کارگاه «يكپارچه سازي خدمات كتابخانه هاي ديجيتال در ايران» برگزار شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، روز چهارشنبه مورخ 21 اردیبهشت 1390 کارگاه «يكپارچه سازي خدمات كتابخانه هاي ديجيتال در ايران» توسط دكتر مهدي عليپور حافظي استاديار پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران، برگزار شد.

در ابتدا ی کارگاه دکتر علیپور حافظی، ضمن اشاره به مفهوم كتابخانه ديجيتال گفت: لازم است علاوه بر محتوا سرويس هایي را نيز به كاربران ارائه کنیم .تمامي اين فعاليت ها در اين راستا اجرا مي شود كه كاربر نياز به مجوعه به صورت حضوري نداشته باشد و به صورت مجازي اين اتفاق بيفتد.

در ادامه وی به معيار های کتابخانه دیجیتال اشاره کرد و گفت : معيا ر اول انتخاب، معيار دوم سازماندهي، و معيار سوم مديريت ارائه اطلاعات و ارائه سرويس هاي به كاربران است.

دکتر علپور خاطر نشان شد: اگر كتابخانه اي اين سه ويژگي يا معيار را داشته باشد مي توان آن را كتابخانه ديجيتال ناميد.

وی در خصوص انتخاب گفت: يكي از معيار هایي كه براي كتابخانه ديجيتال مي توان لحاظ كرد این است که انتخاب روي مجوعه انجام گيرد و اين نشان مي دهد كه يك خط مشي براي انتخاب مجموعه وجود دارد.

در خصوص معيار دوم نیز ما باید محتوا هايمان را به نوعي در كتابخانه ديجيتال بچينيم كه بازيابي براي كاربر راحت باشد. دسترسي راحت و بازيابي بسيار به كابر كمك مي كند که سريعتر به اطلاعاتی كه مي خواهد برسد.

وی ادامه داد: بحثی كه اينجا مطرح مي شود بحث سازماندهي اطلاعات و ساختار مند نمايش دادن محتوا براي كابر است و سه مبحث را در بر میگیرد. بحث اول: مجموعه سازي نظام مند با سياست شخص است، بحث دوم :سازمان دهي اطلاعات است و بحث سوم  این است که در كتابخانه ديجيتال فايل ها به صورت  مديريت شده دراختيار كاربر قرار  گيرد.

در خصوص بحث سوم ذکر این نکته ضرورت دارد که ما اطلاعات ديجيتال را مديرت شده در اختيار كاربر قرار مي دهيم،  و در ارائه فايل كامل محتوا به كاربرمشكلي كه به وجود مي آید مسئله حق مولف است. در كتابخانه ديجيتال فايل هایي كه در اختيار كاربر قرار مي گيرد بايد مديريت شده باشد. مشكل دوم این است که ارائه محتوا به صورت كامل آن هم در آن واحد از لحاظ فني نيز مشكل ساز خواهد شد.

وی در ادامه گفت:كتابخانه ديجيتال به كاربران علاوه برسرويس هاي قبلي، با داشتن پورتال و داشتن وبلاگ در كنار سرويس هاي كتابخانه ديجيتال مي تواند خدماتی در تكميل شدن  این سرويس ها ارائه دهد.

دکتر علیپور حافظی خاطر نشان شد: در حال حاضر نرم افزارهایي از طريق وب ارائه مي شود و يك سري منابع ديجيتال در آن قرار گرفته و به عنوان كتابخانه ديجيتال فروخته مي شود.

وی افزود: در كتابخانه ديجيتال دو بحث وجود دارد: بحث محتوا و بحث نرم افزاري كه از آن استفاده مي شود.

علیپور گفت: متاسفانه با كج فهمي هایي كه در شناخت خود كتابخانه ديجيتال وجود دارد هزينه هاي هنگفتي را از دست داده ايم و هنوز هم هزینه هایی از دست می رود.

يك محصولي وجود دارد .خيلي از اين محصول ها كتابخانه ديجيتال نيست و فقط يك محصول ذخيره و بازيابي است. فقط داشتن يك نرم افزار ساده ذخيره و بازيابي كتابخانه ديجيتال نیست.

