نخستین نشست «به تماشای کتاب» برگزار شد

به گزارش لیزنا، نخستین نشست پژوهشی نقد فیلمِ «به تماشای کتاب» عصر امروز شنبه شانزدهم آبان با حضوردکتر رضا پورحسین قائم مقام معاونت سیمای جمهوری اسلامی ایران، علیرضا مختارپور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و جمعی از کتابداران و علاقه‌مندان در فرهنگسرای ابن سینا برگزار شد.

در اولین برنامه از این سلسله نشست، فیلم پویانمایی «کتابخانه اسرار آمیز» ساخته «پیکسوت هانت» و «جوئی جانسون»، محصول سال 1994 سینمای آمریکا به نمایش درآمد و میهمانان مراسم، ضمن بیان نکاتی در خصوص این فیلم، آنرا تحلیل و بررسی کردند.

در خلاصه این فیلم آمده است: ریچارد تیلور یک پسر دوازده ساله ترسو است که اقدامات ایمنی را بسیار رعایت می‌کند. وقتی پدرش او را برای خرید می‌فرستد طوفان می‌شود و او به کتابخانه عمومی شهر پناه می‌برد. مسئول کتابخانه او را عضو می‌کند و ریچارد در راه رسیدن به باجۀ تلفن، نقاشی‌های زیر گنبد کتابخانه را تماشا می‌کند که برگرفته از شخصیت رمان‌های قرن نوزدهم هستند. او سپس به زمین می‌افتد و بیهوش می‌شود. از این لحظه به بعد، ریچارد تبدیل به انیمیشن می‌شود. نقاشی پیرمرد ارباب کتاب‌ها (شخصیت رمان ارباب حلقه‌ها) جان می‌گیرد و او را به دنیای کتاب دعوت می‌کند و خبر می‌دهد که از این پس سه کتاب «ماجرایی»، «خیال» (فانتزی) و «وحشت» با او همراه خواهند شد.

بر اساس اعلام روابط عمومی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، سلسله نشست ـ پژوهش‌های نقد فیلم‌ با مضمون کتاب و مطالعه، با عنوان «به تماشای کتاب» با هدف جذب مخاطب به کتابخانه‌ها از سوی معاونت برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور،  با مشارکت سازمان فرهنگی ‌هنری شهرداری تهران و به همت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران به صورت ماهانه، به میزبانی فرهنگسرای ابن‌سینا برگزار می‌شود و کتابداران، مخاطبین ویژه آن خواهند بود.

دکتر پورحسین در ابتدای این نشست ضمن ابراز خوشنودی از حضور در جمع اهالی کتاب و کتابخانه درباره فیلم "ارباب صفحات" گفت: فیلم "ارباب صفحات" نخستین بار حدود 8 سال پیش و در زمان مدیریت من در شبکه دو از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد و مورد استقبال زیاد کودکان و نوجوانان قرار گرفت. یقیناً اگر چنین جلساتی در آن زمان برگزار می‌شد، می‌توانست جوانان و نوجوانان زیادی را به خواندن کتاب ترغیب کند.

وی افزود: نام فیلم "ارباب صفحات" برگرفته از نام کتاب "ارباب حلقه‌ها" است و از نظر نشانه‌شناسی نیز در عناصری با این کتاب، همانند است.

پورحسین در ادامه به بررسی این فیلم از دیدگاه روانشناسی پرداخت و گفت: در روانشناسی بین دو مفهوم "واقعیت" و "خیال" مرزی باریک وجود دارد؛ اگر کسی در مسیر تحول، موفق به حفظ مرز باریک خیال و واقعیت شود، مدام در واقعیت و تخیل در رفت و آمد باشد و یکی از این دو را برنگزیند، به درجه بالایی از رشد شناختی، عاطفی و هیجانی می‌رسد.

وی با اشاره به مفهوم "تخیل" به‌عنوان تم اصلی این فیلم گفت: توانایی شناختی زبان از 2 سالگی در کودک شکل می‌گیرد و در کنار آن، نماد و سمبل  به‌وجود می‌آید و متحول می‌شود. اما این تحول نماد در جریان تعلیم و تربیت عادی، معمولا توسط مربیان و والدین سرکوب می‌شود.

 این استاد روانشناسی افزود: تحول نماد در کودکی به خلق هنر در سال‌های آینده می‌انجامد. افرادی که تحول نماد در کودکی را به‌خوبی پشت‌سر گذاشته‌اند در نوجوانی و جوانی به افرادی ذاتاً هنرمند تبدیل می‌شوند که در موضوعات هنری صاحب سبک هستند.

قائم مقام معاونت سیمای جمهوری اسلامی ایران گفت: این فیلم ابزاری است که کودک را در مسیر ماجراجویی، تخیل و وحشت قرار می‌دهد و به‌عبارتی در مرز واقعیت و خیال در حال حرکت است. عناصری که می‌توانند این حرکت را تقویت کنند، والدین، مربیان، رسانه و اجتماع هستند. اما در این فیلم می‌بینیم که پدر و مادر شخصیت اصلی داستان (ریچی) مدام او را سرکوب کرده و ناتوانایی‌هایش را منعکس می‌کنند.

