تأثیر شیوع کرونا بر تغییر فرهنگ ارتباطات علمی

(لیزنا: گاهی دور/گاهی نزدیک 277 ): الهه حسینی ، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه الزهرا (س) : بعد از همه‌گیری جهانی کرونا، تمام محققان و پژوهشگران بدون محدودیت­های زبانی، مذهبی، اجتماعی، و سیاسی با هم همراه شدند تا بتوانند گره­ای از این گرفتاری پیچیده را باز کنند. حداقل برای هم­ نسل­های من، این مشارکت علمی و حرفه­ای تحت یک صدای واحد جهانی، قابل توجه می ­باشد و نقش مشارکت تخصصی را معنای بهتری بخشیده است.

از مهمترین اقدامات انجام شده، تمرکز بر نشر دسترسی آزاد مقالات و مطالعات مرتبط با این همه‌­گیری است که ناشران علمی، مشارکت بی دریغ خود را نسبت به آن نشان دادند. رهبران علمی دنیا درخواست کرده بودند تا مقالات علمی مرتبط با «کوید- ۱۹» برای عموم دسترس پذیر باشد. از این رو، دفتر سیاست گذاری علم و فناوری کاخ سفید[1] و کتابخانه علوم پزشکی آمریکا[2] تفاهم نامه ای را با بیش از سی ناشر معتبر دنیا امضا کردند تا مقالات منتشرشده درباره «ویروس کرونا» و داده ­های پزشکی مرتبط با آن­ها را به طور رایگان از طریق پلتفرم پابمد (پی.ام.سی.)[3] دسترس ­پذیر کنند. هدف از این اقدام این است تا محتوای منتشر شده توسط سایر پژوهشگران دنیا قابلیت استفاده مجدد داشته باشد تا با اشتراک نظر جهانی، سلامت عمومی در سطح بین المللی، سریعتر مدیریت و کنترل شود. در میان ناشران حاضر در این طرح، اسامی مؤسسات انتشاراتی بزرگی مانند امرالد[4]، پلاس[5]، دانشگاه آکسفورد[6]، الزویر[7]، لنست[8]، فرانتیرز[9]، اشپیرنگر نیچر[10]، وایلی[11]، انجمن آمریکایی میکروبیولوژی[12] و غیره به چشم می خورد. همچنین، کمیسیون اروپا نامه­ای را برای انجمن ناشران علمی در مورد مبارزه با «ویروس کرونا» امضا کرد. در این نامه درخواست شد تا مطالعات مربوط به «ویروس کرونا»  و داده­های پژوهشی آنها فورا از طریق مخازن عمومی دردسترس قرار گیرند تا از اقدامات جهانی و در حال پیشرفت بهداشت عمومی، حمایت به عمل آید. علاوه بر این، «انجمن بین ­المللی ناشران اس.تی.ام.[13]» نیز به سرعت و قاطعانه تصمیم گرفت تا از پاسخ جهانی به گسترش سریع «کوید-19» با دسترسی فوری به مقالات دقیق و معتبر که مردم می ­توانند به آنها اعتماد کنند، حمایت کند. نتیجه ارتباطات علمی و مشارکت تخصصی آن­ها به صورت لیستی از منابع دسترسی آزاد در این لینک دسترس ­پذیر است.

همچنین تعدادی از ناشران دیگر، مجموعه­های خود را در طول شیوع این بیماری به رایگان دسترس ­پذیر کردند تا با تعطیلی کتابخانه­ ها و مراکز اطلاع­ رسانی، پژوهشگران با دغدغه کمتر به منابع اصلی دسترسی داشته باشند. لیستی از این پایگاه­های علمی از این لینک قابل مشاهده است.

پرتال اطلاعات پزشکی «ابسکو[14]» نیز محتوای مرتبط در این حوزه را از این طریق دسترس پذیر و منتشر کرده است و روزانه اخبار مرتبط و محتواهای معتبر «سازمان جهانی بهداشت» را پوشش می­‌دهد.

علاوه بر این، «لیت کوید[15]» به عنوان یک هاب برای ردیابی اطلاعات علمی به روز در مورد «کوید- ۱۹»  با حمایت برنامه تحقیقاتی موسسه ملی بهداشت ایالات متحده[16] طراحی شده است. این هاب تقریبا جامع­ترین منبع در مورد این موضوع محسوب شده و دسترسی اصلی به 3063 (و تعداد رو به رشد) مقالات مرتبط در «پابمد»[17] را فراهم می­ کند. مقالات، روزانه به روز می شوند و با موضوعات مختلف تحقیق و مکان­های جغرافیایی برای دسترسی بهتر نیز طبقه بندی می­‌شوند.

سرورهای پیش از چاپ مانند «بایوآرکایو[18]»، «مِدآرکاریو[19]»، و «آرکایو[20]» نیز نشان دادند که در این شرایط نقش عمده­ای در انتشار سریع نتایج تحقیقات دارند تا محققان جنبه­‌های درنظرگرفته ­نشده مطالعات منتشرشده را در پژوهش­های آتی در نظر بگیرند و با هم­اندیشی از این طریق، نظرات تخصصی خود را به اشتراک گذارند. فرآیندهای همتراخوانی[21] نیز در این حوزه با سرعت بیشتری پیش رفتند و مقالات درمقایسه با روندهای طولانی داوری، سریع­تر منتشر شدند.

