"چالشهای پیاده سازی استانداردهای فراداده ای کتابخانه ای در ایران" بررسی شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست "چالشهای پیاده سازی استانداردهای فراداده ای کتابخانه ای در ایران"، در روز چهارشنبه مورخ 21 اردیبهشت 1390 در ساعت 14:15 با حضور دکتر افشین موسوی چلک عضو هیئت علمی دانشگاه آزد بابل، سید مهدی طاهری، عضو هیئت علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، عباس رجبی، مدیر بخش اطلاع رسانی دانشگاه امام صادق (ع) و ملیحه درخوش، سرپرست بخش فهرستنویسی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، آغاز شد.

در ابتدا عباس رجبی با طرح پرسشهایی در رابطه با ایجاد فراداده ها، تاریخچه ای از فراداده ها را معرفی کرده و به فرمتهای مختلف مارک پرداخت. همچنین وی به توسعه استفاده از زبانهای نشانه گذاری اچ.تی.ام.ال. و ایکس.ام.ال. در ارائه فراداده های جدید مبتنی بر این بسترهای نحوی اشاره کرد.

در ادامه ملیحه درخوش، به بررسی انواع فراداده ها پرداخت. وی به تعریف، کاربرد و ساختار هر یک از فراداده های توصیفی، ساختاری، مدیریتی و غیره تبیین و سطوح مختلف اشیاء دیجیتالی همراه با مثالهایی پرداخت.

سید مهدی طاهری در ادامه نشست، فراداده را به عنوان نظام یا سیستمی معرفی کرد که باید محتوا در آن قرار گیرد.  وی گفت: داده های خام وارد این سیستم شده و بعد از اعمال ساختار و منطق طرح فراداده ای مورد استفاده، رکورد فراداده ای به دست می آید.

وی با تاکید بر جریان همگرایی بین استانداردهای فراداده ای، حرکت از کثرت به وحدت را فرایندی دانست که در استفاده از طرحهای مختلف فراداده ای جریان دارد.

در ادامه، دکتر موسوی با اشاره به این مساله که با توجه به ساختاری که فراداده های مختلف دارند، باید شرایط استفاده از آنها مشخص شود، به این مساله اشاره کرد که اگر رکوردی در کتابخانه ای ذخیره شده، توسط موتورهای جستجو قابل بازیابی نیست چون ساختار و زبانی که در فراداده کتابخانه به کار رفته با ساختاری که برای موتورهای جستجو کاربرد دارد، متفاوت است.

وی با اشاره به نقصهایی که اچ.تی.ام.ال. به عنوان یک بستر نحوی در محیط وب دارد، بر این نکته تاکید کرد که این زبان نشانه گذاری بیشتر برای نمایش اطلاعات به کار می رود و به همین دلیل بود که استفاده از ایکس.ام.ال. توسعه داده شده است. موسوی با اشاره به قابلیتهای ایکس.ام.ال. با توضیح فایل نمونه ای در این بستر، ساختار موجود در این زبان نشانه گذاری را توضیح داد.

سپس در بخش دوم این نشست، درخوش با اشاره به اینکه زبان ایکس.ام.ال.، به دلیل قابلیتهایی که برای استفاده در محیط وب دارد، در طرحهای فراداده ای نوین مورد استفاده قرار می گیرد، به بررسی و معرفی برخی از طرحهای مبتنی بر بستر نحوی ایکس.ام.ال. پرداخت.

در این بخش، وی به معرفی ساختار، کارکرد و اجزاء فراداده هایی همچون مارک ایکس.ام.ال.، مودس، مدس، متس، پرمیس، هسته وی.آر.اِی. و ای.اِی.دی. پرداخت و برای درک بهتر برخی از آنها، از نمونه هایی از پیشینه ها در بستر نحوی ایکس.ام.ال. استفاده کرد.

