عدالت اطلاعاتی زیربنای عدالت اجتماعی است

به گزارش لیزنا،  اولین پیش‌نشست پنل کتابخانه‌های عمومی نهمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات  با عنوان «کتابخانه‌های عمومی و عدالت اطلاعاتی در مناطق کم‌برخوردار» به دبیری دکتر سید مهدی نارمنجی ، رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره کل کتابخانه‌های عمومی خراسان جنوبی و با حضور دکتر عباس مرجانی ، مدیر اندیشگاه رضوی و کارشناس فعالیت‌های داوطلبانه و خادمیاری سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی شاخه خراسان و حسینعلی خودکار ، رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره کل کتابخانه‌های عمومی سیستان و بلوچستان و دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال روز چهارشنبه ۵ آذرماه ۱۴۰۴ ساعت ۱۰ تا ۱۲ برگزار شد.

در ابتدا دکتر سید مهدی نارمنجی به موضوع عدالت اطلاعاتی در مناطق کمتر توسعه‌یافته پرداخت و گفت: عدالت اطلاعاتی در ساده‌ترین تعریف فراهم‌ساختن دسترسی برابر به اطلاعات برای همه اقشار جامعه است. یعنی توزیع عادلانه فرصت‌های دسترسی به اطلاعات. البته عدالت اطلاعاتی صرفاً به معنای دسترسی به منابع نیست؛ بلکه شامل توانایی استفاده از  استفاده نیز است. نابرابری اطلاعاتی نابرابری اجتماعی تولید می‌کنند.

وی در ادامه افزود: هر جا که شکاف اطلاعاتی باشد شکاف اجتماعی نیز هست افرادی که به منابع اطلاعاتی دسترسی ندارند درآمد و فرصت‌های شغلی کمتری دارند. البته عکس این قضیه نیز صادق است در جامعه‌ای که  فقر و نابرابری آموزشی یا نابرابری اقتصادی وجود دارد دسترسی برابر به اطلاعات نیز دشوار می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت عدالت اطلاعاتی نه‌تنها بخشی از عدالت اجتماعی است؛ بلکه زیربنای آن است؛ زیرا جامعه‌ای که شهروندانش به اطلاعات برابر دسترسی نداشته باشند هرگز به عدالت آموزشی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی دست نخواهند یافت.

دکتر سید مهدی نارمنجی  تصریح کرد: باتوجه‌به محدودیت‌های مالی که کتابخانه‌های عمومی با آن مواجه هستند به نظر می‌رسد کتابخانه‌ای توان تحقق عدالت اطلاعاتی را دارد که از یک نهاد خدمت‌رسان به یک نهاد اجتماعی مشارکت‌پذیر تبدیل شود. در سال‌های اخیر شبکه گسترده خادم‌یاران آستان قدس رضوی نمونه‌ای از ظرفیت‌های مردمی سازمان‌یافته در کشور است که می‌تواند در حوزه عدالت اطلاعاتی نیز نقش‌آفرینی نماید.

دکتر سید عباس مرجانی مفهوم عدالت اطلاعاتی در کتابخانه‌های عمومی و نقش آن در کاهش نابرابری‌های اجتماعی را تبیین کرد و گفت:  مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری نابرابری اطلاعاتی شامل نگرش‌های نادرست در مجموعه‌سازی، بی‌توجهی به نیازهای واقعی کاربران، کمبود نیروی متخصص و ضعف زیرساخت‌ها معرفی می‌گردد. بر اساس این تحلیل، بازنگری در تعاریف «کم‌برخوردار» و «محروم» و پرهیز از نگاه حداقلی به این مناطق ضروری است.

وی بر ضرورت مردمی‌سازی کتابخانه‌ها باهدف ارتقای کیفیت خدمات، افزایش مشارکت اجتماعی، کاهش بار مالی دولت، تقویت سرمایه فرهنگی و تسریع نوآوری‌های دیجیتال تأکید کرد.

سید عباس مرجانی به تجربه‌های موفق در حوزه جلب مشارکت مردمی و برنامه‌های ملی توانمندسازی در زمینه ترویج کتاب‌خوانی اشاره کرد که می‌تواند به توسعه عدالت اطلاعاتی در سطح جامعه کمک کند.

حسینعلی خودکار با عنوان «کتابخانه تحول‌ساز و عدالت اطلاعاتی؛ تبیین نقش کتابخانه‌های عمومی در مناطق محروم بر اساس نظریه انتقادی هنری گیرو» سخنرانی کرد و گفت: نخستین کتابخانه‌های عمومی در ایران توسط شهروندان روشنفکر و به صورت مردمی تأسیس شده‌اند. کتابخانه عمومی در ایران پیش از آنکه محل کتاب باشد، محل اراده مردم برای تغییر بود و اکنون زمان بازاندیشی در این نقش اجتماعی فرارسیده است.

وی افزود:  تحقق عدالت اطلاعاتی در مناطق محروم تنها از طریق خدمات سنتی کتابخانه‌ای ممکن نیست، بلکه کتابخانه‌ها باید به نهادهای تحول‌ساز، مشارکت‌محور و توانمندساز اجتماعی تبدیل شوند. بر اساس نظریه انتقادی هنری گیرو، کتابدار نه یک ارائه‌دهنده خدمت، بلکه تسهیل‌گر رهایی اطلاعاتی و عاملیت اجتماعی است. کتابخانه تحول‌ساز جایی است که سکوت به صدا تبدیل می‌شود و محرومیت به کنشگری.

علاقه مندان می توانند فیلم ضبط شده نشست را در این آدرس مشاهده کنند.

نشست کتابخانه‌های عمومی و عدالت اطلاعاتی در مناطق کم‌برخوردار روز چهارشنبه ۵ آذرماه ۱۴۰۴ ساعت ۱۰ تا ۱۲ در وبینارپلاس نهمین کنگره سالیانه متخصصان علوم اطلاعات به صورت مجازی برگزار شد.

هماهنگ‌کننده نشست: رقیه قهرمانی‌منش (دانشجوی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه الزهرا(س))