نشست « امام علی (ع) در آثار خوشنویسان » برگزار شد

به گزارش لیزنا، هفتمین نشست از کارگاه­های 13 رجب با عنوان « امام علی (ع) در آثار خوشنویسان » با سخنرانی  دکتر رضا خانی‌پور، عضو هیأت علمی مرکز اسناد ملی جمهوری اسلامی ایران و دبیر نشست علی اکبر احمدلو، مسئول کمیته سواد اطلاعاتی کتابخانه مرکزی دانشگاه قم محیط ادوب کانکت با حضور اساتید، دانشجویان، کتابداران و پژوهشگران ساعت 18:30 روزجمعه مورخ 29 /11/1400 برگزار شد.

مهمان ویژه این نشست احسانی، مدیر پژوهشی دانشگاه قم پس از قدردانی از تمامی دست اندرکاران جهت برگزاری این نشست افزود: بنده فقط برای عرض ادب و احترام خدمت شما عزیزان رسیدم، واگرنه در جایگاهی نیستم که تخصصی در این حوزه داشته باشم که بتوانم درباره امیرمومنان علی علیه السلام صحبت کنم. بزرگانی که در این حوزه سخنران بودند صاحب تخصص و هنر بودند، ولی در حوزه پژوهش بنده به خاطر مسئولیت جزئی که دارم میتوانم اظهار نظر داشته باشم.دانشگاه قم یک جایگاه ویژه در کشور دارد و در جوار حضرت فاطمه معصومه (س) و حوزه علمیه است. توقعی که از دانشگاه قم می‌رود، نشست‌های مختلف در حوزه امامت به ویژه حضر علی (ع) داشته باشد.بنده در حوزه پژوهش با کمک دکتر فراهانی در حوزه امامت به صورت ویژه، به ویژه حضرت امیرالمومنین که جایگاه خاص و ویژه‌ای در کشور ما و در جامعه دارد انشالله بتوانیم کارهای شاخصی انجام دهیم و این حمایت‌ها را از اساتید و دانشجویان خواهیم داشت.یکی از مواردی که من در این نشست‌ها دیدم، حضرت علی (ع) در ادبیات کودک و نوجوان است، یک نکته بسیار خوب بود و باید وزارت آموزش و پرورش توجه داشته باشد که ما شخصیت ممتازی مانند حضرت علی علیه السلام داریم. به عنوان کسانی که در یک جامعه شیعه زندگی می‌کنیم باید در مدارس ما ادبیاتی درباره حضرت علی(ع) باشد و متاسفانه به آن به شکل ویژه توجه نشده است.

وی افزود:‌دانشگاه‌ها باید برای مرکز آموزشی در مدارس کمک کنند و یا حتی سطوح پایین‌تر باید ادبیات خاص آن حوزه را بتوانیم بشناسیم و این شناخت را نسبت به امیرالمومنین ایجاد کنیم. اگر نهج البلاغه حضرت علی در تمام دنیا استفاده شود می‌توان گفت در زندگی و اخروی مشکل ما حل می‌شود. حضرت در این یادگار گرانبها خود ارائه فرمودند؛ که در هر کشوری اگر نهج البلاغه الگو باشد واقعاً مشکلی وجود نخواهد داشت. بعضی مواقع که زندگی علما را بررسی می‌کنیم، می بینیم شیخ طوسی، شیخ انصاری، یا مرحوم آخوند خراسانی یا حضرت امام خمینی رحمت الله علیه که وارد نجف شدن چقدر مشکلات خود را در حرم حضرت علی توانستند حل کنند. یا حضرت آیت الله قاضی در شهر نجف به توفیقاتی معنوی رسیدند واقعاً می‌توان گفت شهر نجف به خاطر حضرت علی علیه السلام به توفیقات ویژه‌ای رسیده است.

