اسناد و آثار ملی را دریابید

لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر: سخن هفته 8 خرداد دکتر سعیده اکبری داریان، و سخن هفته 16 تیر دکتر محمد زره ساز را حتما خوانده اید. من قصد دارم به مصداق  ضرب‌المثل قدیمی ایرانی تا سه نشه بازی نشه باز هم روی همان مساله تاکید کنم. اسناد و آثار ملی را دریابید.  

پیشتر و از زمان هجوم نتانیاهو و یاران غارش به غزه اکتبر 2023، بارها در لیزنا در رابطه با محو کردن عامدانه و آگاهانه آثاری که گواه بر قدمت تمدن فلسطین است، مطالبی منتشر کرده‌ایم. اسنادی که بگوید فلسطینی وجود داشته،‌ سابقه 6 هزار ساله دارد، آثار فرهنگی بسیاری از گذشته تا معاصر دارد، و مانند اینها به زعم کوتوله‌های تاریخی باید از حافظه جهانی پاک شوند.. همین اتفاق در سودان هم افتاده که در آنجا موضوع متفاوت است و درگیریها جور دیگری است ولی سرنخها همانجا است که سرنخ نتانیاهو است و در باره سودان نوشتیم که همه تلاش، برای محو کردن تمدنهای کهن و ایجاد تاریخ جعلی برای جوانان عصر جدید است. ‌همان کاری که نوع مجازی آن برای ایران در شبکه من و تو در حال انجام است. در مورد ایران و "من و تو"، ما که متاسفانه یا خوشبختانه هنوز زنده‌ایم و بخشی از این جعل تاریخ، مربوط به دوران جوانی ما می‌شود را می‌شنویم و هر چه فکر می‌کنیم که این چیزهایی که ایشان می‌گویند، در کجای ایران بوده،‌ و چه تاریخی بوده متوجه نمی‌شویم.

البته سوء مدیریت در کشور، وضعیت معیشت مردم و اختلاسها، پرتاب شدن طبقه متوسط به زیر خط فقر، فشارهای اجتماعی بر گروههای مختلف و باز هم سوء مدیریت به این امر کمک بسیار کرده که جعلیات این شبکه‌ها را باور پذیر کند. با اینهمه ما ایرانیان یک ملت هستیم و باید به ایران فکر کنیم و حافظه ملی آن.

من هم در تایید صحبتهای دو نویسنده همکار لیزنا در دو سخن هفته گذشته، می‌خواهم به همه آنان که مسئولیت فرهنگی دارند، یادآوری کنم که میراث فرهنگی و مکتوب کشور را از گزند حوادث دور نگه‌ دارید. شاید همین امروز هم برای شروع خیلی دیر باشد. حافظه ملی را نجات بخشید. ذخایر دیجیتالی ایران باید حفظ شود، در چندین نقطه از ایران و شاید اگر نقطه امنی در خانه دوستی در جهان داریم، باید نسخه‌هایی از این اسناد و مدارک را به دور از دسترس کسانی (حقیقی و حقوقی)  که به راحتی می‌توانند بکشند و تخریب کنند، نگه داریم و حفاظت کنیم. از دسترس کسانیکه توانایی کشتار 54000 نفر در یک شهر کوچک از این دنیای بزرگ را دارند، و بویی از انسانیت نبرده‌اند.

لیزنا درباره کتابخانه‌های تخریب شده غزه و سودان در دو سال گذشته و از بین رفتن آثار فرهنگ مکتوب آنها که میراث جهانی هستند چندین مطلب تا کنون منتشر کرده است. ماجرای تخریب بخشی از کتابخانه وزارت خارجه و مجروح شدن شدید کتابدار گرامی کتابخانه خانم مژده محمدی نیز مطلبی بود که اخیرا و بعد از جنگ 12 روزه منتشر کردیم. در اینجا می‌‌خواهیم به مسئولین آثار باستانی و آثار تاریخی کشور یادآوری کنیم که در چاره‌جویی جدی دست کم برای حفظ آثار کتابخانه‌ها، مراکز اسناد و آرشیوها و موزه‌هایمان باشیم.

شهر تاریخی پالمیرا در سوریه وقتی به دست داعش افتاد تخریبهای وسیعی در آن انجام شد که مورد اعتراض جهانی قرار گرفت. "در همان زمان ابولیث سعودی، فرمانده عملیات داعش در شهر باستانی پالمیرا در شبکه رادیویی «الوان اف‌ام» در سوریه درباره آینده این شهر گفت: ما آن طور که بسیاری فکر می‌کنند، با بولدوزر به این شهر حمله نمی‌کنیم، ما این شهر باستانی را ویران نمی‌کنیم، اما مجسمه‌های موجود در آن را که گمراهان پرستش می‌کردند، پودر خواهیم کرد". ولی معلوم نشد که چطور شد پودرها دوباره به شکل مجسمه ها و آثار مختلف سر از حراجیهای خصوصی در اروپا و امریکا درآورد.

