داخلی
»گزارش
از کتابداری تا علم اطلاعات: چالش‌های اشتغال
به گزارش لیزنا، به دعوت کمیته مطالعات صنفی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، یکشنبه 23 شهریور 1404 نشست مطالبات صنفی در تالار سخن پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با حضور دانش‌آموختگان و دانشجویان به‌صورت حضوری و مجازی برگزار شد. این جلسه در پاسخ به تقاضا و پرسش‌های مکرر دانش‌آموختگان درباره وضعیت شغلی و حرفهای آنها، پس از حذف نام رشته علم اطلاعات از دفترچه آزمون استخدامی آموزش و پرورش تشکیل شد. دانش‌آموختگان پیش‌تر از مسئولین نهادهای حرفهای حوزه اطلاعات و استادان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی سوالاتی در مجامع، گروه‌ها و تریبون‌های مختلف مطرح کرده بودند و کمیته مطالعات صنفی با دعوت از استادان و مسئولین تلاش کرده و خواهد کرد تا این پرسش‌ها از سوی مدیران تا جای ممکن پاسخ داده شود.
در این نشست، دکتر محمد زره‌ساز، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، دکتر محمد حسن‌زاده، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، و دکتر رحمت‌الله فتاحی، استاد پیشکسوت، به سوالات ارائه‌شده قبلی پاسخ دادند. در پایان، میلاد روشنی، دانشجوی دکتری اطلاعات سلامت، به نمایندگی از گروهی از دانشجویان و دانش‌آموختگان، سوالات دیگری مطرح کرد که مورد بحث قرار گرفت. دبیری نشست برعهده ابراهیم عمرانی، دبیر کمیته مطالعات صنفی انجمن بود و اعلام شد که نشست دوم برای بررسی پرسش‌های بیشتر و با حضور سایر نهادها در دستور کار قرار دارد و نتیجه آن به اطلاع جامعه علوم اطلاعات، دانش‌آموختگان و دانشجویان خواهد رسید.
دبیر نشست، سید ابراهیم عمرانی، با ارائه مقدمه‌ای درباره تاریخچه فعالیت‌های صنفی انجمن، به یکی از مهم‌ترین دلایل تعطیلی انجمن کتابداران ایران در سال‌های 1344 تا 1358 اشاره کرد و یادآور شد که این اتفاق نتیجه دخالت انجمن در مسائل صنفی بوده است. او به حمایت انجمن از کتابداران اخراجی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اشاره کرد و با بیان اینکه پس از 20 سال توقف، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (انجمن کنونی) تأسیس شد، به اساسنامه تیپ انجمن‌های علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پرداخت که بر اساس آن، انجمن تنها مجاز به فعالیت‌های صنفی است و این اساسنامه همچنان به قوت خود باقی است.
وی افزود: با آغاز به کار کنگره، کمیته‌ای با نام «کمیته مطالعات صنفی» تشکیل شد که در تمامی ادوار کنگره فعال بوده است. دبیر نشست یادآور شد: انجمن پیش از تشکیل کمیته نیز همواره به مسائل صنفی واکنش نشان می‌داد و مکاتبات و جلسات متعددی با مسئولین نهادها و وزارتخانه‌های مرتبط برگزار می‌کرد.
وی افزود: با تشکیل کمیته مطالعات صنفی، مطالعاتی در خصوص شرح شغل‌های سازمان امور اداری و مشاغل جدید انجام شد و در کنگره هشتم، «سازمان نظام مدیریت اطلاعات و دانش» پیشنهاد شد. وی ابراز امیدواری کرد: با همکاری نهادهای حوزه حرفه اطلاعات، این نظام به تصویب برسد و موقعیت دانش‌آموختگان رشته در بازار کار بیش از پیش تثبیت شود.
وی ادامه داد: انجمن همچنین ارتباط نزدیکی با سازمان امور اداری و استخدامی و جلساتی با وزارت آموزش و پرورش داشته است و مورد خاص سال 1402 را یادآوری کرد که به دستور ریاست ایرانداک، منجر به درج نام رشته در دفترچه آزمون استخدامی وزارت آموزش و پرورش شد.
دکتر حسن‌زاده: افزودن رشته علم اطلاعات به مشاغل دولتی و گسترش فرصت‌های شغلی
پس از آن، اولین سخنران، دکتر محمد حسن‌زاده، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، روایت خود را با این جمله آغاز کرد: «اشتغال موضوع پیچیده‌ای است.» وی افزود: مسأله اشتغال تنها مربوط به رشته ما نیست و مسأله شماره یک کشور و حتی شاید مسأله‌ای جهانی است. مهندسان، پزشکان و فارغ‌التحصیلان علوم پایه همگی با این چالش مواجه هستند و این مشکل محدود به ایران نیست.
