پذیرش بین‌المللی دستاورد پژوهشی کتابخانه ملی در IFLA 2025

 به گزارش لیزنا، پژوهش نوآورانه دکتر سعیده اکبری داریان، عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، با عنوان «Extending UBC to Research Data: A Conceptual Model Informed by the National Library and Archives of Iran» موفق به پذیرش در برنامه رسمی کنگره جهانی IFLA 2025 شده است.

 در سال‌های اخیر، کتابخانه‌های ملی و آرشیوهای ملی در سطح جهان در حال ایفای نقشی راهبردی در مدیریت داده‌های پژوهشی هستند؛ نقشی که فراتر از وظایف سنتی سازماندهی منابع مکتوب گسترش یافته است. این نهادها با بهره‌گیری از تخصص‌های دیرینه خود در استانداردهای فراداده، شناسه‌های پایدار (نظیر DOI و URN)، توسعه زیرساخت‌های ملی و سیاست‌گذاری علم باز، به عنوان بازیگران کلیدی در تحقق اصول FAIR و پایداری داده‌های علمی شناخته می‌شوند. پژوهش حاضر نیز در امتداد این تحولات، با ارائه مدل مفهومی نوین، مسیر تلفیق داده‌های پژوهشی در نظام‌های کنترل کتابشناختی را بررسی و پیشنهاد می‌کند.

 این پژوهش به مسئله‌ای بنیادین در حوزه علم اطلاعات می‌پردازد؛ یعنی گسترش دامنه کنترل کتابشناختی جهانی (UBC) به حوزه مدیریت داده‌های پژوهشی (RDM) که تاکنون عملاً از قلمرو نظام‌های کتابشناسی خارج مانده است. تنوع قالب‌ها، تفاوت ماهوی، ساختاری و استانداردی داده‌های پژوهشی سبب شده تا این داده‌ها هنوز به‌طور نظام‌مند در فرآیندهای کنترل کتابشناختی ادغام نشوند.

 دکتر سعیده اکبری داریان در گفت‌وگو با لیزنا تصریح کرد: «ورود داده‌های پژوهشی به نظام‌های کتابشناختی جهانی، بازتابی از تحولات بنیادین در زیست‌بوم تولید دانش در عصر داده‌محور است. مدل مفهومی ارائه‌شده در این مقاله، برای نخستین بار مسیر استانداردسازی، سیاست‌گذاری و فنی لازم برای تحقق این الحاق به کنترل کتابشناختی را با بهره‌گیری از اصول FAIR و فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی ترسیم می‌کند.»

 این پژوهش با بهره‌گیری از تحلیل مفهومی، مرور تطبیقی تجارب جهانی و مصاحبه‌های تخصصی با خبرگان انجام شده و در قالب مطالعه موردی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اجرا شده است تا چالش‌های اجرایی و مسیرهای سیاستی این تحول را شناسایی و پیشنهاد کند.

 دکتر اکبری داریان که علاوه بر عضویت هیئت علمی، به عنوان مشاور معاونت پژوهش و منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نیز فعالیت می‌کند، در ادامه افزود:«ادغام داده‌های پژوهشی در فرآیندهای کنترل کتابشناختی، گامی راهبردی در بازتعریف نقش کتابخانه‌های ملی در زیست‌بوم جهانی دانش و تثبیت اعتبار علمی در عصر داده‌محور به شمار می‌آید.»

 لازم به ذکر است که دکتر سعیده اکبری داریان در گفت‌وگوی خود با لیزنا همچنین بیان کرد: «عضویت حقیقی و مؤثر در کمیته‌های تخصصی بین‌المللی همچون کمیته دائمی یونی‌مارک (UNIMARC Permanent Committee) و کمیته ISBD در ایفلا، مستلزم شرکت مستمر و فعال در جلسات سالانه این کارگروه‌ها و مشارکت در فرآیندهای تصمیم‌سازی تخصصی آن‌هاست. در حال حاضر نیز یکی از مباحث اصلی در کمیته یونی‌مارک، آینده قالب یونی‌مارک در چارچوب مدل موجودیت-رابطه (UNIMARC Entity-Relationship) است که جایگزین ساختارهای کتابشناختی سنتی خواهد شد. آغاز این بحث در جلسه سالانه کمیته یونی‌مارک در سمپوزیوم علمی با عنوان Metadata Standards Matter: Building a Sustainable Future for Information در روزهای  ۱۷ تا ۱۹ مارس ۲۰۲۵ در شهر آتن  بود که البته در این نشست، نماینده‌ای از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران حضور نداشت.»

 وی در پایان اظهار امیدواری کرد:«ان‌شاءالله با حضور فعال در کنگره ایفلا ۲۰۲۵ و شرکت در جلسات تخصصی، امکان مشارکت مؤثر در روند تحولات جاری این کارگروه‌ها فراهم شود و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در تصمیم‌سازی‌ها و روندسازی‌های جهانی ایفای نقش کند.»

  گفتنی است مقاله مذکور در نشست مشترک سه بخش تخصصی ایفلا شامل:  Bibliography Section (بخش کتاب‌شناسی)، Cataloguing Section (بخش فهرست‌نویسی)، Subject Analysis and Access Section (بخش تحلیل موضوعی و دسترسی) و در قالب برنامه با شناسه نشست Session ID: 099 - Reliable data, stronger libraries: UBC for the future ارائه خواهد شد.

زمان برگزاری ارائه سه‌شنبه ۱۹ اوت ۲۰۲۵ (۲۸ مرداد ۱۴۰۴)، ساعت ۰۹:۰۰ تا ۱۰:۱۵ صبح، در سالن Astana Hall / Hilton در آستانه قزاقستان تعیین شده است.