«تاثیر فضای مجازی بر زبان فارسی» بررسی شد

 به گزارش لیزنا، هم‌اندیشی «تاثیر فضای مجازی بر زبان فارسی» چهاردهم مهرماه در انتشارات فنی ایران و با همیاری شورای ویراستاران برگزار گردید و گرداننده نشست علی صلح‌جو، ویراستار، مترجم و مدرس بود.

زبان‌شناسی رایانشی و زبان‌شناسی اینترنت دو گرایش در کاربرد زبان در فضای مجازی

نخستین سخنران جلسه علی رضا‌قلی فامیان، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور سخنان خود را با عنوان «دوگرایش در کاربرد زبان در فضای مجازی» آغاز کرد و گفت: یک گرایش زبان‌شناسی رایانشی است که به پردازش زبان طبیعی یا تبدیل متن به گفتار و برعکس می‌پردازد که اینجا موضوع بحث نیست. گرایش دیگر زبان‌شناسی اینترنت است. در این شاخه سه اصل بنیادی وجود دارد: اول اصل کم‌کوشی (کمینه‌سازی) یعنی تلاش کمتر برای انتقال بیشتر اطلاعات. اصل دوم «پرهیز از رسمیت»؛ فضای مجازی را از هر جهت که نگاه کنیم، فضایی غیررسمی است. اصل سوم، اصل «متن- تصویر» است به این معنی که نشانه‌ها و تصویرها در کنار متن حضور دارند؛ احساسات و افکار را با نشانه‌ها بیان می‌کنند.

 وی ادامه داد:  طی سال‌های اخیر، امتیازات شبکه مجازی در تسهیل و سرعت بخشیدن به ارتباطات سبب می‌گردد آن را بپذیریم و استفاده کنیم، اما در این فضا، قاعدۀ واحدی در نگارش نمی‌بینیم. بنابر مطالعات انجام شده در انگلستان و آمریکا، فقط 10درصد از واژگان و علائمی که نوجوانان و دانشجویان در اینترنت رد‌و‌بدل کرده‌اند با الگوی متعارف زبان انگلیسی همخوان نیست و 90 درصد همخوانی دارد. با این وجود این نگرانی که انگلیسی نابود خواهد شد، وجود دارد. این نگرانی در مورد زبان فارسی هم وجود دارد و ما را برآن می‌دارد که این موضوع را به صورت قاعده‌مند آسیب‌شناسی کنیم. تعداد پژوهش‌های علمی و مستند مربوط به زبان فارسی و اینترنت از ده عدد تجاوز نمی‌کند. در این دو سال هم روی نفوذ فضای مجازی، بیشتر تأکید شده است؛ نیاز به بررسی فضای مجازی در 5 حوزۀ نظام آوایی، واژگان، دستور، معناشناسی و گفتمان بیشتر است. البته کاربران منتظر نمی‌مانند که متخصصین آسیب‌شناسی کنند. همچنین فضای سنتی ارتباطی هزینه‌بر است، طیف سنی که شغل و استقلال مالی ندارند، سراغ شبکه‌ها و وبگاه‌هایی می‌روند که رایگان است.

وی یادآور شد: بخشی از نگرانی که در بین اهل قلم وجود دارد و شاید مربوط به زبان نباشد، برمی‌گردد به مفهومی به نام «فن‌هراسی» که شاید بیماری یا استرس اجتماعی باشد.

 52 درصد مردم ایران عضو شبکه‌های اجتماعی هستند و 40 درصد روستاییان نیز از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند

سخنران دوم رضا شکراللهی، ویراستار و پژوهشگر ادبی و برگزار کنندۀ جایزۀ ادبی بهرام صادقی بود. وی در ابتدا اظهار کرد که سخنانش برگرفته از تجربیات و مشاهدات و تعامل نزدیک با طبقات گوناگون کاربران اینترنت طی 13-12 سال گذشته است. طبق آمار مرکز افکارسنجی دانشجویان 52 درصد مردم ایران عضو شبکه‌های اجتماعی هستند و 40 درصد روستاییان نیز از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. شبکه اجتماعی تلگرام 28 میلیون عضو در ایران دارد. 66 درصد عموم و دانشجویان در تلگرام از محتوای طنز و سرگرمی استفاده می‌کنند. اکنون ما با تفوق تکنولوژی روبرو هستیم و زبان نوشتار را جز در رسانه‌های رسمی مشاهده نمی‌کنیم.