وی به تأثیر عوامل مختلف بر این موضوع پرداخت و با اشاره به رایانه‌های روی میزهای تالار گفت: رایانه‌ها و فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات بسیاری از مشاغل را از بین می‌برند. دکتر حسن‌زاده عنوان کرد: ما اکنون با دو موضوع روبه‌رو هستیم؛ یافتن شغل و ایجاد شغل. وقتی درباره سازمان امور اداری و استخدامی و وزارت آموزش و پرورش صحبت می‌کنیم، بیشتر به بخش اول یعنی یافتن شغل می‌پردازیم و در مورد ساختن شغل کمتر صحبت می‌کنیم، در حالی که دانش‌آموختگانی که خود شغل خود را ساخته‌اند، موفق‌تر عمل کرده و حتی در این حرفه کارآفرینی کرده‌اند. وی تأکید کرد: ساختن شغل امری نوآورانه است و معمولاً موفق‌تر است.
دکتر حسن‌زاده افزود: علم اطلاعات در زمینه ساختن شغل پیشرو محسوب می‌شود و ۹۰ درصد شغل‌های جدید به نوعی با علم اطلاعات مرتبط هستند. با این حال، رشته ما در یافتن شغل با مشکلاتی مواجه است. در گذشته رشته ما کتابداری بود و مشاغل مشخصی مانند کتابخانه‌های دانشگاهی و عمومی وجود داشت، اما این نوع نام‌گذاری و تقسیم‌بندی در دنیای امروز برای یافتن شغل مناسب نیست، زیرا بسیاری از این مشاغل رو به کاهش است. کتابخانه‌ها کوچکتر شده‌اند و اگر رشته ما همچنان با عنوان کتابداری ادامه می‌یافت، امکان استخدام بسیار محدود می‌شد. کمیته برنامه‌ریزی وزارت علوم با تغییر عنوان رشته به علم اطلاعات تلاش کرد تا این مشکل را تا حدی حل کند، اما این عنوان هنوز جایگاه کامل خود را پیدا نکرده است. همچنین زمانی که رشته ما کتابداری بود، تناظری بین رشته و حرفه وجود داشت، اما اکنون علم اطلاعات هنوز در مراجعی مانند سازمان امور اداری و استخدامی تثبیت نشده است.
وی افزود: در سال‌های اخیر، و به ویژه سال جاری، با اداره مشاغل سازمان امور اداری و استخدامی و کمیته برنامه‌ریزی وزارت صحبت کرده و کمیته فرعی ایجاد کرده‌ایم تا پست‌های شغلی شناسایی و به سازمان امور اداری معرفی شود. دو سال و نیم پیش، چند شغل جدید به سازمان امور اداری معرفی شد که دو پست جدید پذیرفته و در دفتر مشاغل اضافه شد. این اقدامات توسط انجمن نیز انجام شده بود. سال گذشته تلاش شد تا در آزمون استخدامی معلمان نیز رشته ما اضافه شود که موفق شد، اما امسال به دلیل تأخیر در اطلاع‌رسانی، حذف شد و مقرر شد سال آینده مجدداً اضافه شود.
وی ادامه داد: ۱۰ روز پیش در جلسه‌ای با مدیران سازمان امور اداری و استخدامی، ۲۲ شغل شناسایی شده به آنان ارائه شد. نکته مهم این است که مشاغل عمومی دولت هر چند سال یک بار بازنگری می‌شوند و امسال سال بازنگری است. ما تلاش کرده‌ایم رشته خود را به مشاغل جدید اضافه کنیم و امید داریم که دست‌کم در ۱۵ تا ۱۶ شغل نام رشته ما درج شود. این اقدامات نیازمند صبر و استمرار است و در سال ۱۴۰۵، با یاری الهی، اشتغال‌پذیری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی به‌طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت و تعداد رشته‌های شغلی از یک تا سه به پانزده تا هجده افزایش می‌یابد.
وی افزود: البته داشتن مهارت و شایستگی دانش‌آموختگان نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. برخی دانش‌آموختگان مهارت کافی ندارند و دانشگاه‌ها باید توانمندی دانش‌آموختگان را ارتقاء دهند. در این راستا اقدامات زیر انجام شده است:
۱) تشکیل کارگروه نخبگانی رشته در وزارت علوم که از ۷ نفر به ۲۲ نفر افزایش یافته و شامل نماینده‌ای از همه گروه‌های علم اطلاعات فعال کشور است.