در ادامه سید مهدی طاهری به مساله درک نادرست از فراداده ها اشاره کرد و فقدان سواد فنی مناسب در بین متخصصان را عامل این مساله دانست.

وی تاکید کرد که نباید مفاهیم متعدد با کارکردهای متفاوت به جای یکدیگر تعریف شوند و این مساله احتیاج به مطالعه عمیق توسط کتابداران دارد. همچنین عدم شناخت سازمانها در هنگام انتخاب یا طراحی استانداردهای فراداده ای و عدم استفاده از پروفایلهای کاربردی باعث می شود تا نیازهای محلی در طرحهای فراداده ای کتابخانه ها در نظر گرفته نشود.

طاهری گفت: بالا بودن هزینه ها و عدم استفاده از تجربیات سازمانهایی که استانداردهای فراداده ای را پیاده سازی کرده اند و نیز شناخت ناکافی از ویژگیهای بومی بافت انتشارات ایرانی-اسلامی از مواردی است که در پیاده سازی و استفاده مناسب از فراداده ها می توان به آنها اشاره کرد.

در ادامه نشست، موسوی با اشاره به اینکه کار بر روی نرم افزارهای کتابخانه ای از سال 76 آغاز شد، 2 دلیل را برای نرسیدن به راهکارهای مناسب ارائه کرد و گفت: ابتدا اینکه کتابداران دانش کافی برای همکاری با مهندسان ندارند و دوم اینکه مهندسان طراح نرم افزارهای کتابخانه ای، دانش کتابداری ندارند.

وی افزود: در نرم افزارهای کتابخانه ای ایران جز در مواردی، مارک به صورت استاندارد و صحیح به کار گرفته نشده است. همچنین مشکل دیگر را عدم وجود سرفصلهای درسی مرتبط در آموزش کتابداری دانست و گفت: تجدید نظر در دروس سازماندهی و نیز افزایش دانش اساتید کتابداری از مواردی است که باید بدانها پرداخت.

سید مهدی طاهری در ادامه، به برگزاری همایشها و نشستهای تخصصی، ترکیب متولیان داخلی و خارجی، ارتباط مستقیم با سازمانهای متولی استانداردها، بررسی تحلیلی استانداردها و حمایت مالی دولت و توسعه پروفایلهای کاربردی اشاره کرد.

سپس درخوش با تاکید بر اینکه دروس سازماندهی موجود به تربیت فهرستنویسان ماهری می انجامد که دانش فراداده ای و نرم افزاری کمی دارند، ترکیب آموزش قواعد فهرستنویسی و استانداردهای فراداده ای را برای کتابداران مفید دانست.

وی با اشاره به اینکه بیشترین اثرگذاری بر کیفیت نرم افزارهای کتابخانه ای و شناخت نواقص آنها را کتابدارانی خواهند داشت که با این نرم افزارها کار می کنند، توان تجزیه و تحلیل کاربردها و مشکلات این نرم افزارها را منوط به داشتن دانش کافی توسط این کتابداران دانست.

در پایان، رجبی این مساله را بیان کرد که همچنان تعداد منابع در نرم افزارهای کتابخانه ای در ایران، که به صورت غیر استاندارد از فراداده ها استفاده کرده اند، افزایش می یابد و در این صورت، تجدید نظر به موقع در نرم افزارهای کتابخانه ای، و فراداده های استفاده شده در آنها، از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.

همچنین وی با اشاره به اینکه کمیته های مختلفی در سالهای اخیر در ایران تشکیل شده که می توانند به آموزش مورد نظر در حوزه سازماندهی منابع مبادرت ورزند، برخی از آنها را نام برده و ابراز امیدواری کرد که با توجه به چالشها و راهکارهایی که در این نشست ارائه شد، در آینده کتابدارانی با دانش نرم افزاری مناسب داشته باشیم.

این نشست در ساعت 15:45 به کار خود پایان داد.

گزارش: فاطمه محمد مرادی