وی همچنین افزود یکی از دلایل به وجود آمدن نگرانیِ از بین رفتن زبان رایج نوشتار فارسی این است که شکاف زبانی بین نوشتار و گفتار ناپایدار است. البته فاصله زبان گفتار و نوشتار ما اکنون زیاد نیست، ولی فارسی گفتاری به شدت در حال تغییر است؛ در حالیکه نوشتار محافظه‌کار و ایستا است. مزایای زبان گفتار بیشتر است به‌طوریکه بخش عمدۀ مطالبی که در فضای اینترنت می‌نویسند، حتی گاه در تبلیغات خیابانی، به زبان گفتار است. در باب موضوع رسم‌الخط، هر دسته‌ای از کاربران استانداردهای خاص خود طراحی کرده‌اند. تا کمتر از چهل سال پیش، عدۀ بسیاری سواد خواندن و نوشتن نداشتند. برای اکثر مردم، فارسی، زبان شفاهی بود. آن زمان، نگه داشتن شکاف بین گفتار و نوشتار آسانتر بود. طی چند سال اخیر، همۀ کسانی که موبایل دارند، می‌نویسند. به جایی رسیده‌ایم که چرخش به زبان گفتار هم در فضای ادبیات داستانی و هم اینترنت رخ داده است. غلبۀ تکنولوژی باعث شده است که همه بنویسند و سرعت نوشتن هم از قبل بیشتر شده است. در این فضای موبایل محور، آنها که ترجیح می‌دهند فارسی بنویسند، کمتر از همزه، علامت سوأل، تشدید و ... استفاده می‌کنند که این باعث عوض شدن صورت کلمات می‌شود و به‌هم خوردن موازنۀ تولید و مصرف محتوا باعث می‌شود هر کس سعی کند که خوانده شود. به این ترتیب است که تصویرها و نشانه‌ها به ساحت معنا وارد شده‌اند.

زبان نوشتار که به زبان معیار شناخته می‌شد، چندگانه شده است: دانشجویی، پزشکی، روزنامه‌نگاری و..... البته متخصصان هر یک تعاریف متفاوتی از زبان معیار دارند.

شکراللهی با تأکید بر اینکه زبان فارسی سرمایه است، اضافه کرد تعلق مردم به زبان فارسیِ تعارف‌آمیز فقط از روی شرم است و در عمل وجود ندارد؛ باید معیارها را عوض کنیم. نسل جدید هیچ حکمی را بلاشرط نمی‌پذیرد. سوأل می‌کند؛ چرا می‌نویسیم گرسنه‌ام و می‌گوییم گرسنمه؟ و جالب است که این با پویایی زبان منافاتی ندارد. جان کلام این است که پویایی زبان چه چشم‌اندازی از نظر اندیشه برای زبان ایجاد می‌کند.

به نظر می‌رسد که زبان گفتاری که در فضای موبایل‌محور شکل می‌گیرد، به شدت با محدودیت دایرۀ واژگان ارتباط مستقیم دارد. با کمتر از 300 کلمه حرف می‌زنند و الگویی ندارند. در نوشتار هم از همان 300 کلمه استفاده شود، چون الگوی قبلی در ذهن همان است. آیا می‌توان گفت که تعریف زبان مکتوب در حال عوض شدن است؟

محدودیت کلمات یعنی محدودیت تفکر. این یعنی ماندن در سطح تفنن و کمتر حرف جدی گفته خواهد شد. صرفاً شیوه‌نامه و رسم‌الخط چه در گفتار و چه در نوشتار کافی نیست.

هنگامی که مختصات رفتار اجتماعی ما با مختصات فرهنگی نا آشنا در هم بیامیزد، خشونت ایجاد می‌کند

 آخرین سخنران جلسه، دکتر کورش صفوی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و نایب‌رئیس انجمن زبان‌شناسی با ذکر مثالی توجه مخاطبان را به این نکته جلب کرد که چگونه گاهی معنا دریافت نمی‌شود و این در فضای مجازی بیشتر اتفاق می‌افتد. آسان شدن ارتباط از دو سوی کرۀ زمین و در نتیجۀ آن کوچک شدن دنیا براساس پیشرفت فناوری صورت می‌گیرد که ما برای استفاده از آن مجازیم، ولی برای دریافت فرهنگش به زمان نیاز داریم.

وی افزود: هنگامی که مختصات رفتار اجتماعی ما با مختصات فرهنگی نا آشنا در هم بیامیزد، خشونت ایجاد می‌کند. شبکه‌های مجازی هم لاجرم باید وجود داشته باشند، هیچ نگران نباشیم که قرار است چه بر سر زبان یا خط فارسی بیاید. وی با تأکید بر لزوم وجود آموزش افزود فضای مجازی یا هر تکنولوژی که به صورت قرضی یا عاریه‌ای از کشورهای دیگر وارد می‌شود، لازم است با آموزش همراه شود که بدانیم چگونه با آن برخورد کنیم. نگرانیم چون آموزش نمی‌بینیم. سعدی و فردوسی همچنان سرجایشان هستند، حتی اگر به خط ارمنی هم بنویسیم، حافظ سر جایش می‌ماند. خشونت را چه باید بکنیم، این اهمیت دارد.

 جلسه به صورت پرسش و پاسخ ادامه یافت.