داخلی
»سخن هفته
بازنگری برنامه درسی گرایش مدیریت اطلاعات در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه علامه
لیزنا؛ دکتر مهدی علیپور حافظی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی: اطلاعات یکی از عناصر مهم و ضروری در جوامع و رشد و توسعه آن محسوب می‌شود. امروزه با گذر زمان و با توسعه فناوریهای اطلاعاتی و افزایش تنوع در قالب‌های اطلاعاتی، حجم آن با رشد سرسام‌آوری در حال افزایش است. دغدغه مهم جوامع به‌ویژه جوامع علمی، توان مدیریت این حجم بالای اطلاعات است تا بتوان از آن در زمان و مکان مورد نیاز بهره‌برداری کرد. در این راستا با رشد فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و توان بشر در بهره‌گیری از حسگرهای مختلف، امکان شناسایی و ثبت و ذخیره داده‌ها و دانش فراهم شده است. لذا پاکسازی، تحلیل و کشف اطلاعات و دانش از دل آنها تبدیل به دانشی کاربردی در این حوزه شده است.
علم اطلاعات و دانش‌شناسی حوزه‌ای فرا‌رشته‌ای است که در راستای مدیریت اطلاعات فعالیت می‌کند. لازم به توضیح است که پیشتر تمرکز این رشته علمی متکی بر مدیریت منابع اطلاعاتی بود. این در حالی است که امروزه تمرکز بر مدیریت داده، محتوا و دانش است. از این رو ضروری می‌نمود تمرکز گرایش مدیریت اطلاعات در مقطع کارشناسی ارشد به‌جای تمرکز بر مباحث اساسی در مدیریت منابع اطلاعاتی بر مدیریت محتوا استوار باشد. از این رو، تمرکز اصلی بازنگری صورت‌گرفته در برنامه درسی گرایش مدیریت اطلاعات بر مدیریت محتوا بنا نهاده شد. بنابراین بهره‌گیری از فناوری‌هایی برای خودکارسازی فرآیند مدیریت محتوا (از شناسایی و پاکسازی تا سازماندهی و بازیابی) از جمله مؤلفه‌های اصلی در به‌روزآوری محتوای این گرایش تحصیلی است.
در این بازنگری تغییرات در چهار محور به‌روزآوری، مهارت‌افزایی و توانمندسازی، اسلامی‌سازی و بومی‌سازی در برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی با گرایش مدیریت اطلاعات به شرح زیر صورت گرفت:
بازنگری از منظر محور به‌روزآوری
جدول 1 نشان‌دهنده میزان بازنگری سرفصل دروس گرایش مدیریت اطلاعات در این مرحله از بازنگری است. به‌طور کلی سرفصل تمام دروس بازنگری و به‌روزآوری شد. دروس پیشین که در اکثر موارد به دلیل کهنگی محتوا تمرکز بر مدیریت منابع اطلاعاتی از سرفصل دروس این گرایش حذف و با دروس جدید و به‌روز و مورد نیاز متخصصان این حوزه جایگزین شدند. در موارد معدودی (2) مورد عنوان درس به همان شیوه پیشین باقی ماند ولی محتوای آنها با نیازهای جدید بازنگری شدند و در 5 مورد نیز عنوان و محتوا به نحوی بازنگری شدند که بتوانند پاسخگوی نیازهای جدید دانش‌آموختگان این گرایش باشند.
با توجه به نیاز بازارکار و دانش این حوزه در عصر متحول فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی تغییرات در افزودن دروس جدید و نیز بازنگری در دروس پیشین با هدف افزایش توانمندی‌های دانش‌آموختگان به شرح زیر صورت گرفت:
بازنگری از منظر محور اسلامی‌سازی
یکی از مسائل مهم در بازنگری برنامه‌های درسی، توجه به اسلامی‌سازی در دروس مرتبط است. از این منظر تغییرات انجام گرفته در برنامه درسی گرایش مدیریت اطلاعات به شرح زیر است:
بازنگری از منظر محور بومی‌سازی
اصلاحات از منظر بومی‌سازی و توجه به مسائل بومی در مدیریت اطلاعات به شرح زیر در برنامه درسی این گرایش انجام شد:
علاوه بر اصلاحات صورت گرفته در برنامه درسی گرایش مدیریت اطلاعات که در بالا به آنها اشاره شد و نیز با توجه به ضرورت توجه به مسائل علوم انسانی در جامعه و نزدیک‌سازی برنامه‌های درسی با نیازهای جامعه ضروری به‌نظر می‌رسید تا اصلاحات در برنامه درسی با رویکرد تحول در علوم انسانی و بهره‌گیری از قابلیت‌های موجود صورت گیرد. از این منظر تغییرات اساسی در سرفصل‌های دروس و محورهای اصلی این گرایش صورت گرفت. لازم به توضیح است که اصلاحات نزدیک به صد درصدی در محورهای این گرایش با هدف قرار گرفتن در مسیر تحول علوم انسانی صورت گرفت. آخرین بازنگری در این گرایش به تاریخ 19/6/1391 برمی‌گردد و با توجه به تحولات صورت گرفته در فناروی‌های اطلاعاتی و ارتباطی، توجه به تحول در این گرایش ضروری به نظر می‌رسید. همچنین توجه به دروس جدید (10 مورد درس جدید) ارائه شده در این درس، نشان از این دارد که این تغییرات برای نخستین بار در این برنامه درسی شکل گرفته است. هر چند بازنگری‌هایی نیز پیشتر توسط برخی از دانشگاه‌ها مانند دانشگاه فردوسی مشهد در این گرایش صورت گرفته بود. بازنگری حاضر با علم به این بازنگری‌ها در دانشگاههای دیگر و با علم به ضرورت ایجاد تحول در محتوای این گرایش صورت گرفته است.
