اشیاء نامیده می‌شود.

اینترنت اشیاء برای نخستین بار در سال 1999 توسط اشتون ابداع گردید و به تدریج به موضوع داغ  پژوهشگران، دانشگاه‌ها‌‌، سازمان­ها،‌ صنایع و همچنین دولت­ ها مبدل شد. اینترنت اشیاء در معنای کوتاه و کلی عبارت است از اتصال هر دستگاهی به اینترنت و امکان برقراری ارتباط بین اشیاء از طریق هر شبکه ارتباطی؛ و به طور کلی  به استناد منابع مختلف، عبارت است از شبکه ­ای یکپارچه و سیستم اطلاعاتی بزرگی از دستگاه­های به هم پیوسته­ که دارای شناسه منحصر به فرد، توانایی اتصال به اینترنت، آدرس منحصر به فرد، امکان برقراری ارتباط با خود و دیگر دستگاه ­ها و هم چنین قادر به جمع آوری/تبادل/سنجش/پردازش و اشتراک­گذاری داده­ها و اطلاعات هستند.این دستگاه­ها می­توانند بر اساس نتیجه­ ی  به دست آمده توسط دستگاه دیگری یا دستورات انسانی، بدون دخالت انسانی و یا با حداقل دخالت انسان کار متفاوت یا یک عمل را انجام دهند وتصمیم هوشمندانه بگیرند. امکان پاسخگویی به رویدادها در این فناوری از هر دستگاه متصل در آن وجود دارد. در حقیقت اینترنت اشیاء بستر و ابزاری است که بشر با استفاده از آن می­تواند موارد قابل استفاده روزمره را (که با نرم افزار الکترونیکی و حسگر جاسازی شده­اند) به اینترنت وصل نمایند (شاهینی و همکاران، 1401). اولین بارقه‌ها‌‌ی اینترنت اشیاء در کتابخانه‌ها‌‌ در سال 2011 زده شد و به مرور به موضوع روز حوزه علم اطلاعات و دانش ­شناسی تبدیل شده است. انجمن کتابخانه‌ها‌‌ی آمریکا[1] (2020) بیان داشته است که کتابداران تعادل لازم برای به کارگیری فناروی اینترنت اشیاء در کتابخانه را مطابق با اصول اصلی کتابداری، تشخیص می­ دهند و در مواردی که این فناوری می­تواند بدون به خطر انداختن حریم خصوصی کاربر، دسترسی به مواد یا خدمات را بهبود بخشد یا فرصت­ های یادگیری را فراهم کند، با جوامع خود دست به دست هم می­دهند و از آن بهره ­برداری می­ نمایند.

به طور فشرده مزایای به کارگیری اینترنت اشیاء در کتابخانه‌ها‌‌ عبارتند از دسترسی بهتر به مجموعه‌ها‌‌ و منابع؛ قابلیت ردیابی و تعیین مکان فیزیکی جسم و کنترل موجودی؛ سرویس توصیه و اطلاع­ رسانی؛ استفاده از پدهای فشار کف و چراغ­ های راهنما در قفسه­ ها برای ردیابی حرکات کاربران و ارائه اطلاعات به آنان  از طریق هشدار تلفن همراه؛  شناسایی و پیشگیری از آتش سوزی و مدیریت ایمنی در كتابخانه­ ها؛ کنترل روشنایی،‌ تهویه،‌ کنترل هوشمند هوا و کنترل رطوبت نسبی، حفاظت بهتر کتاب­ها و اسناد کاغذی و غیره)؛  سیستم اطلاعاتی اشغال صندلی کتابخانه با استفاده از پدهای فشار کف و سنسور فشار؛ کنترل شلوغی و خلوتی سالن مطالعه توسط کاربران؛ دسترسی فیزیکی به مجموعه­ های خاص مانند نسخه­‌های خطی؛ ارائه توصیه­‌های متناسب  با استفاده از داده‌­های تاریخچه امانت و غیره. هر فناوری ممکن است حاوی چالش­هایی نیز باشد که به طور کلی چالش­ های به کارگیری اینترنت اشیاء در کتابخانه‌ها‌‌ عبارتند از چالش امنیت و حریم خصوصی (برای استفاده بهتر از اینترنت اشیاء، کاربران ممکن است مجبور باشند داده‌ها‌‌ی تلفن همراه را همیشه فعال نگه دارند. این وضعیت ممکن است موجب گردد مکان آنان ردیابی شود، همچنین ممکن است با دسترسی به دستگاه، محتویات موجود در آن مانند عکس، اسناد و غیره به خطر افتد، بنابراین ممکن است حریم خصوصی افراد به خطر بیفتد (بنسال، آرورا و سوری[2]، 2018).