۲) برگزاری ۵۰ جلسه در سال ۱۴۰۴ برای بررسی و ارتقاء سرفصل‌های مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری و ایجاد ۱۵ واحد اشتغال و کارآفرینی شامل کاربینی، کارآموزی و کارورزی، که دانشجویان را برای ورود به شغل یابی و شغل‌سازی آماده می‌کند.
وی افزود: تنها داشتن سرفصل‌های مناسب کافی نیست و استادان نیز باید به‌روز و توانمند باشند. چند دوره برای ارتقاء مهارت استادان برگزار شده و این روند ادامه خواهد داشت.
دکتر حسن‌زاده بحث مهم خود درباره ساختن شغل را آغاز کرد که دبیر جلسه به علت محدودیت زمان درخواست کرد این بخش به فرصت مناسب‌تری موکول شود تا فرصت کافی برای بررسی آن وجود داشته باشد. بنابراین، دکتر حسن‌زاده در این بخش صحبتهای خود را به پایان رساند و مقرر شد بحث ایجاد و ساختن شغل در فرصتی دیگر ادامه یابد.
دکتر فتاحی: پنج عامل کلیدی برای اشتغال دانش‌آموختگان علم اطلاعات
پس از آن، دکتر رحمت‌الله فتاحی، استاد پیشکسوت، صحبتهای خود را با اشاره به ۵ مولفه کلیدی مؤثر بر یافتن و ساختن شغل آغاز کرد: دولت، نظام آموزشی، بازار کار، دانش‌آموختگان و نهادهای حرفهای.
وی درباره دولت گفت: «متأسفانه دولت‌ها توجه کمی به فرهنگ می‌کنند. ریشه این در عدم آگاهی مدیران دولت نسبت به نهادهای فرهنگی و به ویژه کتابخانه‌ها است. دولت سیاست کوچک‌سازی را سال‌ها است دنبال می‌کند و در نتیجه هر کس بازنشسته می‌شود، جایگزینی برای او استخدام نمی‌شود. حتی کتابخانه‌های دانشکده‌ای در دانشگاه‌ها به کتابخانه مرکزی ادغام می‌شوند. دولت کاهش درآمد را مطرح می‌کند و می‌گوید امکان توسعه ندارد، ولی وقتی آقای حاجی‌بابایی پست کتابدار را از آموزش و پرورش و مدارس حذف می‌کند، آن پست به معلمان پرورشی اختصاص می‌یابد و تعداد زیادی برای آن پست استخدام می‌شوند.»
وی افزود: درباره نظام آموزشی، دکتر حسن‌زاده اشاره کردند تغییرات خوبی انجام شده و امیدوارم موفق باشند، اما باید توجه کنیم که چقدر نیاز به کتابدار در بازار کار وجود دارد و ما چه تعداد دانش‌آموخته داریم. تا دوره احمدی‌نژاد میزان فارغ‌التحصیلان بیکار در رشته ما خیلی کم بود و بیشتر جذب می‌شدند، ولی پس از آن به دلیل سیاست‌زدگی دولت و گسترش‌های کمی بی‌رویه و بی‌توجهی به کیفیت، مشکل شروع شد. از آن سال تعداد دانشجو ۱۰ برابر شد و یک دانشگاه حتی ۴۰ برابر ظرفیت دانشجو پذیرفت. این باعث شد تعادل در دانشگاه‌ها به هم بخورد و تعادل عرضه و تقاضا نیز دچار به‌هم‌ریختگی شود و ضربه بدی به رشته و حرفه وارد شد.
وی درباره بازار کار و کارفرمایان توضیح داد: «بازار کار سنتی است و مدیران احساس نمی‌کنند که نیاز به اطلاعات علمی و دقیق دارند. بیشتر از تجربیات خود و دوستانشان برای به‌دست آوردن اطلاعات استفاده می‌کنند. در صنایع غذایی در مشهد که صنعت وسیعی است، هیچ مدیری از متخصصان اطلاعات استفاده نمی‌کند و تخصص‌ها را قبول ندارند و از دوستانشان اطلاعات ضعیف دریافت می‌کنند.»