در بازنگری حاضر همکارانی از دانشگاههای علامه طباطبائی، خوارزمی، شهیدبهشتی، تهران، شاهد، تبریز، فردوسی مشهد، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران همکاری داشته‌اند. این برنامه درسی برای اجرا از سال 1403 در دانشگاه علامه طباطبائی اجرایی خواهد شد و برای وزارت عتف جهت ابلاغ به سایر دانشگاه‌ها نیز ارسال شده است. در جدول 2 تغییرات صورت گرفته در عناوین برنامه درسی ذکر شده است.
جدول 2. تغییرات کلی در برنامه درسی جدید نسبت به برنامه درسی پیشین
|
ردیف |
در برنامه قبلی |
در برنامه بازنگری شده |
|
1 |
مبانی علم اطلاعات و دانش‌شناسی |
فلسفه مدیریت اطلاعات |
|
2 |
کتابخانه‌ها و جامعه اطلاعاتی |
(به‌دلیل کهنگی عنوان و محتوا حذف شد) |
|
3 |
روش تحقیق |
روش‌های پژوهش در مدیریت اطلاعات |
|
4 |
سمینار تحقیق |
(به‌دلیل پرداختن به مسائل مرتبط در دروس سمینار مسائل ویژه در مدیریت اطلاعات و روش‌های پژهش در مدیریت اطلاعات، حذف شد.) |
|
5 |
- |
علم داده |
|
6 |
آمار در علم اطلاعات و دانش‌شناسی |
آمار کاربردی در مدیریت اطلاعات |
|
7 |
روش‌های بازنمایی اطلاعات |
بازنمایی اطلاعات و دانش |
|
8 |
ذخیره و بازیابی اطلاعات |
ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش |
|
9 |
معماری پایگاههای اطلاعاتی |
معماری سیستم‌های اطلاعاتی |
|
10 |
نظام‌های اطلاعات مدیریت |
(به‌دلیل ارتباط کم مباحث با رویکرد توسعه‌ای این گرایش حذف شد.) |
|
11 |
- |
تحلیل شبکه‌های اجتماعی |
|
12 |
مدیریت دانش سازمانی |
مدیریت دانش سازمانی |
|
13 |
ارزشیابی نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی |
(به‌دلیل کهنگی محتوا و جایگزینی محتوا در دروس مدیریت داده، تحلیل شبکه‌های اجتماعی حذف شد.) |
|
14 |
- |
مدیریت داده |
|
15 |
پایان‌نامه |
پایان‌نامه |
|
16 |
داده‌کاوی |
متن‌کاوی و داده‌کاوی |
|
17 |
اقتصاد اطلاعات |
(به‌دلیل محتوای قدیمی و پرداختن به مباحث اقتصادی در دروسی مانند مدیریت داده، مدیریت دانش سازمانی و نظایر آنها حذف شد.) |
|
18 |
- |
یادگیری ماشین |
|
19 |
بازاریابی اطلاعات |
بازاریابی دیجیتال اطلاعات |
|
20 |
خدمات اطلاعاتی تخصصی |
(به‌دلیل طرح مباحث در دروس سمینار مباحث ویژه در مدیریت اطلاعات و کارآموزی در مدیریت اطلاعات حذف شد.) |
|
21 |
- |
هوش مصنوعی در مدیریت اطلاعات |
|
22 |
مدیریت منابع اطلاعاتی |
(به‌دلیل تغییر رویکرد در گرایش از مدیریت منابع اطلاعاتی به مدیریت داده، اطلاعات و دانش، حذف شد.) |
|
23 |
مدیریت اسناد (سازماندهی اسناد) |
(به‌دلیل کهنگی مباحث و تغییر رویکرد به مدیریت اطلاعات و افزودن درس آرشیو وب، حذف شد.) |
|
24 |
- |
آرشیو وب |
|
25 |
- |
کارآموزی در مدیریت اطلاعات |
|
26 |
- |
سمینار مباحث ویژه در مدیریت اطلاعات |
عنوان و مشخصات کلی دروس تخصصی اجباری به شرح جدول 3 است:
جدول 3. عنوان و مشخصات کلی دروس تخصصی اجباری
|
ردیف |
عنوان درس |
تعداد واحد |
|
|
1 |