متخصصان مصورسازی نیز با خوشه­بندی و مصورسازی شبکه­ای مطالعات این حوزه، نقشه باز پژوهشی «کوید- ۱۹»، را به عنوان یک ابزار تعاملی بر اساس پردازش زبان طبیعی و تحلیل شبکه ارائه کردند که آخرین مطالعات «کوید- ۱۹» در پایگاه داده ای «کورد-19»[22] را بازنمون  می­کند و هرهفته با محتوای جدید بروزرسانی می­‌شود.

متخصصان معنایی نیز تلاش کردند با ترسیم گراف­های دانش، روابط میان مفاهیم این حوزه را برجسته کنند. پروژه «کوید*گراف[23]» توسط تعدادی متخصص معنایی و توسعه دهندگان معنایی هدایت می­شود. هدف اصلی از این پروژه، ایجاد گراف دانش از داده­های مطالعات مربوط به «کوید- ۱۹»  است که از پایگاه «کورد-19» گردآوری شده است.

از سوی دیگر، نسخه هفتم «اسکیما.اُرگ» با هدف ردیابی سریع واژگان برای کمک به پاسخ جهانی به شیوع کرونا منتشر شد تا فرانمای تولید داده‌های ساختارمند (اسکیما.اُرگ)، بستری معناشناختی برای توصیف اشیای محتوایی وب فراهم کند و داده‌هایی ساختارمند با هدف پردازش و سازماندهی بهتر برای مفاهیم این حوزه را ایجاد نماید.

نشریه نیچر، با انتشار یادداشتی پیش­بینی کرد که ممکن است در سال 2020 کنفرانس­های علمی برگزار نشوند و با ذکر مثال­هایی محققان علمی را تشویق کرد تا از بسترهای اینترنتی بهره ببرند و جهانیان را به شرکت در کنفرانس­هایشان دعوت کنندکه مجبور به تعلیق کنفرانس­های علمی نشوند تا سالی بدون نشست­های علمی را شاهد نباشیم. همچنین، آندری ورونکو[24] مدیرعامل پلتفرم «ایزی چیر[25]» بیان کرد که اگر مجبورید کنفرانس علمی خود را به دلیل همه گیری کرونا کنسل کنید، شما تنها نیستید. وی پیشنهاد کرده است که کنفرانس سال 2020 خود را با کنفرانس سال 2021 ترکیب کنید یا اگر قصد به تعویق انداختن آن را ندارید از پلتفرم آنلاین «ایزی چیر» که با هدف ویژه­ای،  تمهیداتی را برای برگزاری کنفرانس های آنلاین در نظر گرفته است، استفاده کنید.

یادداشت هیأت تحریریه نشریه نیچر نیز در شماره جاری خود، تلاش محققان و ارتباطات علمی آن­ها در همه‌­گیری کرونا را تحسین کرده است و بیان نموده کاش سایر رهبران دنیا از الگوی سریع و بی دریغ ارتباطات علمی محققان در زمان  این بحران یاد می­گرفتند که چگونه با سرعت و تعامل، این بحران جهانی را کنترل کنند.

مواردی که به آن­ها اشاره شد تنها چند نمونه از عمده فعالیت­های انجام‌­شده در سایه ارتباطات علمی و مشارکت­های حرفه­ای و تخصصی است که در سایه شیوع ویروس کرونا، انعطاف خاصی را به مشارکت­های حرفه­ای بخشیده و آن را بازتعریف کرده و نقش و تأثیرگذاری علم را پررنگ­تر نموده است. تمامی این فعالیت­های پژوهشی و ارتباطات علمی ارزشمندند و فرهنگ جدید خلق­‌شده در باز تعریف ارتباطات علمی در تاریخ علم ماندگار و به یادماندنی خواهد بود. 

در مجموع، رهایی از این شرایط پیچیده فقط در سایه یک اجماع جهانی و تخصصی، ارتباطات علمی بین‌­المللی، فرهنگی مشارکتی و میان­‌رشته‌­ای، و تعاملات حرفه‌­ای محقق می­‌شود.

--------------------------------------

[1] The White House Office of Science and Technology Policy

[2] The US National Library of Medicine

[3] PMC

[4] Emerald Publishing

[5] PLOS

[6] Oxford University Press

[7] Elsevier

[8] The Lancet

[9] Frontiers

[10] Springer Nature

[11] Wiley

[12] American Society for Microbiology

[13] International Association of STM Publishers

[14] EBSCOMedical

[15] LitCovid

[16] The US National Institutes of Health’s  research programme

[17] PubMed

[18] bioRxiv

[19] medRxiv

[20] arXiv

[21] Peer review processing

[22] CORD-19 (COVID-19 Open Research Dataset)

[23] COVID*GRAPH

[24]Andrei Voronkov

[25]EasyChair