وی تاکید کرد: هدف از كتابخانه ديجيتال این است که امكان ارائه اطلاعات در زمان مناسب فراهم شود و در اختيار كاربر قرار گیرد.

وی گفت: باید سرويس يكپارچه در اختيار كاربر قرار دهيم وكاربر را از تنوع جدا كنيم.

علیپور حافظی افزود: يكپارچه سازي در راستاي اين عمل حركت مي كند كه بايك جستجو در يك كتابخانه ديجيتال بتوانيم به چندين كتابخانه ديجيتال دسترسي پيدا كنيم. در حالت تخصصي تر هدفمان اين است كه كتابخانه هاي ديجيتال هم موضوع بتوانند يكپارچه باشند.با يك بار جستجو حجم عظيمي از اطلاعات هم موضوع  يكجا دسترسي پيدا كنيم . وقتي هزينه از يكجا صورت مي پذيرد بازيابي نيز بايد در يكجا صورت پذيرد.

وی گفت: هدف يكپارچه سازي این است که يك منبع يك بار خريداري و توسط بقيه كتابخانه هاي ديجيتال استفاده شود. و از منفعت های آن این است که كاربر با جستجوي يك باره چندين مجوعه را بازيابي كند.

علیپور ادامه داد: در يكپارچه سازي هدف اين است كه دانش پيشيني كه وجود دارد را يكپارچه كنيم تا دانش جديد راحتر به وجود آيد. تصحيح چرخه توليد دانش جديد با يكپارچه سازي هدف اصلي از اين بحث است.

وی در ادامه در خصوص جگونگی نحوه يكپارچه سازي سخن گفت و افزود: مشكل يكپارچه سازي زماني نشان داده مي شود كه تعداد فراوني نرم افزار متنوع وجود داشته باشد و بايد براي اين موضوع راهكاري پيدا کرد.

وی گفت: وجود كتابخانه هاي ديجيتال متعدد، استفاده از نرم افزار هاي متنوع، دسترسي محدود به محتوا، همه اينها مشكلاتي را ايجاد كرده اند كه ما نمي توانیم به صورت يكپارچه به اطلاعات دسترسي پيدا كرد.

خيلي از نرم افزار ها استانداردها را نمي شناسند و اطلاعات  در نرم افزار هاپراكنده است. همچنین مديران  بر مالكيت اطلاعات تاكيد  دارند در صورتي كه ريشه همه آن ها به دولت و بودجه عمومي مي رسد.

در ادامه علیپور حافی در خصوص ضرورت ها ی بر ای یکپارچه سازی گفت :برای ایجادسيستم هاي اطلاعاتي يكپارچه ی هم موضوع، در عمل ابتدا نياز به ارتباط نحوي و ادامه آن ارتباط معنايي بين سيستم هاي اطلاعاتي  داشته باشيم.

وی افزود: درتعامل نحوي سه  سطح  مهم وجود دارد كه در پياده سازي بايد به آن توجه شود.

سطح فني که براي ايجاد كتابخانه هاي ديجيتال يكپارچه در سطح فني نياز به تدارك الزامات و عناصري در سطح مدل مورد استفاده، تفاهم نامه سازگار با مدل مورد استفاده، تفاهم­نامه مديريت دستيابي، ابرداده، و استانداردهايي در لايه زمينه است.

سطح محتوا که داده ،متاديتا ،و همه را شامل مي شود، هنچنین شامل فايل هاي صوتي چند رسانه اي و....

است.

سطح سازماني که معضل اساسی در کشور است. عدم توجیهه مدیران، همچنین عدم آگاهی مدیران ازضررورت یکپارچه سازی اطلاعات از جمله مشکلات است. از جمله مشکلات دیگرعدم آشنایی کتابداران به یکپارچه سازی اطلاعات است.

در ادامه دکتر علیپور حافظی گفت: براي ايجاد مبادله اطلاعات و يكپارچه سازي اطلاعات بايد به چهار مقوله مهم پرداخته شود.  اول اینکه از چه مدلي براي يكپارچه سازي استفاده مي كنيم دوم، چه تفاهم نامه يا پروتكلي مورد استفاده قرار مي گيرد، سوم، چه متاديتا يا استاندارد متاديتا مورد استفاده قرار مي گيرد و چهارم اینکه به طور كلي متاديتا در چه غالبي قرار است منتقل شود.