در ادامه نشست دکتر خانی‌پور سخنرانی خود را با حدیثی از امیرالمومنین علی علیه السلام آغاز کرد و گفت: كُلُّ عِلمٍ وَبالٌ عَلى صاحِبِهِ يَومَ القِيامَةِ إلاّ مَن عَمِلَ بِهِ هر علم، هر دانش و هر هنری که خداوند به ما در این دنیا و در عمر محدود به ما داده که استفاده کنیم، در قیامت طبق این حدیث شریف وبال انسان می‌شود. مگر آن علمی که به عمل برسد.

وی  برای رسیدن به بحث امام علی در آثار خوشنویسان ۳مقدمه را بیان کرد:

۱-خوشنویسان چون همیشه با مضامین مقدس از جمله آیات قرآن و روایات معصومین علیه السلام و..... یا شاعران سر سفره اهل بیت و یا شاعرانی که عالم بودند؛ مانند مولوی، حافظ، سعدی و... اینها همه آبشخوری داشتند و خوشنویسان هم آبشخوری داشتند مانند محبت و مودت و عشق به حضرت علی علیه السلام که باعث شد آثار ماندگاری با درجه‌های مختلف و عیار گوناگون با تنوع فراوان از خودشان به جای بگذارند.

از نظر زمان هم از همان قرون اولیه قرن یکم و دوم و سوم به بعد این آثار خوشنویسی واقعا کم نظیر و بی نظیر است. این آثار چرا بی نظیر است؟ چون آن خوشنویسان خودشان هم بی نظیر بودند.

۲-بحث جامع و کامل و مانع از نظر من بسیار دشوار است در این حوزه، اما حالا به مصداق فرمایش خود حضرت؛ اگر ما نتوانیم به درک کل یک چیز برسیم ترک یک کل هم درست نیست.

یا فرمایش حضرت رسول الله که می‌فرمایند: اگر من شما را به چیزی دستور دادم شما هر مقدار که می توانید انجام دهید.

۳-این بحث یک بحث است که باید به صورت جمعی و چند جانبه باشد با حضور استادان فن.

حضرت علی علیه السلام فرمودند: هرکس رابطه خود را با خدا اصلاح کند، خداوند رابطه اش را با مردم و خانواده خودش اصلاح می‌کند. کسی که امر آخرتش را جدی بگیرد و اصلاح کند خداوند دنیایش را اصلاح می‌کند. کسی که درون خودش را اصلاح می‌کند خداوند متعال برونش را اصلاح می‌کند.

دکتر خانی‌پور گفت: باطن این دنیا، ظاهر آخرت است. به فتوای قرآن آیه ۳۰ سوره آل عمران: یک روزی می‌رسد که انسان هر چیزی که کسب کرده، هنر و معرفت را، می‌یابد و مجسم می‌کند اعمال خودش را. کسی که عمل سوء کسب کرده آن انسان می‌گوید: کاش در میان این عمل نادرست که از من صادر شد با بنده فرسنگ‌ها فاصله بود. انسان این که درونش را پاک و پاکیزه کند اصلاح نفس کند سیر و سلوک و سیره‌ی برای خودش داشته باشد، مخصوصاً برای خوشنویسان، ضروری است، در اصول دوازده گانه ابن ابن مقله بیضاوی شیرازی که ایشان ابداع کننده اقلام سته و از کوفی اقلام سته را استخراج کرده انسان فوق العاده نابغه‌ای بود که البته خطوط عربی مانند: ثلث، نسخ، ریحان و.... که جزو اقلام سته هستند. از کشورهای دیگر این خط‌ها را خط عربی می دانند در صورتی که ابن مغلوب بیضایی شیرازی برای سپیدار فارس بوده است.12 اصل که ابن مقله بیضاوی شیرازی در ۱۱و۱۲می‌فرماید: گفت آن کس که آشنای دل است  صفای خط از صفای دل است. نه این‌که کسی که صفای دل و نفس نداشته باشد، نمی‌تواند خوشنویس باشد خیر من مخالف این هستم؛ خوشنویس ها انسان‌های پاکی هستند و به درون خود می‌رسند این خوش قلبی و پاکی در اثر آن جلوه می‌کند و همه آن را می پسندند و می‌گویند خط شیرینی است و جذب دارد. امروزه روانشناسی خط مطرح شده است. به عنوان مثال از روی امضاء و خط می‌توان پیچیدگی‌های شخصیتی انسان را تشخیص داد. در صفا و شأن ویژگی‌های مثبت و منفی هر شخص در خط معلوم می­شود. در کتیبه های بنایی، کتیبه های عمودی، افقی خیلی‌ها نام علی را تکرار کرده اند و یا سیاه مشق هایی که در خط نستعلیق به ویژه وجود دارد نام مبارک علی نوشته شده. در قطعه نویسی نام مبارک حضرت علی در تقسیم بندی های مختلف با خطوط مختلف به صورت کتیبه نویسی قطعه نویسی یا مهر نوشته شده است.

