داخلی
»مطالب کتابداری
»سخن هفته
لیزنا، سید مهدی طاهری، عضو هیأت علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فعالیتهای علمی همواره در جهت تامین نیازهای مادی و معنوی بشر انجام گرفته است. این فعالیتها، ابتدا -در عصر صنعتی- بهبود وضعیت مادی جامعه انسانی را مد نظر قرار دادند. اما پس از بهبود نسبی زندگی مادی، به سمت تعالی روحی و معنوی بشر تمایل یافتند. گستردگی توجه به این تعالی به حدی بود که موجب پیدایش عصر جدیدی به نام عصر فراصنعتی (یا اطلاعاتی) شد. در این عصر اطلاعات و دانش به عنوان غذای روح بشر، کالای اساسی و رایج بازار نیازهای انسانی گشت.
در عصر جدید، توسعه تحولات و پیشرفتها در حوزه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی بیش از دیگر فناوریها بوده است. ظهور فناوریهایی چون رایانه، فناوریهای پیشرفته مخابراتی (ماهوارهها، و ...)، شبکههای اطلاعاتی و ارتباطی ، حاصل این تحولات بودند. این فناوریها نه تنها بر روی خدمات، تجارت، و تبادل کالای اطلاعات و دانش تاثیر گذاردند، بلکه موجب به وجود آمدن مفاهیم و دانشهایی جدید هم چون جامعه اطلاعاتی، اقتصاد دانایی-محور، و جز آن گردیدند.
از سوی دیگر، علم اطلاعات و کتابخانه (کتابداری و اطلاع رسانی) -که به طور ویژه به کیفیت، کاربرد، جریان، و مدیریت اطلاعات و دانش میپردازد، همواره در طول تاریخ به منظور پاسخگویی به نیازهای پژوهشگران و نیازمندان اطلاعاتی، از آخرین فناوریهای مرتبط بهرهمند بوده است. از این رو، ارتباط تنگاتنگ میان علم اطلاعات و فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی از یک سو، و رویکرد جدید بشر به فراگیری و کسب اطلاعات و دانش (در عصر فراصنعتی) از سوی دیگر، حوزه علم اطلاعات را با تحولاتی چشمگیر، و بسیار رو به رشد روبرو نموده است. تحولات مذکور تغییر مفاهیم قبلی حوزه، و پیدایش مفاهیم جدید را در سطحی وسیعتر نسبت به دیگر حوزههای دانش بشری باعث گردیده است. این تحولات گسترده، و غیر بومی بودن علم اطلاعات، انبوههای از مفاهیم و مباحث جدید را وارد جامعه کتابداری و اطلاع رسانی ایران کرده است. در این میان، درک و برداشت جامعه فعال این حوزه –به عنوان اولین و سادهترین بازخورد- قدری قابل تامل است.
بررسی تحلیلی (با کمی هم چاشنی دیدگاه انتقادی)، درک و به کارگیری این مفاهیم جدید در بروندادها و مجامع علمی را چندان مطلوب ارزیابی نمیکند. برداشت و استفاده نه چندان صحیح و جامع از این مفاهیم میتواند خاستگاه برخی انحرافات علمی، و رواج و تداول اشتباهات گردد، بر روی آموزش و پژوهش حوزه تاثیر منفی گذارده، فعالیتها و تلاشهای حرفهای را مخدوش نماید. این نه تنها بیانگر پویایی حوزه نیست، بلکه نوعی پسرفت محسوب میشود. سطحی گرایی را جایگزین عمق گرایی میکند، و کمی گرایی را به جای کیفی گرایی رویکرد غالب میسازد. اجازه تولید بازخوردهای مناسب به بستر و بافت مفاهیم جدید -به عنوان نکات جدید – را سلب نموده، فاصله گسترش دانش حرفهای مرتبط با حوزه علم اطلاعات در کشور را با کشورهای تولید کننده آن مفاهیم افزایش میدهد.
به عنوان نمونه میتوان به برخی از این برداشتهای نادرست که در بافت بروندادهای علمی و مجامع تخصصی مطرح، و برخی نیز متداول گردیده در ذیل اشاره نمود. اگر چه این موارد نمونه –با توجه به گرایش موضوعی نگارنده، بیشتر در حوزه ذخیره و بازیابی اطلاعات و کتابخانههای دیجیتالی است، اما بدون تردید چنین مواردی در دیگر حوزههای فرعی علم اطلاعات نیز وجود دارد:
به کارگیری اصطلاحات "کتابخانه الکترونیکی"، "کتابخانه دیجیتالی"، و "کتابخانه مجازی" به عنوان مفاهیمی متفاوت؛ مقایسه استاندارد "قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن (AACR2)"–به عنوان دستورالعملهایی برای تعیین، استخراج، و ثبت ارزشها (مقادیر) عناصر فرادادهای- با طرحهای فرادادهای چون هسته دوبلین؛ کاربرد اصطلاحنامهها فقط برای سازماندهی اسناد و مدارک و مقالهها (مواد غیر کتابی)؛ قلمداد مدل مفهومی "ملزومات کارکردی پیشینههای کتابشناختی (FRBR)" به عنوان استاندارد فرادادهای، یا فرمت ذخیره و بازیابی اطلاعات (فرمت FRBR)، و یا شیء گرا نبودن این مدل از لحاظ رویکردی؛ قلمداد نسل جدید قواعد فهرستنویسی يعني "استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (RDA)" به عنوان استاندارد فرادادهای، و مقایسه با استانداردهای فرادادهای؛ جایگزینی مدل مفهومی ملزومات کارکردی پیشینههای کتابشناختی (FRBR)" با استاندارد فرادادهای MARC (صرف نظر از توسعهها و اقدامات استراتژیک این استاندارد برای محیط اطلاعاتی جدید، و عدم توجه به بستر پیاده سازی مدلهای مفهومی)؛ درک نادرست از مدلهای اطلاعاتی توزیعی و متمرکز؛ شناخت ناقص و نادرست نسبت به برخی استانداردها و رویهها (از جمله پروتکل Z39.50، استاندارد کدگذاری و انتقال فراداده (METS)، و ...) ، ابهام در تفاوت ماهیتی استانداردها؛ نسبت دادن کارکردهای نادرست به برخی استانداردها، و ... از جمله مواردي هستند كه با برداشتهاي نادرست همراه بوده اند.
چنان که خاستگاه این برداشتهای نادرست، و اشتباهات مفهومی و کارکردی مد نظر باشد، به طور کلی میتوان دلایل و عواملی چند را بر شمرد:
بدیهی است علاوه بر موارد اشاره شده، دلایل و عوامل دیگری نیز وجود دارند که باعث پیدایش این مسئله در جامعه علمی میشوند. به نظر میرسد اقدامات ذیل از سوی جامعه کتابداری و اطلاع رسانی ایران میتواند از شدت این مسئله کاسته، پویایی جامعه بومی، و اشتراک در توسعه مفاهیم جدید را به ارمغان آورد:
تدوین این مطالب از سوی نگارنده فقط بیان دغدغهای بود که ذکر آن مهم به نظر میرسید. به هیچ وجه هدف، انتقاد از اشخاص حقیقی و حقوقی خاصی نيست. تنوع نمونههای یاد شده از برداشتهای نادرست و اشتباهات دلیلی بر این مطلب است. در پایان آرزومند پویایی، نشاط، و رشد بیشتر جامعه فرهیخته کتابداری و اطلاع رسانی ایران هستم.
طاهری، مهدی. « تاملی بر برخی برداشت‌ها از مفاهیم جدید کتابداری ». پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا). سخن هفته شماره 10. 20 دی 1389.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.