وی افزود: درباره دانش‌آموختگان همانطور که دکتر حسن‌زاده گفتند، برخی دانش‌آموختگان مهارت و شایستگی کمتری دارند، اما دانشجویانی داشته‌ایم که توانسته‌اند خودشان شغل ایجاد کرده و درآمد خوبی کسب کنند. بسیاری از دانشجویان پویا بوده‌اند و در پی یادگیری و بالا بردن توانمندی‌هایشان بوده‌اند، ولی برخی دانشجویان فقط سر کلاس درس حاضر می‌شوند و بخشی از صحبت‌ها را می‌شنوند ولی از کلاس که بیرون می‌آیند فراموش می‌کنند. این دردناک است؛ وقتی از آنها می‌پرسم مجموعه‌سازی یا سازماندهی را کدام استاد به شما درس داده است، نمی‌دانند. در دانش‌آموختگان شکاف بزرگی بین وضعیت موجود تا وضعیت مطلوب وجود دارد. آن‌هایی که دکتری دارند اکنون استاد دانشگاه‌های معتبر خارج از ایران هستند و همه کسانی که از ابتدا به دنبال بالا بردن توانمندی‌هایشان بوده‌اند، موفق شده‌اند. از نظر دانش‌آموختگی شکاف بزرگی بین بی‌تفاوتی و توانمندی‌ها وجود دارد و گروه‌های آموزشی باید ورود کنند تا این شکاف به حداقل برسد.
وی درباره نهادهای حرفهای گفت: «عامل پایانی، نهادهای حرفهای است. انجمن، ایرانداک، کتابخانه ملی، جهاد دانشگاهی، کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌ها، مرکز منطقه‌ای شیراز، آی‌اس‌سی و همه نهادها باید نگاهشان از گروه‌های آموزشی فراتر برود و از آنچه که برایشان تعریف شده جلوتر بروند. وزارت علوم انجمن‌های علمی را از ورود به کارهای صنفی منع کرده، در حالی که انتظار از انجمن زیاد است که وارد مسائل صنفی شود. انجمن باید تلاش کند و این شکاف که عرض کردم بین وضع موجود و وضع مطلوب پر شود، باید از گروه‌های آموزشی جلوتر برود، فراتر از آنچه گروه‌های آموزشی به دانشجویان می‌دهند، مرتب موضوع‌های جدید را شناسایی کند و کارگاه‌های آموزشی و مدارس تابستانی، پاییزی و زمستانی برگزار کند. نهادهای دیگر مثل کتابخانه ملی و شیراز باید از مسئولیت‌های خودشان جلوتر بروند. انجمن حرکت‌هایی را شروع کرده و ایرانداک کارهایی را آغاز کرده، ولی سایر نهادها باید در این بحران کمک کنند. این نهادها که مادر این حرفه محسوب می‌شوند، مانند کتابخانه ملی و مرکز منطقه‌ای، هم اکنون در چارچوب ماموریت‌های خود گام برمی‌دارند، در حالی که این بحران نیازمند کارهای بیشتری از سوی آنها است.»
وی افزود: درباره تغییر نام رشته گفت: «این تغییر نام انجام شد و تحقیقات و مقالاتی در این زمینه منتشر شد، و بی‌دلیل نبود. همان زمان سرمقاله‌ای نوشتم و پیشنهاداتی برای اقدامات بعدی ارائه کرده بودم، اما گروه‌های آموزشی آن همت را نداشتند که راه حل‌ها را پیاده کنند و ما درجا زدیم. اکنون هزاران دانش‌آموخته حتی در سطح ارشد و دکتری که از گروه‌های آموزشی توانمند فارغ‌التحصیل شده‌اند، نتوانسته‌اند کاری پیدا کنند.»
وی ادامه داد: «دو واقعیت را باید خیلی توجه کنیم: زیاد به دولت نباید امیدوار باشیم در کوتاه‌مدت و بازار کار خودش نیازهای خود را در این حوزه اعلام کند. پیشنهاد من تشکیل یک کمیته خاص است تا جمع‌بندی کند از همه ادبیات موجود، هر چه در کنگره‌ها و همایش‌ها مطرح شده و راه حل‌ها مطالعه شود و راه حل‌های تازه مطرح گردد. نهادهای حرفهای باید این نتایج را دنبال کنند و امیدوارم این نشست امروز قدمی خیلی مؤثر و تاثیرگذار باشد در این راستا.»
وی افزود: «نکته مشهوری که می‌گویم، فشار از پایین و چانه‌زنی از بالا است. اکنون فشار از پایین وجود دارد و دانش‌آموختگان مشکلات خود را منتقل کرده‌اند، ولی باید چانه‌زنی از بالا هم همزمان شکل بگیرد و انتقال مشکلات به بالادستی‌ها انجام شود: به دولت، کتابخانه ملی، نهاد کتابخانه‌های عمومی، وزارت آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، وزارت علوم، مجلس و غیره. این کار تاکنون ضعیف انجام شده و باید تقویت شود. اخیراً حرکت‌هایی آغاز شده و صحبتهای دکتر حسن‌زاده مصداق همین چانه‌زنی‌ها هستند، ولی دکتر حسن‌زاده تنها هستند و همه نهادهای دیگر باید این چانه‌زنی را انجام دهند. نقش انجمن در اینجا بسیار اهمیت دارد؛ انجمن باید نهادهای ملی و حرفهای را کنار هم جمع کند و بدنه حرفه را منسجم سازد تا قدرت چانه‌زنی و فشار بالا برود و بتوانیم این بحران را برطرف کنیم، ولی نباید انتظار داشت این بحران به سرعت حل شود؛ کار بسیار زیادی لازم است.»