دکتر خانی‌پور افزود: سوره و آیات قرآنی مثلاً در سوره احزاب عمران مائده و...... همه این آیات نوشته شده است.در گذشته به علت کمبود کاغذ تمرین‌هایی که قرار بود در ۱۰ صفحه نوشته شود در یک کاغذ می نوشتند و بعدا این قطعه نویسی تبدیل به یک قالب شد مانند قطعه نویسی میرزا غلامرضا_ اسدالله شیرازی .روایات نبوی و معصومین علیه السلام که روایات بسیاری که حضرت محمد درباره حضرت امیرالمومنین فرمودند مانند: علی مع الحق و الحق مع علی، خیلی از استادان این را نوشته‌اند.نهج البلاغه، احادیث، روایات و دعاهایی که خود حضرت فرمودند، مناجات شعبانیه دعای کمیل و.... ، خیلی نوشته شده است.در ادبیات در نظم و نثر با آثار فاخری مواجه هستیم مانند فردوسی ادبیاتی دارد که می فرماید:منم بنده اهل بیت نبی ستاینده خاک پای وسیع       اگر چشم داری به دیگر سرای به نزد علی و نبی گیر جای.و مانند اینها که خیلی‌ها به صورت سیاه مشق نوشته‌اند.همه خوشنویسان مهم، شعر سعدی:  سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی     عشق محمد بس است و آل محمد و شعر معروف استاد شهریار علی ای همای رحمت را کتابت کرده‌اند.

وی گفت: چهار خط رایج داریم؛ نستعلیق-  ثلث -شکسته نستعلیق- نسخ.کتاب‌هایی را که استاد موحد و استاد قنبری را جمع آوری کرده‌اند مخصوصا به خط ثلث و قطعه نویسی از استادان ترک و عثمانی که هم استادان شیعه و هم سنی در بین شان هستند، نام مبارک حضرت علی و روایات حضرت رسول درباره این بزرگ‌مرد نوشته‌اند و کلمات خود حضرت علی علیه السلام نوشته‌اند.این آثار را در کجا می‌توانیم پیدا کنیم؟ در کتابخانه‌های بزرگ مانند کتابخانه ملی مجلس شورای اسلامی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه ملک، کتابخانه مرحوم مرعشی نجفی. این کتابخانه‌ها آثار ارزشمند خطی را دارند. در دوره جدید یک خطی از نام حضرت علی با نام خط معلی گرفته است که استاد حمید عجمی این خط را در سال ۷۸ ابداع و ثبت کردند.

لازم به توضیح است که فیلم ارائه کلیه کارگاه‌ها و نشست‌های برگزار شده کتابخانه مرکزی در صفحه اختصاصی کتابخانه مرکزی در کتابخانه دیجیتالی دانشگاه و پروفایل اختصاصی کتابخانه مرکزی در آپارات بارگذاری شده و علاقه‌مندان می‌توانند به متن سخنرانی این نشست از طریق آدرس  مراجعه کنند.

گزارش: سمیراخداوردی، دانشجوی کارشناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم