عوامل و موانع جذب و توسعه مخاطب در کتابخانه‌های عمومی بررسی شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، پنل شماره 1 همایش ملی «کتابخانه های عمومی؛ عوامل و موانع جذب و توسعه مخاطب» با حضور نوش آفرین انصاری، دکتر عبدالحسین فرج پهلو، دکتر رضایی شریف آبادی تشکیل شد.  قبل از ارائه مقاله در این پنل ، دکتر «محمد جعفر پاک سرشت » عضو هیأت علمی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز درباره «مسائل خواندن» به ایراد سخنرانی پرداخت.  

حرکت از عمل به سوی تئوری

دکتر پاک سرشت در تعریف خواندن بیان کرد: " خواندن، برداشت معنی از کلامی مکتوب است که در مقایسه با گذشته به رغم گذشت زمان میزان، میزان علاقه عمومی نسبت به کتاب خواندن، افزایش پیدا نکرده است.  

وی افزود: " حرکت از تئوری به سوی عمل خوب است ولی گاهی باید مسیر را عوض کرد و از عمل به سوی تئوری برویم تا درک کنیم چرا اقبال عمومی نسبت به بهره گیری از متن کم شده است.  خواندن، کلید علم آموزی و توسعه فکر، علم و فرهنگ است.  آموزش و پرورش با توسعه نسبت مستقیم دارد و باید میزان سواد جامعه از طریق خواندن بالا رود.  ابزار توسعه کتابخانه است و خواندن در خدمت توسعه معنویت است".

خواندن مفید با فهم، بررسی استدلال و نقد همراه است

وی در راستای هراس زدایی خواندن مطرح کرد: " شیوه آموزش تلاشی اصلی برای این هراس زدایی است.  از دلایل اکراه در خواندن این است که آموزش و پرورش ما صوری است.  یعنی خواندن را در خدمت نمره می گیریم و نمره را در خدمت حفظ کردن به کار می بریم.  حفظ کردن نوعی بیزاری و اکراه را به وجود می آورد.  پس بهتر است آموزش و پرورش را از حفظ کردن به فهم مطالب ببریم و فهم را تقویت کرده و ملاک عمل قرار دهیم و از سوی دیگر آموزش یک سری  مهارت ها مانند تمرکز، مهارت خواندن برای فهمیدن، یادگیری و لذت بردن و ساکت خوانی نیز ضروری است که باید تلاش کنیم در آموزش ما متجلی شود. خواندن باید همراه با فهم، بررسی استدلال و نقد باشد تا مفید واقع شود".

جلوه علمی ماهیت بازاریابی در کتابخانه ها

در ادامه اولین پنل مقاله "تقسیم بازار مشتریان کتابخانه های عمومی شهرستان خرم آباد بر مبنای وفاداری به روش تحلیل خوشه ای" نوشته مریم کشوری و دکتر فریده عصاره ارائه شد.  مریم کشوری بیان کرد: " پژوهش حاضر به تقسیم بازار مشتریان کتابخانه های عمومی خرم آباد با استفاده از پرسشنامه ای محقق ساخته می پردازد.  از مهمترین یافته های پژوهش این است که جامعه فعلی استفاده کننده در جامعه مورد بررسی چندان ناهمگون نیستند و این امر نشان می دهد تنها افرادی خاص با ویژگی های نسبتا مشابه از کتابخانه استفاده می کنند.  تقسیم کار و شناسایی مشتریان مسئله ای است که ضمن اهمیت و ضرورت چندان مورد توجه قرار نگرفته است.  نتایج حاصل از پژوهش های تقسیم بازار در کتابخانه های عمومی می توانند  مبنای بسیاری از فعالیت های بازاریابی قرار گیرند".

توسعه برنامه راهبردی کتابخانه ها با محوریت برنامه بازاریابی خدمات

دکتر سمیه سادات آخشیک و دکتر رضا رجبعلی بگلو، مقاله ای را تحت عنوان «چارچوب پیشنهادی برای برنامه بازاریابی خدمات اطلاعاتی کتابخانه های عمومی: تحلیل برنامه های کتابخانه های عمومی دنیا» ارائه کردند.

دکتر آخشیک بیان کرد: " هدف از این پژوهش این است که با استفاده از روش تحلیل محتوای اسناد نقشه راهی بر پایه برنامه بازاریابی کتابخانه های عمومی دنیا برای تدوین این نوع برنامه ها دراختیار کتابخانه های عمومی کشور قرار دهد.  دستاورد این پژوهش ارائه چارچوبی برای برنامه بازاریابی خدمات به مدیران کتابخانه های عمومی است تا با بهره گیری از آن به جذب مخاطبان و ارتقاء فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در کشور کمک شود.  کتابخانه های عمومی ساختار وماهیتی ایستا ندارد  و می تواند با طراحی برنامه هایی مانند برنامه بازاریابی خدمات با اقداماتی خلاقه و مخاطب محور به سوی جذب بیشتر مخاطبان گام بردارد".

پنل اول با پرسش و پاسخ حاضرین  پایان یافت.  گفتنی است در حاشیه این پنل  کارگاهی آموزشی تحت عنوان «روش های نوین نشر منابع اطلاعاتی» با تدریس مهندس رمضان زاده برگزار شد.

 اعضای پنل دوم را دکتر غلامرضا فدایی، دکتر غلامرضا حیدری و محمد حسن عظیمی تشکیل دادند.

شیوه های رایج در جامعه ما نتوانسته اند کودکان و نوجوانان را جذب کنند

دکتر افضل السادات حسینی و زهرا هفتادی یام، نویسندگان مقاله «شیوه های خلاقانه کتابخانه های عمومی برای جذب کودکان» بیان داشتند: "موضوع اصلی پژوهش، شیوه های خلاقانه کتابخانه های عمومی برای جذب مخاطبان به ویژه کودکان است.  در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- استنباطی  دریافتیم که هر چقدر در کتابخانه ها از شیوه های خلاقانه استفاده شود، کودکان و نوجوانان علاقه مندتر به کتابخوانی خواهند بود و باعث شکوفایی خلاقیت آن ها می شود. یافته ها نشان داد میزان موفقیت تحصیلی کودکان و نوجوانانی که هر روز مطالعه می کنند تا پنج برابر کودکانی است که مطالعه ندارند.  تکنیک فهرست صفات، تکنیک هنری، تکنیک تخیل، دلفی، اقتباسی و ترکیب از روش های خلاقانه ایجاد انگیزه برای کتابخوانی کودکان است".

اهمیت علل و پیامد رفتارهای اعتراض آمیز مشتریان در محیط های رقابتی

مقاله دوم تحت عنوان «مدیریت رفتار اعتراض آمیز: راهبردی برای حفظ و توسعه ی مشتریان کتابخانه های عمومی» توسط احسان گرایی و صبا سیامکی ارائه شد.  صبا سیامکی، کارشناس مشارکت ها و شهرداری های اداره کل استان لرستان بیان کرد: " هدف این پژوهش مطالعه مفاهیم و مدل های رفتار اعتراض آمیز مشتریان و فراهم آوردن زمینه آشنایی هر چه بیشتر مدیران کتابخانه های عمومی  با کاربردهای مدیریتی این مفاهیم است که با روش تحلیل سندی انجام شده است. آشنایی با مفاهیم، محرک ها  می تواند ابزاری مناسب برای مدیریت رفتار مشتریان کتابخانه های عمومی باشد.  مدل ترنول و سینق از مدل های مهم است.  از این رو، مدیران می توانند در راستای شناسایی و برطرف ساختن نقایص خدمات گام بردارند و زمینه مدیریت بهتر روابط با  مشتریان  و استفاده از قابلیت های مشتریان کنونی برای جذب مشتریان بالقوه فراهم آورند".

نقاط ضعف، قوت و عملکرد طرح های ترویج کتابخوانی  در جذب مخاطب

فهیمه صبوری و فاطمه پازوکی نویسندگان مقاله «روش های عملی و مردم نهاد جذب مخاطب در کتابخانه های عمومی: مورد پژوهی طرح های ترویج کتابخوانی در ایران و جهان» در ارائه خود مطرح کردند: " این پژوهش به روش پیمایشی- توصیفی و به وسیله ابزار سیاهه وارسی طرح های ترویج کتابخوانی مرتبط با کتابخانه های عمومی در ایران و جهان را بررسی کرده است. طرح هایی از ایران و کشورهای مختلف و طرح های قاره امریکا و اروپا نشان داد که طرح های ایرانی کمتر به جذب مخاطب به صورت خانوادگی توجه داشته اند و قدمت کمتری دارند. عدم وجود پایگاه الکترونیکی برای طرح های ایرانی باعث  پنهان شدن اهداف و نتایج طرح ها می شود.   الگوبرداری از طرح های خارجی باعث صرفه جویی در وقت و هزینه می شود و طرح کتابخانه تلفنی  می تواند به عنوان یک الگوی مناسب در جذب مخاطب به کار آید".

بهره مندی از رویکرد سیبرنتیکی در کتابخانه های عمومی و رفع موانع به واسطه مفهوم بازخورد

«رویکرد سیبرنتیکی به کتابخانه های عمومی با تاکید بر نقش بازخورد در جذب مخاطبـ» نوشته زهره چراغی و آتوسا کوچک مقاله بعدی این پنل بود.  آتوسا کوچک، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز اشاره کرد: "این مقاله با روش کتابخانه ای، کتابخانه را به عنوان یک سیستم اطلاعاتی باز در نظر گرفته است و بر لزوم شناسایی بازخوردهای احتمالی و نقش آن در بهبود فرآیند ارتباط و جذب مخاطب تاکید دارد.  استفاده از مفهوم بازخورد در بافت سیبرنتیکی می تواند راه حلی برای مسائل و مشکلات حاصل از تعامل انسان و نظام های هوشمند ذخیره و بازیابی اطلاعات باشد.  تحلیل و واکاوی بازخوردهای کاربران در بهره مندی از خدمات کتابخانه باعث شناسایی موانع و شناسایی عناصر داخلی و خارجی تاثیرگذار بر روند ارتباط مؤثر و انتقال اطلاعات مورد نیاز کاربران و رفع مشکلات و شکاف های تعاملات مربوطه می گردد".

ضرورت ارائه خدمات دیجیتال بیشتر در بافت کتابخانه عمومی

ندا پورخلیل، علی پور خلیل، آتوسا آبیاری نویسندگان آخرین مقاله پنل دوم با عنوان «ایده: حرکت به سمت ارائه خدمات جدید در کتابخانه عمومی» بودند.  نداپور خلیل، کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی، به معرفی ایده مقاله پرداخت و بیان کرد: " با توجه به تغییر و تآثیر فضای مجازی بر سلیقه مطالعاتی مخاطبان و افزایش علاقه آن ها به استفاده از منابع دیجیتال این نیاز احساس می شود که باید خدمات دیجیتال بیشتری در بافت کتابخانه عمومی به اعضا ارائه شود.  بنابراین این طرح به ارائه ایده ای جهت تهیه کتب کتابخانه عمومی به صورت دیجیتال و امانت آن ها  به مراجعان سراسر کشور می شود. مجریان اصلی این طرح در دنیا، عموما شرکت های خصوصی هستند که به دانشگاه ها و سایر کتابخانه ها خدمات با سطح مختلف و ب رحسب هزینه اشتراک ارائه می دهند.  این طرح می تواند به عنوان یک طرح فراسازمانی نیز در نظر گرفته شود".

پنل دوم با  پرسش و پاسخ حضار در ساعت 16:30 پایان یافت.

شایان ذکر است، به عنوان برنامه های جانبی چند کارگاه همزمان با پنل دوم برگزار شد.  کارگاه آموزشی «خدمات پویا به کودکان و بهره گیری از منابع الکترونیک در جذب مخاطب کودک» با تدریس دکتر مرتضی کوکبی و کارگاه آموزشی «ارتقاء کتابدار و مخاطب (چگونه کاربر را عاشق کتابخانه کنیم؟) با تدریس دکتر مریم نظری برگزار شد.

پنل سوم ، بعد از ظهر چهارشنبه 5 اسفند با حضور دکتر علی حسین قاسمی، سیامک محبوب و امیر ریسمانباف تشکیل شد.

ناتوانی در جذب حداکثری مردم در ظرفیت های تامین شده کتابخانه های عمومی ایران

دکتر ابراهیم افشار زنجانی مقاله ای را با عنوان «الزام های جذب حداکثری مردم به کتابخانه عمومی» را ارائه کرد و از ظرفیت هایی که برپا کنندگان و گردانندگان سامانه های کتابخانه های عمومی می توانند تأمین کنند، سخن گفت و با ارائه شواهد از طریق فیلم و عکس تأکید نمودند که ظرفیت های تأمین شده در کتابخانه های عمومی در کشور ما در سطحی است که آن ها را از جذب حداکثری مردم ناتوان می کند.  دکتر افشار زنجانی تصریح کرد: " چهار عرصه فضای مناسب، مجموعه مناسب، مقررات مناسب و ارتباط مناسب  در واقع برونداد سرمایه گذاری ها و سیاستگذاری های کتابخانه عمومی را آنگونه که مردم دریافت می کنند، تشکیل می دهد.  در این پژوهش کتابخانه های عمومی ایران از دیدگاه مراجعه کننده مورد بررسی قرار گرفته است.  وجود شکاف عمیق بین کیفیت فضا، منابع، مقررات و سیاست های بهره برداری و دسترسی و در نهایت سطح مهارت برقراری ارتباط با مراجعه کننده آزاردهنده است."

با تغییر دید می توان کتابخانه های عمومی را از انزوا خارج کرد

بعد از آن دکتر «غلامرضا فدایی» به ایراد سخنرانی پرداخت.  ایشان بیان داشت: " کتابخانه عمومی کتابخانه عوامی نیست بلکه کتابخانه ای برای عموم است.  همچون حافظه و قلب که برای عموم است.  آدم بدون حافظه و قلب نمی تواند حرکت کند. تعریف ما از کتابخانه عمومی درست نیست اگر کتابخانه قلب جامعه است مانند قلب باید تپش داشته باشد.  جامعه نمی تواند بدون کتابخانه (حافظه) حرکت کند.  در خیلی از مسائل باید در نگاهمان تغییر بوجود آوریم.  کتابخانه تنها محل مطالعه نیست بلکه محلی برای زندگی است. با این نگاه، کتابخانه از انزوا خارج می شود.  با این دیدگاه، در تمام اندام های کتابخانه تغییر مثبت ایجاد می شود.  کندی و سستی مشکلات امروزه در کتابخانه ها را منجر شده است.  از این رو، سه کارکرد باید برای کتابدار بیان کرد: اول اینکه کتابدار باید مجموعه را به تفصیل بشناسد، جامعه مخاطب خود را بالفعل و بالقوه بشناسد و نیز ارتباط بین جامعه و کتابدار را منجر شود و ارائه مشاوره کند".

دکتر فدایی در پایان تأکید کرد: " با تغییر نگاه می توان همه مسائل را حل کرد. با ایجاد تغییرات در دیدگاه ها می توان در مدیریت و منابع انسانی تحول ایجادکرد و کتابخانه می تواند به محلی برای ایجاد مهارت های لازم در افراد تبدیل شود، اخلاق و  خوشرویی  از معیارهای مهمی است که باید بدان توجه نمود".

عوامل برون سازمانی و درون سازمانی در جذب و توسعه مخاطب

شیوا یاری و رضوان اجاقی نویسندگان مقاله بعدی تحت عنوان «کنکاشی در عوامل جذب و توسعه مخاطب در کتابخانه های عمومی از دیدگاه کاربران کرمانشاهی» بودند.  شیوا یاری، کارشناس برنامه ریزی اداره کل استان کرمانشاه بیان کرد: " این پژوهش به روش کیفی و از طریق مصاحبه عمیق انجام شده است. تحلیل داده ها منجر به استخراج  2 موضوع اصلی عوامل درون سازمانی و برون سازمانی و 16 زیر موضوع شده است.  زیرموضوعاتی مانند بستر سازی، نیاز سنجی، آمایش، بازاریابی، توقف کارهای نمادین، فرهنگ سازی، مصادیق عملی و . .  نمونه هایی از آن ها هستند.  برای سوق دادن جامعه به سمت مطالعه  و استفاده از کتابخانه های عمومی نصیحت و اندرز به همراه تبلیغات پراکنده راه گشا نیست بلکه شناسایی نیازهای مردم و رفع آن ها توسعه کتابخانه را منجر خواهد شد".

برانگیختن حس کنجکاوی: یک فاکتور هوشمند

مقاله «ایده: احتیاط کنید. قدغن، دست نزنید: کنجکاوی روشی برای جذب مخاطبین» به نگارش آیدا مجاور و زهرا کریم خانی ارائه شد.  کریم خانی تصریح کرد: "برانگیختن حس کنجکاوی مراجعه کنندگان باعث جذب هدفدار مخاطب می شود.  در این پژوهش شش ایده و طرح خلاقانه مطرح می شود. طرح هایی مانند کتاب های قدغن، مانند پنهان کردن عنوان و جلد کتاب، کتاب های قدغن، کتاب های تحت تعقیب، کاربران تحت تعقیب، کتاب های زندانی شده و کتاب های جایزه دار از طرح های مزبور هستند. این روش ها کم هزینه می باشند که در نهایت باعث افزایش مخاطبین بالفعل و افزایش تنوع گروه های سنی می شود و بهبود روند فعالیت های کتابخانه را منجر خواهد شد".

نشست مطالعاتی "کتابدار، مشاور کتابخوان": یک نمونه موفق

عباس حسین زاده بند قیری ارائه کننده مقاله «تجربه موفق: کتابدار، مشاورکتابخوان» که با همکاری فاطمه کاتبی و بهاره مهدوی پور و ...  تألیف شده بود، بیان داشت: "نشست مطالعاتی "کتابدار، مشاور کتابخوان" از فعالیت هایی است که در کتابخانه محل کار ما به روش تجربی انجام می شود.  جمعی از کتابداران در فواصل زمانی مشخص به مطالعه آثار متعدد یک نویسنده پرداخته و سپس با تشکیل یک نشست مطالعاتی به بخث و بررسی و معرفی آثار نویسنده مذکور پرداخته و به تبادل نظر و اطلاعات در این زمینه می پردازند.  تاثیر این طرح ایجاد نقش موثرتر کردن کتابداران و بالفعل کردن توانایی های بالقوه انان در ایجاد خدمات مشاوره به مراجعین است".

پنل سوم اولین روز همایش با پرسش و پاسخ مفصل در ساعت 19 به اتمام رسید.

گفتنی است در حاشیه این پنل کارگاهی آموزشی تحت عنوان «منابع و خدمات الکترونیکی رایگان در کتابخانه عمومی» توسط دکتر امیررضا اصنافی تدریس شد.

شایان ذکر است مقالاتی که به شکل پوستر ارائه شده بودند در بخشی جداگانه قابل بازدید بودند.

همایش ملی «کتابخانه های عمومی؛ عوامل و موانع جذب و توسعه مخاطب» امروز نیز ادامه خواهد داشت.