برای کنترل و کاهش موارد امنیتی مانند نشت داده‌ها‌‌، برچسب­ گذاری مخرب و حملات هکری یک قدم حیاتی به جلو برای ایجاد سیاست­ های امنیتی کافی است (چاودری[3]، 2014)؛ چالش زیرساخت (دشواری یكپارچه­ سازی سیستم­ ها و دستیابی به الزامات و نیازمندی­ های زیرساختی می­ تواند یک چالش عمده به حساب آید؛ چالش مالی (اینترنت اشیاء شامل برچسب گذاری اقلام موجودی کتابخانه است، بنابراین ممکن است شامل هزینه‌ها‌‌ی اضافی در بودجه کتابخانه باشد. سایر هزینه‌ها‌‌ عبارتند از حسگرها، محرک­ ها، ارتباط دستگاه‌ها‌‌، اتصال به اینترنت و غیره این موارد ممکن است به سرمایه گذاری هنگفتی نیاز داشته باشد. همچنین تعمیر و نگهداری تجهیزات نیز هزینه ­مند خواهد بود (بنسال، آرورا و سوری، 2018). باید گفت هزينه‌ها‌‌ي ارتقای فناوری کتابخانه و مهارت کتابداران گرچه با هزينه‌ها‌‌يی همراه است ولی کتابخانه‌ها‌‌ خواه ناخواه از فناوري­ های نوين تأثير می­ پذيرند و دير يا زود به سمت آن گرايش می­ يابند، پس هزينه‌ها‌‌يی که امروز صرف می ­شود، هزينه‌ها‌‌يی براي بهتر شدن و به روز شدن است و ارائه خدمات بهتر، ازاين رو نمی­ توان با اين مسئله به عنوان يک چالش عمده برخورد کرد (اصنافی، مرادی و رضوی، 1398)؛ چالش انسانی، (به نظر می­ رسد همه کتابداران مهارت و سواد کاربرد با فناوری جدید را ندارند. در این زمینه تعریف دوره‌ها‌‌ی آموزشی مرتبط در داخل سازمان یا تشویق کارکنان به مشارکت در دوره‌ها‌‌ی آموزشی در خارج از سازمان، در اختیار قراردادن جزوه‌ها‌‌ و بروشورهای آموزشی می­ تواند مفید واقع شود (زرگر، 1398) در حال حاضر کتابخانه‌ها‌‌یی که به صورت عملی مشغول بهره ­برداری از این فناوری هستند می­ توان به این موارد اشاره داشت:

کتابخانه عمومی هیلزبورو در اورگان[4] (ایالات متحده) از کیوسک سلف سرویس به نام کتاب –او-مک[5] واقع در میدان مرکزی هیلزبورو[6] که در یک منطقه پرتردد برای عابران پیاده واقع شده است، کتاب­ها و فیلم­های جدید و محبوب را معرفی می­کند. این کیوسک از کتابخانه اصلی چند مایل دورتر است و برای ردیابی کاربرد و انتخاب­های محبوب عابران برای توسعه آگاهانه مجموعه­ مورد استفاده قرار می­گیرد.

کتابخانه دی.اچ.هیل[7] در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی[8] (ایالات متحده) نیز از اینترنت اشیاء برای فعالیت­‌های کتابخانه و به عنوان یک ابزار آموزشی استقبال کرده است. دستگاه‌ها‌‌ی اینترنت اشیاء بازدیدکنندگان را شمارش، حرکت مبلمان و سیگنال­ های دیجیتالی را کنترل می­ کنند. کتابداران با استفاده از این فناوری، یادگیری دانشجویان را تسهیل می­ نمایند.

