نیاز نهاد کتابخانه‌های عمومی به همراهی و شنیدن دغدغه‌های جامعه علمی

به گزارش لیزنا، نشست هم اندیشی اساتید علم اطلاعات و دانش شناسی با دبیرکل نهاد با محوریت «مجموعه سازی در کتابخانه‌های عمومی» چهارشنبه ۲۳ آذرماه ۱۴۰۱ با حضور جمعی از اعضای هیآت علمی دانشگاه‌های مختلف کشور در کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پس از شنیدن سخنان و دغدغه‌های اساتید، ضمن خیر مقدم و تقدیر از اساتید علم اطلاعات و دانش‌شناسی برای حضور در این جلسه طی سخنانی گفت: خوشبختانه نکات و دغدغه‌هایی که در این نشست از سوی اساتید محترم ارائه شد، نکات جامع و کاملی بود؛ البته من ابراز تأسف می‌کنم که بسیاری از کارهایی که انجام شده را نتوانستیم آنگونه که باید به اساتید محترم منتقل و اطلاع‌رسانی کنیم و امیدوارم که از همین لحظه درصدد اصلاح آن برآییم. چراکه بسیاری از مسائلی که در این جلسه مطرح شد، یا فکر شده، یا مبانی و پایه‌های آن شکل گرفته و یا به آنها عمل شده که به ثمر رسیدن آنها حتماً محتاج نگاه و همراهی شما عزیزان است.

وی با اشاره به گذشت ۸ ماه از تقبل مسئولیت به عنوان دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: در این مدت این افتخار را داشتم که دو بار میزبان جلسه هم‌اندیشی با اساتید باشم و در این میان مهمترین نکته برای ما این است که این جلسات خروجی داشته باشد و در عالم واقع، یک ما به ازا پیدا کند. بر همین اساس، در جلسه قبلی انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران با مباشرت معاونت برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، مسئول پیگیری این جلسات بودند.

مهدی رمضانی تصریح کرد: بنده قائل هستم به اینکه ما نیاز به همراهی، همفکری و شنیدن نکات و دغدغه‌های شما داریم. بر همین اساس به برگزاری این جلسه و مشابه این جلسات اهتمام داریم و معتقدم هر چقدر نوک پیکان انتقادات شما تیز و برنده باشد، حتماً اثرگذار و پیشبرنده‌تر خواهد بود. چراکه ما در موقعیت علمی باید آنچه که به نفع و مصلحت جامعه است مطرح کنیم و فضای دانشگاه نیز این اقتضائات را دارد. لذا از برگزاری این جلسه بسیار خوشحال و از مطرح شدن نکات مختلف توسط شما استادان عزیز استقبال می‌کنم.

لزوم مواجهه با واقعیت‌های حوزه اجرا در پژوهش‌های دانشگاهی

دبیرکل نهاد با تأکید بر لزوم تقویت پیوند میان عرصه دانشگاه و عرصه عمل در کتابخانه‌های عمومی گفت: فعالیت در کتابخانه‌ها بدون توجه به عرصه پژوهش به جایی نمی‌رسد و از سوی دیگر عرصه پژوهش و تولید علم بدون بروز و ظهور در عرصه اجرا ناقص خواهد بود. معتقدم اگر بخواهیم مسائل را در حوزه دانشگاه حل کنیم باید مواجهه واقعی با حوزه اجرا داشته باشیم. به عنوان مثال در برخی پژوهش‌ها در مسئله مجموعه‌سازی، اقتضائات اجرای آن در نظر گرفته نمی‌شود، لذا هیچ وقت به مرحله اجرا نمی‌رسد. همچنین در موضوع فضای مجازی، کتاب الکترونیک و کتابخانه الکترونیک قویاً عنوان می‌کنم هیچ سند رسمی در کشور درباره این موضوع وجود ندارد.

وی با تأکید بر نگاه رو به جلوی نهاد در عرصه ارائه خدمات کتابخانه‌ای گفت: برخی دوستان مطرح کردند که نسل بعدی «نسل اندرویدی» است؛ البته من به این کیفیت این موضوع را قبول ندارم، اما معتقدم که ما باید به حوزه فناوری توجه ویژه داشته باشیم، اما بدانیم که هیچگاه چیزی جای کتاب کاغذی را نخواهد گرفت. پیمایش معروفی که در سال ۲۰۱۰ صورت گرفته نشان از گردش مالی ۵ درصدی کتاب الکترونیک نسبت به گردش مالی ۹۵ درصدی کتاب کاغذی داشته است. موضوعی که در ایران نیز همینگونه است و آمار فروش اپلیکیشن‌های کتاب الکترونیک و همچنین انتشار بیش از ۱۱۰ هزار کتاب چاپی در کشور طی سال گذشته این موضوع را تصدیق می‌کند.

اهتمام نهاد برای جلب توجه مسئولان به موضوع کتابخانه

مهدی رمضانی درباره برخی انتظارات از نهاد مبنی بر ورود به حوزه‌های غیرمرتبط گفت: اساساً اینکه نهاد کتابخانه‌ها کار تولید محتوا انجام دهد در ساختار نهاد دیده نشده و ما در تولید محتوا دخالت نمی‌کنیم. بنده هم تا به امروز به این نتیجه رسیده‌ام که به جز دو حوزه در حوزه تولید محتوا ورود پیدا نکنم. ابتدا حوزه نوجوان که به شدت در این حوزه دچار فقر محتوا هستیم. بر این اساس تصمیم گرفتیم کتاب هدهد سفید و مجموعه «هدهد سفید» را راه‌اندازی کنیم. همچنین در حوزه گروه‌های خاص مانند نابینایان و ناشنوایان نیز به دلیل مظلومیت این قشر و نبود متولی برای تولید محتوا، به این عرصه ورود کردیم.

دبیرکل نهاد ادامه داد: بنده در دوره تقبل مسئولیت در نهاد به عنوان دبیرکل نهاد، بیش از ۱۵ سفر استانی رفته‌ام که دیدار با مسئولان استانی بخش مهمی از این سفرها بوده است. چراکه بسیاری از مسئولین سیاسی ما همچنان آنگونه که باید کتابخانه‌ها را نمی‌شناسند و طبیعتاً نمی‌توانند از توسعه کتابخانه‌ها صحبت و از آن حمایت کنند. متأسفانه هنوز هم تعداد اندکی از کتابداران ما که فارغ‌التحصیل همین رشته از دانشگاه هستند هم به برخی فعالیت‌ها در کتابخانه اعتقاد ندارند و تصور می‌کنند تنها باید کتاب امانت دهند. بنده برای حساس کردن موضوع کتابخانه‌های عمومی در جامعه اقدامات متنوعی انجام داده‌ام که آخرین آن حضور رئیس‌جمهور در مراسم گرامیداشت روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» بود.

لزوم بررسی‌های کارشناسانه در نسبت کتابخانه‌های عمومی و حوزه کودک

وی در ادامه درباره رویکرد ویژه نهاد به حوزه کودک و نوجوان به عنوان یکی از اولویت‌های اساسی خود گفت: موضوع الحاق کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان به نهاد موضوعی است که در سطح کلان پیشنهاد شده و ما تنها در امر کارشناسی این موضوع دخالت داشته‌ایم. زمانی که این موضوع مطرح شد، ما با موجی از اظهارنظرهای غیردقیق که اغلب ریشه در نگاه‌های سیاسی یا نوستالژیک داشت مواجه شدیم، اما به جز تعداد معدودی، استادان حوزه کتابداری در این موضوع سکوت کردند. این در حالی است که ما نیاز به شفاف‌سازی نسبت فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی با حوزه کودک و نوجوان داریم که باید با نگاه کارشناسی به آن پرداخته شود.

رمضانی ادامه داد: در برخی اظهارات اینگونه مطرح شده بود که کانون دارای قدمتی به مراتب بیشتر از ساختار کتابخانه‌های عمومی است؛ در حالیکه این گزاره دقیقی نیست و قانون تأسیس کتابخانه‌های عمومی و قانون تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در حدود سال ۱۳۴۵ به تصویب مجلس شورای ملی رسید. ضمن اینکه در اساسنامه کانون پرورش فکری آمده که کانون موظف است که به ایجاد بخش کودک در کتابخانه های عمومی کمک کند. با این حال برخی افراد و مجامع علمی بدون بررسی ابعاد قانونی و تاریخی موضوع، اطهارات غیردقیقی را مطرح کردند که بنده انتظار دارم اساتید عرصه کتابداری با نگاه کارشناسی خود در این باره اظهار نظر کنند که آیا جای کار فنی و حرفه‌ای در موضوع کودک و نوجوان در کتابخانه‌های عمومی وجود دارد یا خیر.

از تنظیم سند کتاب و کتابخانه الکترونیک تا اقتضائات مجموعه‌سازی در نهاد

دبیرکل نهاد همچنین درباره ایجاد کتابخانه الکترونیک نیز گفت: اقداماتی در این حوزه در دست اجرا است. با توجه به اینکه پیش از این در این حوزه سندی وجود نداشته، جلساتی در کمیسیون محتوایی شورای عالی فضای مجازی برگزار کرده‌ایم تا سند کتاب الکترونیک و کتابخانه الکترونیک تدوین شود. در آن جلسات تصویب شد که نهاد و وزارت ارشاد این سند را تنظیم کنند که این کار در حال انجام است. ضمن اینکه در جلسه آتی هیآت امنای کتابخانه‌های عمومی موضوع کتاب الکترونیکی از موضوعات مورد بررسی خواهد بود. اما همچنان برای رسیدن به تعاریف روشن و مشخص از کتاب الکترونیک به کتابخانه الکترونیک جای کار علمی وجود دارد که قدم‌هایی را در این زمینه برداشته‌ایم.

وی در ادامه با اشاره به نکات مطرح شده درباره لزوم اصلاح روند مجموعه‌سازی برای کتابخانه‌های عمومی گفت: ما ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم که «آیا مجموعه فعلی که در کتابخانه‌های عمومی وجود دارد، قدرت جذب مخاطبانی که امروز عضو کتابخانه نیستند را دارد یا خیر؟» این سؤال مهمی است که نیاز به یک کار پژوهشی دارد. اما واقعیت این است که فضای کلی کشور در حوزه مجموعه‌سازی اقتضائاتی دارد. یعنی در حوزه مجموعه‌سازی از کتابخانه‌های عمومی مطالبه وجود دارد و بنده هم به شفاف‌سازی در این زمینه مشتاق هستم. چراکه معتقدم که در حوزه فعالیت خود اگر مسئولیتی را بر عهده گرفته‌ام باید در آن حوزه شفاف عمل کنم. بر این اساس مسیر اصلاح که دوستان پیشنهاد می‌کنند باید منطبق بر واقعیت طراحی شود.

مجموعه‌سازی و تدوین روندهای کتابخانه بر اساس نیازهای کاربران

مهدی رمضانی درباره رویکرد نهاد در تأمین منابع کتابخانه‌ها با نظر کتابداران یادآور شد: با این رویکرد طرح‌های مختلفی به اجرا درآمده از جمله طرح «مأموریت کتابخانۀ من» که طی آن هر کتابخانه بر اساس جامعۀ خدمت‌گیر خود به مجموعه‌سازی، طراحی خدمات و برنامه‌های متناسب می‌پردازد. اختیار و بودجه لازم را در اختیار کتابداران قرار می‌هیم تا تأثیری واقعی در زندگی مردم ایجاد کنند. موضوع توجه به نظر کتابداران در مجموعه‌سازی تنها بخشی از این طرح است که به اجرا درآمده؛ این در حالی است که من معتقدم کل فرایندهای اداره کتابخانه‌های عمومی باید منطبق بر همین موضوع باشد.

دبیرکل نهاد تأکید کرد: این طرح باید در تمام کتابخانه‌های عمومی کشور اجرایی شود، اما اجرایی شدن آن الزامات و اقتضائاتی دارد که باید آنها را نیز مدنظر داشت. به عنوان مثال در مجموعه‌سازی شبکه‌ای یا سلولی باید به ازای هر کتابخانه یک فضا در یک انبار بزرگ و گسترده وجود داشته باشد که در حال حاضر امکان آن فراهم نیست و طرح «انتخاب کتابدار» و «مأموریت کتابخانۀ من» تنها مسکنی برای این موضوع بوده است. خوشبختانه امروز مدل مجموعه‌سازی و خرید کتاب‌های ما نسبت به گذشته تا حد بسیاری به نیازهای مراجعه‌کنندگان نزدیک شده است. نگاه ما به این سمت است و برای رسیدن به این رویکرد نیاز به کمک و همراهی شما جامعه علمی و دانشگاهی داریم.

هم‌افزایی با دستگاه‌های اجرایی برای جبران خلاءهای موجود

رمضانی همچنین درباره همکاری با سازمان‌های مختلف از جمله تعامل با قوه قضائیه در بحث احکام جایگزین حبس به منظور جبران خلاءهای موجود در تأمین منابع کتابخانه‌ها توضیح داد: اقدامات خوبی در این زمینه شکل گرفته و برخی از آنها نیز در بعضی نقاط کشور به اجرا در آمده است؛ اما برنامه ما طبق تفاهم‌نامه مفصل با قوه قضائیه و معاونت پیشگیری از وقوع جرم و همچنین سازمان زندانها در این زمینه حال اجرایی شدن است. همچنین بنده به دنبال ایجاد تعامل و هم‌افزایی و متصل کردن مدارس و کتابخانه‌های عمومی هستم و این موضوع را بارها در شورای فرهنگ عمومی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حتی خدمت رئیس جمهور محترم مطرح کرده‌ام که اگر این اتفاق نیز رخ دهد، گام بلندی در راستای توسعه فرهنگ عمومی برداشته‌ایم. از این جهت بسیاری از نکاتی که اساتید محترم کتابداری در این جلسه مطرح کرده‌اند در حال انجام است.

وی در ادامه با اشاره به گستردگی موضوعات نیازمند به پژوهش در حوزه کتابخانه‌های عمومی از جمله آمار سرانه مطالعه کتاب، شاخص‌ها و روش‌های پیمایش، بررسی تفاوت میان خواندن و مطالعه، ماهیت سالن مطالعه به عنوان خدمتی مجزا و یا بخشی متصل به مخزن کتابخانه، محاسبه یا عدم محاسبه خواندن کتاب‌های کنکور به عنوان مطالعه مفید و... اشاره کرد و خواستار تعامل و هم‌افزایی هرچه بیشتر جامعه علمی و دانشگاهی با عرصه اجرا در کتابخانه‌های عمومی شد.

گفتنی است در ابتدای این نشست جواد اسدی، سرپرست اداره‌کل تأمین منابع کتابخانه‌ها، گزارشی از اقدامات صورت گرفته در موضوع مجموعه‌سازی در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ارائه کرد.