همان زمان و با ظهور آثار تاریخی پالمیرا در حراجی‌های امریکا سایتی که وابسته به دانشگاه هاروارد بود، ‌گزارش مفصلی در مورد پالمیرا منتشر کرد و رهنمودهایی برای جلوگیری از خرید و فروش این آثار ارائه داد که من فقط پاراگراف آخر گزارش را در اینجا نقل می کنم.

"تخریب سیستماتیک اماکن میراث جهانی به عنوان منبعی برای اعمال نفوذ سیاسی و اقتصادی توسط متعصبان مذهبی و مخالفان مسلح در سوریه، اگرچه به نظر باورنکردنی و دور از ذهن به نظر می‌رسد، اما با توجه به انتشار خبرهای معتبر،‌ جدی است. آری، خرید و فروش آثار باستانی مسروقه پالمیرا، در واقع موضوعی بسیار جدی است. مجموعه‌داران هنگام خرید و جمع‌آوری اقلام ثبت نشده یا اقلامی با مدارک مالکیت مشکوک چگونه باید رفتار کنند؟ برای مختل کردن شبکه گسترده و فاسدی که غارت و قاچاق آثار باستانی خونین را در وهله اول ممکن می‌سازد، چه کاری می‌توان انجام داد؟ کنوانسیون 1970 یونسکو در مورد آثار باستانی تصریح می‌کند که (1) میراث فرهنگی منبعی تجدیدناپذیر است که به جامعه جهانی تعلق دارد، (2) خرید آثار باستانی بدون منشأ، نقض این حق مشترک بر میراث فرهنگی است و (3) آثار هنری که به طور نامناسب برداشته می‌شوند ]بخوانید سرقت می‌شوند[  متعلق به حراجی‌های بین‌المللی، مجموعه‌های خصوصی یا عمومی نیستند، بلکه به کشور مبدأ تعلق دارند".

و زمانی که خواستم منابع دیگری را از گوگل بگیرم،‌ کلیدواژه‌های جستجو را که زدم، هوش مصنوعی گوگل این مطلب را در بالای پاسخ به جستجو برایم نوشت: "میراث پالمیرا، به ویژه آثار باستانی غارت شده در جریان درگیری‌های سوریه، در حراجی‌های خصوصی و بازارهای آنلاین به فروش رسیده است. این اقلام که اغلب از مکان‌هایی مانند معبد بعل و سایر مکان‌ها سرچشمه می‌گیرند، گاهی اوقات به صورت غیرقانونی فروخته می‌شوند که نشان‌دهنده تجارت جهانی آثار باستانی غارت شده است".

مدیران گرامی فرهنگی کشور، با شبکه ای از کودک کشی،‌ فساد و در این مورد خاص قاچاق اشیاء عتیقه و آثار قدیمی روبرو هستیم. کشورهای 70 ساله و در نهایت 200 ساله،‌ چشم دیدن یک کشور با چندهزار سال سابقه را ندارند، حتما مراقب باشید و هرکار هم می‌کنید سریعتر به مرحله اجرا برسانید.

مدیران گرامی، من هم مانند شما وضعیت کشور را درک می کنم و می‌دانم  که الآن در تاریخ 23/4/1404 سران کشور، در چاره‌جوئیهای عاجل هستند و مسایل بسیار زیاد است ولی مثل همیشه، فرهنگ آخرین خط خبر‌های آنان است، حال آنکه مساله‌ای است انکار ناشدنی . وظیفه شما مسئولین محترم فرهنگی،‌ت اکید بر ضروری بودن حفاظت آثار فرهنگی و گرفتن سهمی از دولت و نهادهای مختلف برای حفاظت و نگهداری حافظه ملی ایرانیان است.

گرچه دوستانی در سرزمین خودمان داریم که از دشمن بیشتر می‌توانند تخریب کنند، مانند حمل کتابخانه و اسناد میراث فرهنگی به شیراز در دوره ریاست جمهوری 1384 و بازگرداندنش به تهران. خیلی دوست دارم بدانم آیا همه چیز درست به ساختمان کتابخانه میراث فرهنگی تهران بازگشت؟ عکسها، نقشه های باستانشناسی، مدارک کاوشهای باستان شناسی از عهد قاجار تا کنون؟ فیلمها و گزارشهای باستان شناسی؟ این آثار حافظه تاریخی ما بوده و هستند.

فکری جدی و پیگیر نیاز است. مدیران گرامی، گاهی عجله خوب است. اسناد و آثار و حافظه ملی را دریابید. 

عمرانی، سید ابراهیم (1404). «تاکیدی بر حفظ و نگهداری حافظه ملی ایرانیان در شرایط بحران: اسناد و آثار ملی را دریابید». سخن هفته لیزنا، شماره 752، 23تیرماه ۱۴۰۴.