دکتر محمد زره ساز: ضرورت شفافیت، لابی‌گری و تغییر نگرش در میان مدیران، دانش‌آموختگان و مدیران
در ادامه نشست، دکتر محمد زره‌ساز، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، سخنان خود را با سلام و احترام آغاز کرد و گفت: «بیشتر مسایل را همکاران گفتند. من بر روی این مسئله تأکید می‌کنم که باید فضای باز ایجاد کرد و امروز انجمن این پاسخگویی را از خودش شروع کرده است. امیدوارم کسانی که در فضاهای حرفهای ما مسئولیت دارند، وظایف خودشان و فراتر از آن را انجام دهند.»
وی خاطره‌ای از یکی از مسئولین نقل کرد و گفت: «وقتی از ایشان خواستم مصاحبه کنند و بگویند چه مشکلاتی در زمینه جذب نیرو وجود دارد تا متقاضیان از مشکلات موجود آگاه شوند، ایشان گفتند اتاق فکر من می‌گوید که مصاحبه نکنم. گفتیم ما هم انجمن هستیم و اتاق فکر شما، اکنون بسیاری از ما سوال می‌کنند که فلان نهاد چرا استخدام نمی‌کند؟ بنابراین نیاز به پاسخگویی وجود دارد. بیایید و موانع را بگویید. شفاف باشید. ما خودمان این شفافیت را از انجمن شروع کرده‌ایم و شفافیت باید در همه نهادها اجرایی شود.»
دکتر زره‌ساز در ادامه درباره ظرفیت‌های انجمن گفت: «در مورد انجمن من تکرار مکررات نمی‌کنم. در مورد انجمن باید ما از ظرفیت‌هایمان نهایت استفاده را بکنیم. ظرفیت‌های ما انجام مکاتبه و رایزنی با مسئولین است که تلاش کرده‌ایم این کار را بکنیم.» وی افزود: «در این دوره، اولین کارمان را با وزارت آموزش و پرورش شروع کردیم. ما به وزیر نامه نوشتیم و اهمیت کتابخانه آموزشگاهی و کتابداران آموزشگاهی را یادآوری کردیم. در دوره‌های قبل هم جلسات زیادی داشتیم با معاونین و مدیران وزیر و از آنها در کنگره هم دعوت کردیم. با یکی از معاونین وقت وزیر که مدرکشان کتابداری است، بحث‌های مفصلی داشتیم. وزارت آموزش و پرورش هم نکاتی مطرح می‌کند که مسائل خودشان است و اینجا جای بحث آن نیست، ولی در فرصتی دیگر می‌توانیم این بحث را بکنیم که چرا حذف کتابخانه و کتابدار انجام شده است. البته کتابخانه آموزشگاهی و کتابدار به صورت کلی حذف نشده‌اند. الان کتابخانه برای مدارس غیرانتفاعی حذف نشده و باید کتابخانه داشته باشند، چون برای گرفتن گرید (درجه) A باید کتابخانه داشته باشند.»
وی همچنین در مورد سازمان امور اداری و استخدامی گفت: «در دوره‌های مختلف آقای عمرانی توضیح دادند که هم مکاتبه و هم جلسه داشته‌ایم و در نهایت با کمک آقای دکتر حسن زاده، مسئله همانطور که گفته‌اند در جلسات مختلف مطرح شده و انتظار حل مسئله را داریم.»
دکتر زره‌ساز به توصیه سید ابراهیم عمرانی اشاره کرد و گفت: «همیشه یک سوزن به خودمان بزنیم و یک جوالدوز به دیگران.» وی به تغییر عنوان رشته اشاره کرد و گفت: «شما نشریه الکترونیکی شناسه را نگاه کنید، یک ویژه‌نامه با عنوان کارآفرینی منتشر کردیم. در همان زمان یک مطلبی در شناسه نوشتم با عنوان «بادهای مساعد یا طوفان‌های بنیان‌افکن؟ سرنوشت فضای حرفهای پس از تغییر عنوان رشته در ایران». وقتی تغییر عنوان دادیم، گرانیگاه رشته ما از کتابداری رفته به سمت اطلاعات، ولی وقتی به حوزه اطلاعات می‌آییم، باید خیلی مراقب باشیم. رشته‌های دیگری حضور دارند که رقیب ما هستند، مانند فناوری اطلاعات و مدیریت دانش. با اینهمه می‌بینیم افرادی از رشته ما رفته‌اند و در مدیریت اطلاعات و مدیریت دانش درخشیده‌اند و کارهای شاخصی انجام داده‌اند. اما باز می‌بینیم که گاهی خودمان را محدود می‌کنیم و می‌گوییم کتابداری! من کتابداری را نفی نمی‌کنم. کتابخانه یکی از پایگاه‌های ما است، جزئی از ارزش‌های ما است، و ما باید کتابخانه‌ها و آرشیوها را داشته باشیم. اما اگر مدعی سایر فضاهای حوزه علوم اطلاعات و مدیریت اطلاعات و دانش هستیم، باید آنها را با قدرت مطرح کنیم، نه فقط کتابخانه و یافتن شغل در کتابخانه. بله، ما باید فضای کتابخانه را داشته باشیم ولی باید محکم و با قدرت اعلام کنیم که ما در حوزه علوم اطلاعات هستیم.»