وی ادامه داد: انعکاس ناتوانایی‌ها و اختلال در تحول نماد در کودک، وی را هم‌زمان از واقعیت و خیال دور می‌کند و بدون حضور این دو عنصر، شخص نمی‌تواند به موفقیت‌های چشمگیری در زندگی دست‌یابد.

وی با اشاره به صحنه‌ای از فیلم که ارباب صفحات، راه رهایی پسر از مشکلات را تلاش و مبارزه وی و استفاده از تخیلاتش می‌داند، آیه 6 سوره انشراح «إنَّ مَعَ العُسرِ یُسراً» و جایگاه آن در تعلیم و تربیت اسلامی را یادآور شد و ادامه داد: قرابت معنایی و فرهنگی زیبای این صحنه از فیلم با آیه 6 سوره انشراح برایم بسار جالب بود؛ همچنین مفهوم لوگوتراپی (رنج درمانی) در روانشناسی را یادآوری می‌کرد.

پورحسین‌ مطالعه کتاب را مجالی مناسب و قدرتمند برای بروز و گسترش تخیل دانست و تصریح کرد: فراموش نکنیم که همه مفاهیم مطرح شده در این فیلم در بستر کتاب اتفاق می‌افتد، البته فیلم‌ها هم می‌توانند با ایجاد فرصتی برای همزادپنداری و همسان‌سازی با قهرمان داستان، یاریگر تخیل انسان باشند اما خواندن کتاب، مخصوصا رمان و داستان، بهترین و قدرتمندترین روش بروز و رشد تخیل و خلاقیت است. 

وی با انتقاد از تولید کتاب‌های چندخطی و مختصر در سال‌های اخیر اضافه کرد: کوچک کردن، کپسوله کردن و تولید کتاب‌های چند‌خطی در حال نابود کردن زمینه‌های خلاقیت و تخیل در دنیا امروز است. آمارها نشان می‌دهد که خلاقیت در کودکان، روزبه‌روز در حال کاهش است و به‌همین دلیل، نخبه‌گرایی جای آن را می‌گیرد. جامعه‌ای که خلاقیت عمومی آن پایین باشد، نخبه‌گرایی در آن رشد زیادی خواهد کرد.

وی خطاب به کتابداران از صحنه امانت کتاب توسط پسرک در ارباب صفحات به‌عنوان لحظه با شکوه فیلم نام برد و تاکید کرد: وقتی ریچی پس از طی مراحلی دشوار با کتاب‌ها آشنا می‌شود و تصمیم می‌گیرد تعدادی از آن‌ها را به‌امانت ببرد، لبخندی عمیق روی صورت کتابدار نقش می‌بنند که حاکی از انگیزه وی نسبت‌ به کار مورد علاقه‌اش است. کتاب، مخزن و کتابدار وجود دارند اما انگار این فضا برای کامل شدن به عضو دیگری هم نیاز دارد. انگار دنیای این کتابدار با آمدن یک کتابخوان، کامل می‌شود.

وی در خاتمه تصریح کرد: شعف کتابدار در هنگام ورود یک کتابخوان به کتابخانه از زیباترین لحظه‌های این فیلم بود و لازم است تا در این زمینه گفتگو شود و آثاری در قالب‌های متنوع هنری مانند فیلم کوتاه و... تولید شود تا بتوان با انتقال تجربیات افراد کتابخوان و انس علاقه آنان به مطالعه، مخاطبین بیشتری را به مطالعه علاقمند کرد.

علیرضا مختارپور در این نشست، پس از نمایش فیلم "ارباب صفحات" ضمن خوشامدگویی به دکتر پورحسین و کتابداران درباره این فیلم گفت: این اثر با نام "کتابخانه اسرار‌ آمیز" از سیمای جمهوری اسلامی، پخش شده است. شخصیت اصلی داستان، پسری ترسو و محتاط است که آمار و احتمالات در زندگی وی، نقش زیادی دارد. وی پس از ورود به یک کتابخانه دچار تحول می‌شود.

مختارپور در اشاره به برخی از نشانه‌های این فیلم گفت: تیتراژ فیلم در فضایی افسانه‌ای، تخیلی و وهم‌آلود شکل می‌گیرد. سبک نوشتار اسامی در تیتراژ، سبک به‌کار رفته در کتب لاتین است. تونلی که در ابتدای فیلم در مسیر راه پسرک قرار می‌گیرد، به تعبیری تونل زمان است؛ زیرا فضای قبل و بعد از ورود پسرک به آن، کاملا با یکدیگر متفاوت به‌نظر می‌رسد.

وی در اشاره به صحنه‌ای از این فیلم گفت: لحظه ورود پسرک به کتابخانه و مواجهه وی با کتابدار و حدس‌هایی که کتابدار درباره سلیقه پسر در انتخاب کتاب می‌زند از صحنه‌های جالب این فیلم است. این، همان ویژگی است که ما کتابداران باید دارا باشیم. او سعی می‌کند با بررسی قد و قواره و مشخصات پسرک، کتاب مناسب برای او را حدس بزند. 