فلسفه مدیریت اطلاعات |
2 |
|
|
2 |
بازنمایی اطلاعات و دانش |
2 |
|
|
3 |
ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش |
2 |
|
|
4 |
علم داده |
2 |
|
|
5 |
روش‌های پژوهش در مدیریت اطلاعات |
2 |
|
|
6 |
آمار کاربردی در مدیریت اطلاعات |
2 |
|
|
7 |
پایان‌نامه |
6 |
عنوان و مشخصات کلی دروس تخصصی اختیاری نیز به شرح جدول 4 است:
جدول 4. عنوان و مشخصات کلی دروس تخصصی اختیاری
|
ردیف |
عنوان درس |
تعداد واحد |
|
|
1 |
بازاریابی دیجیتال اطلاعات |
2 |
|
|
2 |
معماری سیستم‌های اطلاعاتی |
2 |
|
|
3 |
تحلیل شبکه‌های اجتماعی |
2 |
|
|
4 |
مدیریت دانش سازمانی |
2 |
|
|
5 |
مدیریت داده |
2 |
|
|
6 |
هوش مصنوعی در مدیریت اطلاعات |
2 |
|
|
7 |
یادگیری ماشین |
2 |
|
|
8 |
متن کاوی و داده‌کاوی |
2 |
|
|
9 |
آرشیو وب |
2 |
|
|
10 |
سمینار مباحث ویژه در مدیریت اطلاعات |
2 |
|
|
11 |
کارآموزی در مدیریت اطلاعات |
2 |
علیپور حافظی، مهدی .« بازنگری برنامه درسی گرایش مدیریت اطلاعات در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه علامه انجام و برای اجرا ابلاغ شد». سخن هفته لیزنا، شماره 679، 9بهمن ماه ۱۴۰۲.
با تشکر از توجه جنابعالی
مطالب خانم/آقای جوادی قابل تامل است! شایسته است این ها را شنید.
در مورد تغییر نام رشته نمایندگان گروه های آموزشی کشور و رییس محترم وقت انجمن در جلسات مختلفی که تشکیل شد حضور داشتند و تغییر نام با رای اکثریت و با موافقت شورای عالی برنامه ریزی در حضور معاون محترم وقت آموزشی وزارت عتف به اتفاق آرا تصویب و به دانشگاه های مجری این رشته ابلاغ شده است.
رشته های کتابداری سنتی در ذیل علم اطلاعات در چندین گرایش و پربارتر از گذشته طراحی و تعدادی از دانشگاه های کشور مجری این گرایش ها در مقطع کارشناسی ارشد هستند. به اعتقادم این گرایش ها با حفط درس های تخصصی نیاز به بازنگری دا ند که نباید مورد غفلت قرار گیرند.
در بین گرایش های مختلف، مدیریت اطلاعات در مقطع کارشناسی ارشد و گرایش بازیابی اطلاعات در مقطع دکتری برای بروز ماندن از روندها و جریان های نوآوری و فناوری متناسب با انقلاب صنعتی چهارم به تجدید نظر های اساسی نیاز دارند که فعلا دانشگاه علامه برنامه ای را تهیه و وعده داده است که از سال ١۴٠٢ به مرحله اجرا خواهد گذاشت،
اما، نام رشته هیچ وقت علم اطلاعات و مدیریت دانش نبوده و نیست. در دوره دکتری گرایشی تحت عنوان مدیریت اطلاعات و دانش مصوب است که در آن دروس علم اطلاعات و مدیریت دانش ارایه می شود و آن نیز به طوری که گفتم مصوب شورای عالی برنامه ریزی وزارت عتف است.
استفاده نادرست از نام و به تعطیلی کشاندن تعدادی از گرایش ها در دانشگاه تهران بهتر است مورد بررسی قرار گیرد. انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در این زمینه بیش از سایربن محقق است و صلاحیت دارد. پیشنهاد نویسنده محترم خانم/آقای سلامی نیز مناسب است. خبرگزاری محترم لیزنا چنانچه به این پرسش رسیدگی کند، شایسته است.