کتابخانه مانسوتو دانشگاه شیکاگو[9] (ایالات متحده) یکی دیگر از کتابخانه‌ها‌‌یی است که از اینترنت اشیاء استفاده می­ نماید. این کتابخانه نه تنها از نظر معماری، بلکه از نظر اتوماسیون کتابخانه نیز از نمونه‌ها‌‌ی بی­ نظیر است و مانند کوه یخی، از دو قسمت تشکیل شده است: قسمت قابل مشاهده، طراحی شده برای مشتریان- بزرگ، مدرن، مجهز و قسمت پنهان- یک مخزن بزرگ کتاب زیرزمینی. در زیرزمین فقط ربات­ها وجود دارند و هنگامی که یک خواننده کتابی را سفارش می دهد، سیستم یک ربات را به جای دقیق کتاب می­ فرستد تا کتاب را در طبقه بالا تحویل دهد. زمان تحویل فقط چند دقیقه است و کارایی استفاده از فضا حداکثر است. همچنین وقتی کاربری کتابی را سفارش می­ دهد، یک ربات آن را به یک هواپیمای بدون سرنشین متصل می­ کند، که به سمت کاربر پرواز می­ کند (پورنیک[10]، 2019).

کتابخانه عمومی اورلاندو در فلوریدا[11] (ایالات متحده) که کاربران این کتابخانه با استفاده از اینترنت اشیاء در مورد پیشنهادات و رویدادهای کتابخانه هشدار می­ گیرند. همچنین این کتابخانه از این فناوری برای تبلیغ کارگاه‌ها‌‌ و فروش کتاب استفاده می­ نماید. کتابخانه عمومی اورلاندو فناوری بلوبوم[12] را برای ارسال اطلاعات به مراجعه كنندگان به كار گرفته است. این فناوری برای کمک به کاربرانی است که در جستجوی منابع هستند. ویژگی­های آن، سادگی، تفسیر آسان برای کاربران و کاربرد بالای آن در جستجوی متن است.

کتابخانه‌ها‌‌ی عمومی در سئول کره جنوبی[13] تجهیزات حسگر اندازه­ گیری محیط داخلی مبتنی بر اینترنت اشیاء را نصب کرده ­اند و پروژه‌ها‌‌یی را برای تهیه یک محیط داخلی راحت با تجزیه و تحلیل داده‌ها‌‌ی کیفیت هوای کتابخانه دنبال می­ کنند. بر این اساس، این کتابخانه‌ها‌‌ ریزگردها، دما، رطوبت و سر و صدا را کنترل می­ کنند.

کتابخانه دانشگاه سانگکیون کوان[14] (کره جنوبی) نیز امکان دسترسی سریع، امانت از طریق تلفن همراه، اعلان چراغ راهنمای هوشمند، تخصیص صندلی هوشمند و مراقبت از کیفیت هوای داخلی را در کتابخانه فراهم کرده است.

در نتایج پژوهش ­های انجام شده در این حیطه بر این موضوع که اینترنت اشیاء رخداد بزرگی بعد از اینترنت است و می­تواند تغییرات زیادی در کتابخانه‌ها‌‌ به ویژه در نحوه ارتباط با کاربران خود ایجاد کند، تاکید شده است. مهم اینکه اینترنت اشیاء الگویی از جامعه در حال تغییر شناخته ­شده و می­تواند پیکربندی کتابخانه‌ها‌‌ را تغییر دهد. اهمیت بهره گیری از اینترنت اشیاء و حرکت به سمت محیط­‌های هوشمند در کتابخانه‌ها‌‌ی ایران در این امر نهفته است که با حذف بسیاری از کارهای غیر ضروری، دوباره کاری­‌ها و حتی کارهای موازی در بخش­های مختلف، کتابخانه خواهد توانست در هزینه‌ها‌‌ی خویش صرفه­‌جویی کرده و سرعت تصمیم گیری و ارائه خدمات را بالاتر ببرد. اینترنت اشیاء می­ تواند تصویری مثبت از کتابخانه‌ها‌‌ به عنوان نهادهای مدرن ارائه نماید و از آن می­توان در بازاریابی و ارتقاء جایگاه کتابخانه‌ها‌‌ بهره برد (ووچیک[15]، 2016). دلیل پررنگ بودن فناوری­های اینترنت اشیاء امروزه وعده آنها برای جهانی به هم پیوسته­ تر است و منافع پیش بینی شده­ای که این ارتباطات عمیق‌­تر به همراه خواهد داشت (هان[16]، 2017) و قادر است پیوند جهانی را بین تعداد زیادی از دانشگاه‌ها‌‌، کتابخانه‌ها‌‌ و مراکز تحقیقاتی ایجاد کند (بیانی و ویلچز[17]، 2017).