وقتی قصد انتقال متا ديتا ها را داريم؛  اين متا ديتا بايد از يك فرمت مشخص تبعيت كند  و چهارچوب بايد يكي باشد و  بايد از پروتكل خاصي استفاده شود .

وی افزود: در این خصوص سه مدل وجو دارد؛ مدل جستجوي همزمان ،مدل برداشت اطلاعات و مدل پراكنده .

مدل جستجوي همزمان كاري را انجام مي دهد كه پروتكل z3950  انجام مي دهد. سيستم كلاينت سرور  است. و عیب آن این است که بروز مشكل باعث عدم بازيابي براي كاربر می شود.

در مدل برداشت اطلاعات ما يك پايگاه اطلاعاتي واسط تهيه كنيم، وظيفه پايگاه اطلاعاتي واسط این است که اطلاعات را از سيستم هاي اطلاعاتي مختلف كه عضو اين شبكه هستند دريافت كند و آنها رانگهداري كند. و وقتي كاربر جستجو مي كند جستجو داخل پايگاه اطلاعاتي واسط قرار گيرد. اگر پايگاه واسط روز آمدنباشد در بازیابی اطلاعات مشکل بوجود می آید. اطلاعات باید به طور اتوماتيك  روزآمد شود.

از مدل پراكنده بیشتر در محیط وب استفاده می شود.

دکتر علیپور حافظی در ادامه در خصوص تفاهم نامه های مبادله اطلاعات صحبت کرد و گفت: از جمله تفاهم‌نامه‌های مبادله اطلاعات می‌توان به «اس. آر. یو»، «یو. آر. ال. باز»، «تفاهم‌نامه ساده تعامل اطلاعات در کتابخانه‌های دیجیتال»، «تفاهم‌نامه استارتس»، «تفاهم‌نامه مدیرت دستیابی» و «شیبولس» اشاره کرد.

وی در ادامه استانداردهای ابرداده ای را معرفی کرد و از دابلین کر،  MODS (قرينه مارک 21 در محيط الکترونيکي, شِماي ابرداده توصيفي منابع الکترونيکي مبتني بر ايکس.ام.ال. در محيط ديجيتال)، EAD (استانداردي براي کدگذاري منابع آرشيوي با استفاده ايکس.ام.ال.) و ( METS (Metadata Encoding and Transmission Standard نام برد.

همچنین استانداردها در لایه زمینه را شامل ایکس.ام.ال. (براي انتشار و مبادله اطلاعات ساخت يافته در اينترنت و اينترانت)،و ISO2709 (براي توصيف کتابشناختي است و فراهم نمودن امکان تبادل اطلاعات کتاب شناختي بين سيستمهاي کتابخانه اي، مراکز اسناد و آرشيو )، دانست.

دکتر مهدی علیپور حافظی در پایان به نتیجه گیری از بحث های مطرح شده در کارگاه پرداخت و گفت: يكپارچه سازي كتابخانه هاي ديجيتال با هدف دستيابي يكپارچه كاربران به محتواهاي علمي موجود در كتابخانه هاي ديجيتال انجام مي پذيرد كه در نهايت ارتقاء سطح رضايتمندي كاربران را به دنبال دارد.

براي يكپارچه سازي خدمات در كتابخانه هاي ديجيتال نياز به برنامه ريزي و اقدامات سازمان يافته توسط كتابخانه ها و شركتهاي توليد كننده نرم افزارهاي كتابخانه ديجيتال است. و بهتر است كتابخانه هاي هم موضوع اقدام به تشكيل ائتلاف هاي كتابخانه اي جهت ارائه دستيابي يكپارچه به كاربران خود كنند. همچنین جهت پیاده سازی کتابخانه دیجیتال استاندارد دابلین کور بهتر است.

کارگاه مذکور در ساعت 12:30 بایان یافت و به شرکت کنندگان گواهی حضور در کارگاه داده شد.

این مراسم در زیر زمین شبستان، سالن فعالیت های جنبی، سرای اهل قلم، سالن کارنامه نشر بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

گزارش: فاطمه محمدمرادی