متاسفانه، افراد خیلی کمی نسبت به توسعه یا پس رفت رشته حساس هستند. نقد دوستانه و منصفانه می طلبد که در این موارد دانشجویان علاقمند و استادان محترم همکاری کنند. خبرگزاری لیزنا بهترین و مناسب ترین جایی است که دوستان می توانند یادداشت های خود را منتشر کنند.
در بازنگری تلاش شد از دیدگاهها همکاریهای دانشگاههای مختلف استفاده شود ولی متاسفانه به دلیل ضیق وقت امکان پذیر نشد. عمده دوستانی که در این کار مشارکت داشته اند از گروههای علم اطلاعات و دانش شناسی بودند که فعالیتهایی در حوزه فناوریهای نوظهور و بهره گیری از آنها در این حوزه داشته اند. همکاران مذکور در تدوین طرح درسها و یا داوری طرح درسها مشارکت داشته اند. البته مشاوره هایی از همکاران در حوزه هوش مصنوعی نیز دریافت شده.
اولاً تا چند سال آینده کلاً رشته حذف خواهد شد. لذا، بازنگری برنامه‌های درسی اولویت دوم است.
دوماً رشته «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» شما با این عنوانی که گذاشتید با «بحران هویت نام» هم مواجه شد. با تغییر نام رشته به «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» عملاً اصطلاح دانش‌شناسی هم نتوانست خود را جابندازد و کارآیی لازم برای بیان محتوای رشته کتابداری/آرشیو/موزه‌داری را نداشت. کاش همان اصطلاح کتابداری جزو عنوان رشته می‌ماند که حداقل ذی‌نفعان خود یعنی کتابخانه‌ها را داشت و برند رشته و کتابخانه بود.
سوماً از بحران هویت نام که بگذریم، بحران هویت فرهنگی ملی نیز واقعیتی است که نمی‌توان به سادگی از کنار آن رد شد. مدیران و رؤسای دانشکده‌هایی که رشته علم اطلاعات و کتابداری در آنها قرار گرفته است نیز به خاطر فقر فرهنگی و بیگانه بودن با کتاب و کتابخانه و کتابداری مانع از رشد و پیشرفت این رشته شدند و خواهند شد. گروههای علم اطلاعات و کتابداری کشور یکی پس از دیگری دوره کارشناسی را حذف مکردند و تا چند سال آینده گروه علم اطلاعات دانشگاه تهران با قدمتی نزدیک به یک قرن کلاً حذف می‌شود. اول اسم گروه را عوض کردند و گذاشتند: «علم اطلاعات و مدیریت دانش» برخلاف مجوز وزارت علوم؛ کسی صدایش در نیامد. بعد شاخ و برگ‌هایش را چیدند و همه سکوت کردند. چهار گرایش آرشیو، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی، مدیریت کتابخانه‌های عمومی، و مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال را در دانشگاه تهران تعطیل کردند و در آینده دیگر دانشجو نخواهند گرفت. در سکوت خبری جامعه کتابداران، متخصصان آرشیو و استادان کل کشور همه گرایش‌ها حذف شدند. در آینده نزدیک در سایر دانشگاه‌ها هم گروههای علم اطلاعات و کتابداری حذف خواهد شد.
وقتی گروه علم اطلاعات دانشگاه تهران که روزگاری هر ترم فقط چهل پنجاه دانشجوی مجازی داشت حذف شد، بقیه گروه‌ها با پنج دانشجوی ارشد در هر سال تحصیلی چه بر سرشان خواهد آمد؟؟!
از دیدن برنامه تجدیدنظر شده دوره مدیریت اطلاعات در مقطع کارشناسی ارشد خوشحال شدم. این برنامه، سرانجام بعد از یک دهه تغییرات اساسی به خود دید و مقرر است که شروع دوره از سال ١۴٠٣ عملیاتی شود. این کار که به صورت تیمی و مشارکتی انجام شده است اهمیت دارد. به اعتقادم، کار تیمی در توسعه برنامه درسی بسیار حیاتی است، زیرا تلاش های مشترک دیدگاه ها، تخصص ها و بینش های متنوعی را برای ایجاد برنامه های آموزشی جامع به ارمغان می آورد. توسعه برنامه درسی فرایند پیچیده و پویا است که مستلزم ادغام عناصر مختلف است. کار تیمی کیفیت، ربط و جامعیت برنامه درسی را افزایش می دهد. ضمن قدردانی از آقای دکتر مهدی علیپور حافظی لطف کنند و اطلاع دهند که آیا نمایندگانی که از تعدادی از دانشگاه های کشور در تدوین این برنامه شرکت کرده از تخصص های علم اطلاعات و دانش شناسی بودند یا از رشته‌های معین نیز برای مشورت و راهنمایی شرکت کننده بود. در ضمن، جای دانشگاه آزاد اسلامی ایران و گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز در این جمع خالی بود