در صورتی که مدیران و دست اندرکاران کتابخانه‌­های ایران خواهان کاربرد این فناوری باشند باید این موضوع را در ابعاد ذکر شده در ذیل مورد بررسی و کنکاش قرار دهند:

مالی: تامین منابع، تحلیل هزینه سودمندی، هزینه تعمیر و نگهداری، استخدام متخصص اینترنت اشیاء؛

در به کارگیری اینترنت اشیاء در کتابخانه‌ها‌‌ی ایران، این بعد،‌ عامل تعیین کننده‌­ای است، چرا که افزایش منابع مالی کتابخانه (خرید تجهیزات مورد نیاز، هزینه تعمیر و نگهداری آن­ها، استخدام متخصص در حوزه اینترنت اشیاء و غیره) مسئله مهمی تلقی می­گردد. ارزیابی­های هزینه سودمندی افق روشن­تری را پیش روی متولیان بهره­برداری از این فناوری به نمایش می­گذارد. دو و لیو[18] (2014) عامل اصلی محدود کننده کاربرد اینترنت اشیاء در کتابخانه‌ها‌‌ را مشکل هزینه برمی­‌شمرند. گرچه در ابتدای امر به کارگیری و بهره برداری از اینترنت اشیاء کتابخانه‌ها‌‌ با هزینه‌ها‌‌یی رو به رو هستند، اما در دراز مدت مزایای این فناوری شامل صرفه جویی در هزینه، افزایش کارایی، کیفیت و هوشمندسازی خدمات خواهد بود (لی[19]، 2014؛ ابوصیدا[20]، 2019).   فنی: نرم افزار، سخت افزارها و شبکه های موردنیاز، پیوند نرم افزار فعلی کتابخانه به اینترنت اشیا؛

گام اصلی در جهت آغاز بهره برداری از اینترنت اشیاء، در کتابخانه‌ها‌‌ این است که نرم افزار فعلی کتابخانه به نرم افزار مورد استفاده در اینترنت اشیاء پیوند خورده و امکان انتقال داده‌ها‌‌ به بستر جدید فراهم باشد.

انسانی: آگاه ساختن کارکنان، آموزش نیروی کار، سیستم انگیزش و پاداش جهت مشارکت کتابداران؛

آگاهی و آموزش کارکنان برای عملکرد موفق این فناوری، نقش محوری دارد، چرا که کارکنان ممکن است این فناوری را مساوی با عدم نیاز به خود در نظر گرفته و نسبت به آن جبهه بگیرند. در نتیجه پذیرش آن با مشکل مواجه خواهد شد. بنابراین نیاز است با ارائه آگاهی­های لازم به آنان نسبت به پذیرش این فناوری همت گمارد. ایجاد انگیزش و تخصيص و اعطاي پاداش در این راستا بايد به گونه‌اي باشد كه حداكثر بازده را براي کتابخانه ممكن سازد. به عنوان اولين قدم در اين راستا، سيستم بايد طوري طراحي گردد كه اعطاي پاداش، مشروط به عملكرد مؤثر باشد. به این معنا که فرد در کارگاه‌ها‌‌ی آموزشی اینترنت اشیاء که درون یا بیرون از سازمان و یا به طور آنلاین تشکیل می­گردد، حضور فعال داشته باشد، بتواند به طور مؤثر با سیستم اینترنت اشیاء کار کند و در عمل بتواند سئوالات و نیازهای احتمالی کاربران در کاربرد این فناوری را مرتفع نماید. آموزش کارکنان در استفاده مؤثر و کاهش نیاز به نظارت مداوم آنان، توسط مدیر و متخصص فناوری اطلاعات بسیار مهم است.

عملیاتی: رویه‌ها‌‌ی موجود، فرهنگ سازمانی، طراحی مجدد فرآیندهای سازمانی، ارزیابی مستمر؛

مدیریت کتابخانه‌ باید رویه‌ها‌‌ی موجود را در نظر بگیرد و با بررسی موشکافانه به این مهم بپردازد که اینترنت اشیاء چه بخش­هایی و چه عملیاتی را تحت تأثیر قرار می­ دهد و به طراحی مجدد فرآیندهای سازمانی بپردازد. این امر ممکن است زمان بر باشد اما برای داشتن دیدی کلی نسبت به فرایند و به دست گرفتن امور به شدت پیشنهاد می­ گردد. به کارگیری اینترنت اشیاء در فرهنگ کسب و کار و استراتژی رهبری تغییر ایجاد می­ن ماید، ابتدا به ساکن، باید چالش فرهنگی را جدی گرفت که در این زمینه باید فرهنگ‎سازی و آموزش جهت ورود به اینترنت اشیاء صورت گیرد.