وی در ادامه با اشاره به قسمتی از گفتگو جالب پسرک و یکی از شخصیت‌های فیلم (کتاب ماجراجویی) در  بخشی از این اثر گفت: در بخشی از فیلم، پسرک به کتاب ماجراجویی می‌گوید که به‌دنبال راه خروج از کتابخانه می‌گردد و کتاب پاسخ می‌دهد "همه ما به‌دنبال راهی برای بیرون رفتن هستیم؛ یعنی ما کتاب‌ها هم آرزو داریم که از کتابخانه بیرون برویم و خوانده شویم".

مختارپور با اشاره به تعبیری از مرحوم اشراق، ادامه داد: "مطاالعه طلوع آدمی است بر کتاب و طلوع کتاب است بر جان آدمی" همان‌طور که انسان با کتاب، حیات فرهنگی پیدا می‌کند، کتاب نیز با خوانده شدن زنده می‌ماند. در این فیلم، کتاب هم مایل است از فضای کتابخانه خارج شود. در نهایت نیز، علامت خروج بر بنای مرتفعی قرار گرفته که تمام سنگ و خشت آن را کتاب‌ها تشکیل می‌دهند.
وی با تاکید بر اشاره فیلم به شخصیت‌های کتاب در داستان‌های دکتر جکیل و مستر هاید، موبی‌دیک، ناخدا سیلور، سفرهای گالیور، قالیچه پرنده (هزار و یک شب) و... افزود: در صحنه‌ای از این اثر، پسرک در دل اژدها گرفتار شده است و برای رهایی به سراغ کتاب‌ها می‌رود. در نهایت نیز با استفاده از لوبیاهای کتاب جک و لوبیای سحرآمیز، موفق به خروج از دهان اژدها می‌شود.

کتابخانه برای این پسر، راه غلبه بر مشکلات و رهایی از ترس، ضعف و وحشت وی تلقی می‌شود. داستان این فیلم، خروج از کتابخانه نیست بلکه رهایی از مشکلات به واسطه استفاده از کتاب‌ها است.
وی با اشاره به استقبال خوب مخاطبین در کشور از آثار اقتباسی تولید شده در عرصه سینما و انیمیشن ادامه داد: فیلم‌ها و انیمیشن‌های ساخته شده بر اساس رمان‌ها و داستان‌ها در کشور ما مخاطبین زیادی را به خود جلب کرده است. بینوایان، سفرهای گالیور، آلیس در سرزمین عجایب، بابا لنگ دراز و... تعدادی از این آثار است.

دبیر‌کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره تاثیر این آثار در آشنایی مردم با کتاب تصریح کرد: گرچه شخصیت‌های کتاب در فیلم و انیمیشین، دستخوش تغییر می‌شوند اما آشنایی با یک کتاب به واسطه تماشای یک فیلم یا انیمیشن، ارزشمند است و تولید چنین محصولاتی به آشنایی مردم با کتاب، کمک می‌کند.

وی افزود: تصور رقابت فیلم با کتاب نیز کاملا نادرست است. مثال روشن این موضوع، شمارگان بالای مجموعه "هری پاتر" در کنار فروش بالای فیلم این اثر است. تولید فیلم اقتباسی می‌تواند به افزایش مخاطب کتاب‌ها منجر شود.

وی در بیان هفت مورد مهم در مدیریت فرهنگی با محوریت کتاب و کتابخوانی گفت: "توجه به موضوع کتاب، کتابخوانی و کتابداری در تولیدات سینمایی، تلویزیونی و هنری"، "توجه به اهمیت کودکان و نوجوانان در تجهیز کتابخانه‌ها" ،"توجه به نقش ماندگار کتب داستانی در شخصیت کودکان و نوجوانان"، "توجه به کتاب و کتابخانه به‌عنوان مرجعی برای حل مشکلات و رفع معضلات"،  درک این مسئله که "انسان با مطالعه حیات تازه می‌یابد و کتاب نیز با خوانده شدن حیات خود را حفظ می‌کند"، "توجه به تاثیر تولیدات تلویزیونی و هنری در علاقمندی به مطالعه و آشنایی با کتاب (تاثیر متقابل کتاب و اقتباس سینمایی، تلویزیونی و نمایشی)" به گونه‌ای که تماشای این آثار منجر به رجوع به کتاب شود؛ آنگونه که در سایر کشورها معمولا این اتفاق می‌افتد. آخرین نکته نیز که از اصل مطالعه در سطح ترویج و تبلیغ مهم‌تر است، ترویج و تبلیغ کتابخوانی به‌عنوان یک ارزش، یک وظیفه و تکلیف است.

مختارپور در خاتمه با اشاره به تعبیری از شهید مطهری، کتاب خوب را، معروف و امر به خواندن آن را، امر به معروف دانست و گفت: کتاب نخواندن در جامعه، باید منکر تلقی شود و در نظر مردم زشت و قبیح به نظر برسد. تبلیغ کتابخوانی از تبلیغ و ترویج یک کتاب مهم‌تر است و باید مورد توجه قرار گیرد.

گفتنی است علاقه‌مندان می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر به نشانی اینترنتی BeTamashayeKetab.ir مراجعه کنند.