زمانی: برنامه زمان بندی و مدت اجرا؛

با استفاده از برنامه زمان ‌بندی و تعیین مدت زمان اجرا، مدیریت پروژه به کارگیری اینترنت اشیاء آسان­تر خواهد شد. اهمیت برنامه زمان بندی از آن جهت است که مدیر کتابخانه و سایر  اعضاء گروه به کارگیری، با استفاده از یک برنامه دقیق می‌توانند برنامه­ ریزی نمایند که در چه زمانی نتیجه نهایی باید آماده بهره­ برداری شود.

کاربران: برگزاری کارگاه آموزشی، فرهنگ حفظ حریم خصوصی؛

آگاهی کاربران کتابخانه در مورد اهمیت و چگونگی بهره ­برداری از اینترنت اشیاء با حفظ حریم خصوصی با برگزاری سمینار، کارگاه، گردهمایی، بروشورها و همچنین ارائه راهنمایی­ های لازم در سایت اصلی کتابخانه افزایش داده شود.

مدیریتی: مدیریت عملکرد، مدیریت فناوری، مدیریت ارتباط با مشتریان، مدیریت پروژه، استراتژی و فرایندهای سازمانی، تدوین برنامه اینترنت اشیاء کتابخانه‌.

این مهم عصاره­ای از کلیه ابعاد به کارگیری با نظارت مستقیم مدیر کتابخانه است تا همه امور هم راستا با اهداف و ماموریت کتابخانه پیش رود.

برای به کارگیری اینترنت اشیاء در کتابخانه‌ها‌‌ی ایران باید به مراحل زیر توجه نمود:

مرحله 1: ابتدا باید برآود هزینه‌ها‌‌ در این مرحله انجام گیرد و بر اساس آن، میزان بودجه مشخص شود؛

مرحله 2: تیم تحقیقاتی ترکیبی از مدیر کتابخانه، مسئول بخش انفورماتیک و یک نفر متخصص اینترنت اشیاء در مورد به کارگیری به مشورت و طراحی برنامه بپردازند؛

مرحله 3: در خصوص انتخاب سخت افزارها و ابزارهای مورد نیاز اینترنت اشیاء به تحقیق و تفحص پرداخته شود. در مورد چگونگی پیوند داده‌ها‌‌ی موجود کتابخانه با برنامه اینترنت اشیاء بررسی صورت گیرد؛ انتخاب سخت افزار و نرم افزار یک تصمیم مهم است. اینترنت اشیاء شامل ابزارهای مختلفی است و باید مراقب اتصال و قابلیت همخوانی این سیستم­ ها بود.

مرحله 4: زیر ساخت­ها بررسی شوند (تقویت شبکه داخلی کتابخانه و دستگاه‌ها‌‌ی آن و تقویت خدمات اینترنتی؛ تقویت وب سایت کتابخانه؛ تقویت پایگاه داده‌ها‌‌ (نیاز به فضای ذخیره‌سازی زیاد داده‌ها‌‌)؛ الزامات آموزشی جهت کارمندان و کاربران در توسعه مهارت­های فنی) سرمايه دانشي، سرمايه اقتصادي، و سرمايه پذيرش فناوري مورد تحلیل قرار گرفته و ابعاد هریک روشن شود؛

مرحله 5: در مورد امنیت داده‌ها‌‌ و حریم خصوصی کاربران، کتابدارن و مدیران به دقت کنکاش صورت گیرد؛

مرحله 6: از تجارب سازمان­ها و شرکت­هایی که تجربه به کارگیری اینترنت اشیاء را دارند، بهره گرفته شود؛ و

مرحله 7: اقدام.

پیشنهاد می­ شود مدیران کتابخانه‌ها‌‌ در طراحی راهبرد برای استفاده ­ی همه ­جانبه از اینترنت اشیاء و توسعه­ ی خدمات به این موارد توجه کنند: در ابتدای طراحی راهبرد مدیر کتابخانه، گروهی از نیروی انسانی شاغل در کتابخانه­ی خویش را که از توانایی و دانش کافی در زمینه فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی برخوردارند، شناسایی نمایند. این گروه در قالب یک تیم کاری وظیفه­ی برنامه­ریزی کاربردی و نه آرمان‌گرایانه را دارد. در این برنامه­ ریزی بایستی به دو عامل مهم بودجه و زیرساخت­های موردنیاز توجه شود. نکاتی که باید مدنظر قرار گیرد عبارتند از: حمایت سازمان مادر چقدر است؛ تجهیزات مورد نیاز کدام­ اند؛ بودجه­ ی پیش­بینی شده چقدر جواب­گوست؛ و به چه آموزش­هایی نیازمندند. شایسته است در این میان طرح­های تشویقی برای جذب و همکاری کارکنان در راستای ارائه­ یپیشنهادهای مناسب و همچنین استفاده از تجارب سایر کتابخانه‌ها‌‌ و سازمان­ها در این خصوص، مدنظر قرار گیرند.

----------------------------------------

منابع:

اصنافی، اميررضا؛ مرادي، شيما؛ و رضوي، سحر. (1398). درنگي بر استفاده از اينترنت اشياء و ارائه الگوي کاربرد آن در کتابخانه‌ها‌‌ي دانشگاهي. مطالعات دانش­شناسی، 5 (19)، 89-113.

زرگر. محمد. (1397). ارزیابی موانع بکارگیری اینترنت اشیا در کتابخانه‌ها‌‌ی ایران بر اساس یک رویکرد ترکیبی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 34(3)، 1371-1398.‎

شاهینی،‌ شبنم؛ فرج پهلو،‌ عبدالحسین؛ خادمی زاده،‌ شهناز؛ و نادران طحان، مرجان. (1401). جستاری بر گستره تعاریف اینترنت اشیاء در راستای ارائه یک تعریف جامع. پژوهشنامه پردازش و مديريت اطلاعات،۳۷ (۴)، ۱۱۲۶-۱۰۹.

Abo-Seada, A. A. (2019). The Impact of the Internet of Things on Libraries and Users. Computers in Libraries, 39(1), 18-21.

American library Association (ALA). (2020). Libraries and the IoT [Online], Available at: http://www.ala.org/tools/librariestransform/future/blog/fri-05122017-0844. [Retrieval Date 2020/08/23].

Bansal, A., Arora, D., & Suri, A. (2018). Internet of Things: Beginning of New Era for Libraries. Library Philosophy and Practice, 1, 1-8.

Bayani, M., Vilchez, E. (2017). Predictable Influence of IoT (Internet of Things)
in the Higher Education. International Journal of Information and
Education Technology (IJIET), 7 (12), 914-920.

Chowdhury, R. R. (2014). Security in cloud computing. International Journal of Computer Applications, 96(15), 24-30.

Du, L., & Liu, T. (2014). Study on the development of smart library under Internet of Things. Applied mechanics and materials, 529, 716-720.

Hahn, J. (2017). The Internet of Things: mobile technology and location services in libraries. Library technology reports, 53(1), 1-27.

Li, L. (2014). Designing and implementation of university library automatic management system based on the Internet of Things. In Joint International Conference on Pervasive Computing and the Networked World, 241-247. Springer, Cham.

Wójcik, M. (2016). Internet of Things – potential for libraries, Library Hi Tech, 34 (2), 404-420.

[1] American library Association (ALA)

[2] Bansal, Arora & Suri

[3] Chowdhury

[4] Hillsboro Public Library in Oregon (https://www.hillsboro-oregon.gov/our-city/departments/library)

[5] Book-o-Mat

[6] Hillsboro’s

[7] D.H. Hill (https://www.lib.ncsu.edu/hill)

[8] North Carolina State University

[9] University of Chicago’s Mansueto Library (https://www.lib.uchicago.edu/mansueto/)

[10] Purnik

[11] Orlando Florida (https://www.ocls.info/locations-hours/orlando-public-library)

[12] BluuBeam

[13] Seoul, South Korea (http://www.shinailbo.co.kr/news/articleView.html?idxno=455670)

[14] Sungkyunkwan university in South Korea (https://lib.skku.edu/en/#/)

[15] Wójcik

[16] Hahn

[17] Bayani & Vilchez

[18] Du & Liu

[19] Li

[20] Abo-Seada