وی افزود: «ممکن است پرسیده شود پس چرا نام انجمن ما کتابداری و اطلاع‌رسانی است که آن هم مسائل خودش را دارد. تغییر نام انجمن به این سادگی‌ها نیست و مباحثی دارد که جای آن اینجا نیست. اینجا بحث من، بحث ادعای عالمانه و سهم‌خواهی از فضای حرفهای علوم اطلاعات است؛ یعنی ما باید بیاییم و این ادعا را داشته باشیم.»
دکتر زره‌ساز درباره کنگره علوم اطلاعات گفت: «کنگره علوم اطلاعات که انجمن نهمین‌اش را برگزار می‌کند، سعی کرده این فضا را به وجود بیاورد. آقای عمرانی که این کنگره را با الگو گرفتن از ایفلا طراحی کردند و همه دست‌اندرکاران کنگره مثل آقای دکتر خسروی و دکتر فتاحی و سایر بزرگان هم همین اعتقاد را داشتند و مکرر گفته‌اند که بیایید در کنگره صرفاً بحث علمی پژوهشی نکنیم. پژوهش‌های علمی را بگذاریم برای همایش‌های علمی-پژوهشی و این کنگره را خاص کنیم برای فعالیت‌های حرفهای و آنجا ذینفعان مختلف بیایند و کارهایشان را ارائه کنند. دانشجویان بیایند، اساتید بیایند، متخصصان بیایند، مدیران بیایند، مدیران دانشگاهی، کارمندان بیایند و حرفه‌مندان بیایند و متخصصان از رشته‌های دیگر و این اجتماعی باشد برای همه و همه بتوانند حرفهای خودشان را در پنل‌ها بزنند.»
وی افزود: «پنل مطالعات صنفی چندین سال است که برگزار می‌شود. نمونه‌های افرادی که رفته‌اند به مشاغل دیگر و موفق بوده‌اند، آمده و کارهای خودشان را در پنل‌های مختلف کنگره ارائه داده‌اند. بروید مباحث مجموعه نشست‌های کنگره را بخوانید، چقدر افراد متفاوتی مطرح شده‌اند و آمده‌اند و صحبت کرده‌اند. اشخاصی که رفته‌اند و در مشاغل و حرفه‌های دیگر موفق بوده‌اند. از حرفه‌های مختلف آمده‌اند: مدیریت سلامت، دامپزشکی، مهندسی، مدیریت؛ فردی که با لیسانس علم اطلاعات الآن مدیریت برنامه‌نویسی شرکت دارویی را دارد؛ فرد دیگری مدیریت دانش یکی از شرکت‌های نفتی را دارد. افراد مختلف و در فضاهای حرفهای مختلف آمده‌اند و موفق بوده‌اند. سه نفر از دانشجویان خود من در دانشگاه خوارزمی بوده‌اند و رفته‌اند و در مشاغل دیگر موقعیت‌های خوبی کسب کرده‌اند و ما آنها را در کنگره مطرح کرده‌ایم تا به دیگران نشان دهیم فضا باز است.»
وی ادامه داد: «کسی که شغلی به دست نمی‌آورد، صدایش بلند است. می‌آید و در گروه‌ها و در فضای مجازی فریاد می‌زند، حق هم دارد. ولی کسی که شاغل است و موفق است صدایی ندارد، جایی نمی‌گوید. ما در کنگره آمده‌ایم اینها را مطرح کرده‌ایم و گفته‌ایم که اینها هم هستند. اگر دانشجوها بیایند و فقط به درس‌هایی که در دانشگاه داده می‌شود و به معلومات استاد تکیه نکنند و دانش‌های دیگر و مهارت‌های دیگر را کسب کنند و این یادگیری مداوم را داشته باشند، اینها می‌توانند فرصت‌های شغلی را به دست بیاورند، نه اینکه خودتحیری داشته باشند که بله ما چون علم اطلاعات هستیم، نمی‌توانیم در جایی غیر از کتابخانه کار کنیم.»
وی افزود: «قبول دارم محدودیت‌های شغلی وجود دارد. فضاهای شغلی الان خیلی محدود است. این واقعیت برای همه مشاغل وجود دارد. تلاش‌هایی هم در حال انجام است که باید ادامه پیدا کند. انجمن در کنار همه برای رفع مشکلات قدم برمی‌دارد. در رابطه با مطالبات، من اینجا به شما قول می‌دهم که هر کجا نیاز به انجمن باشد، ما هستیم. پیشنهادهایی که بزرگواران در این نشست دادند را پیگیری می‌کنیم و تقاضا داریم سازمان‌ها و نیروهای مختلف در زیر چتر انجمن جمع شوند. این کار را در بافت کنگره هر ساله انجام می‌دهیم.»
وی افزود: «شورای سیاست‌گذاری کنگره ما متشکل شده است از مدیران سازمان‌های ذیربط، سازمان‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند. یادم هست که در کنگره پنجم، ما از همه این مدیران برای جلسه شورای سیاست‌گذاری دعوت کردیم. اما در دقیقه آخر فلان مدیر نیامده بود و زنگ می‌زدیم که تشریف بیاورید. دفترشان می‌گفت آیا فلانی و فلانی هم آمده‌اند؟ مدیران در آن دوره اغلب غیرمتخصص بودند و برای همین برایشان مهم بود که فلان مدیر آمده نشسته در جلسه من بیایم یا نه؟ که ما گفتیم بله، آمدن باز، ایشان دو سه نفر پیشواز می‌فرستادند که بهشان خبر دهند که آره آمدند یا نه! تا زمانی که مدیران ما از این قبیل غیرمتخصصین هستند، چه باید بکنیم؟ البته در این دوره، من احساسم این است که فضا فرق کرده با حضور عزیزان متخصصی که در مدیریت‌های حرفه ما وجود دارند. واقعاً امیدوارم که این مدیران تحولی در دیدگاه‌های خودشان داشته باشند و این تحول نهادینه شود و به مدیران بعدی هم انتقال داده شود. از این مدیران، یک نفر، آقای دکتر حسن زاده، اگر ده نفر می‌شد، یعنی ده برابر می‌شد، فضای رشته ما تغییر خوبی می‌کرد. این‌طور که الان، واقعاً زحماتشان قابل تقدیر و برجسته است.»
دکتر زره‌ساز افزود: «ما این توقع و این مطالبه را از همه سازمان‌های حرفه خودمان داریم. ان‌شاءالله، ما جلسه شورای سیاست‌گذاری کنگره را خواهیم گذاشت و از مدیران و بزرگان هم دعوت می‌کنیم تا تشریف بیاورند. من خواهشم این است که به دعوت ما لبیک بگویند و دور یک میز جمع شوند به خاطر این جامعه دانشجویی و دانش‌آموختگان. بیاییم دنبال راهکارها بگردیم. من خواهشم این است آقای عمرانی شما هم پیگیری کنید، ما هم دنبال می‌کنیم هم در قالب کنگره هم در قالب کمیته مطالعات صنفی تا بتوانیم این کار را بکنیم و همه تصمیم‌سازان حرفه را جمع کنیم و برای دغدغه‌ها به دنبال راهکار باشیم.»
وی افزود: «کاری که همین کمیته مطالعات صنفی در کنگره پیش ارائه داد و خیلی هم با ارزش است، «سازمان نظام مدیریت اطلاعات و دانش». قبلاً اسمش را «نظام مشاوره اطلاعاتی» گذاشته بودیم. می‌تواند یک نظام صنفی کارآمد و ارزنده باشد. اگر این نظام صنفی شکل بگیرد، می‌تواند مانند نظام‌های صنفی دیگر مانند نظام مشاوره، نظام مهندسی و نظام پزشکی، خیلی از موقعیت‌های حرفهای را شکل دهد و تثبیت کند. کار بسیار سختی است، نیاز به کار زیاد و لابی‌های گسترده در سطوح بالا دارد، ولی این مسئله واقعاً قابل پیگیری است.»
وی ادامه داد: «اکنون امید وجود دارد که با حضور مدیرانی که از متخصصان رشته خودمان هستند، بتوانیم پیگیری‌هایی داشته باشیم، ولی واقعاً باید خودمان مطمئن باشیم از خیلی از مسائل. این‌گونه نباشد که ما مصوبه بگیریم و فردا بگوییم خب، الان این برای این کار نیرو می‌خواهیم و هیچ نیروی قابلی نداشته باشیم. من خودم بارها شده در شهر تهران برای مشاغلی دنبال افرادی بودم که کار را به ایشان بسپرم و در یافتن نیروی قابل دچار مشکل شده‌ام. البته خیلی از بچه‌ها را هم مشغول کرده‌ام.»
وی گفت: «صحبتم را در اینجا به پایان می‌رسانم. حالا آقای روشنی و دوستان هم بفرمایند.»
میلاد روشنی: نگرانی فارغ‌التحصیلان و دانشجویان از محدودیت‌های استخدامی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی
در ادامه نشست، میلاد روشنی، نماینده جمعی از فارغ‌التحصیلان و دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی، با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت استخدامی این رشته، اظهار داشت: «اعضای محترم انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، اساتید پیشکسوت و دست‌اندرکاران رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی، با سلام و احترام. این‌جانب و جمعی از فارغ‌التحصیلان و دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی از سراسر کشور، مراتب نگرانی خود را نسبت به شرایط نامطلوب استخدامی این رشته در کشور اعلام می‌کنیم.»
وی افزود: «با وجود اینکه این رشته از ارکان مهم توسعه آموزش، بهداشت، پژوهش و مدیریت اطلاعات در کشور است، در سال‌های اخیر شاهد کاهش چشمگیر فرصت‌های شغلی و بی‌توجهی جدی به جایگاه تخصصی آن بوده‌ایم. با توجه به مشکلات زیر، درخواست برگزاری جلسه داریم.»
روشنی به دوازده مشکل اصلی اشاره کرد. نخست، عدم زیرساخت کافی برای تغییر نام رشته از کتابداری به علم اطلاعات و دانش‌شناسی و چندعنوانه بودن نام رشته در دفترچه‌های استخدامی که موجب سردرگمی داوطلبان می‌شود. وی توضیح داد که در استخدامی‌های اخیر دستگاه‌های اجرایی و وزارت بهداشت، عناوین رشته با نام‌های مختلف مانند کتابداری و اطلاع‌رسانی، کتابداری، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، کتابداری پزشکی و کتابداری در شاخه پزشکی مطرح شده و این موضوع باعث بروز مشکلاتی در روند استخدامی و پذیرش فارغ‌التحصیلان شده است.
دوم، حذف یا کاهش ظرفیت‌ها، به‌ویژه حذف نام رشته از دفترچه آزمون آموزش و پرورش در سال جاری، که علی‌رغم پیگیری‌های انجمن در دوره قبل و افزودن نام رشته به آزمون کیفیت‌بخشی، امسال با اعتراض رشته‌های علوم تربیتی و آموزش ابتدایی، رشته‌های غیرمرتبط از شرکت در آزمون استخدامی معاف شدند. روشنی افزود که پست کتابدار معلم بدون ضابطه و خلاف قوانین در دولت نهم توسط وزیر وقت حذف شده و جایگاه کتابداران به فارغ‌التحصیلان علوم تربیتی سپرده شده است. همچنین در کتابخانه‌های زیرنظر آموزش و پرورش، معلمانی که موعد بازنشستگی آنان نزدیک است، به کار گرفته می‌شوند و به جذب متخصصان کتابداری توجه کافی نمی‌شود.
سوم، ظرفیت پایین و رقابت نابرابر؛ اعلام ظرفیت یک یا دو نفر برای چند استان، که شانس استخدام را به حداقل می‌رساند. روشنی افزود که ظرفیت جذب رشته کتابداری در دستگاه‌های اجرایی سه نفر و در وزارت بهداشت هشت نفر، مجموعاً یازده نفر بوده و محدود به برخی استان‌هاست.
چهارم، نبود آگاهی از جایگاه واقعی رشته؛ بسیاری از سازمان‌ها از وظایف و توانمندی‌های فارغ‌التحصیلان این رشته آگاه نیستند و یا نیرو جذب نمی‌کنند و یا جای آن را به رشته‌های غیرمرتبط می‌دهند. وی مثال زد که در کتابخانه‌های زیرمجموعه شهرداری، دادگستری، فرهنگسرا، آموزش و پرورش و شرکت نفت، افراد غیرمرتبط جایگزین شده‌اند.
پنجم، ابهام در شرح وظایف و عناوین شغلی؛ استفاده از فارغ‌التحصیلان رشته در امور غیرتخصصی و نبود تعریف روشن از ردیف شغلی و وظایف در آگهی‌ها.
ششم، پراکندگی و ابهام منابع آزمون؛ عدم اعلام منابع مشخص یا ارائه فهرست‌های کلی و غیرکاربردی. روشنی توضیح داد که اگر منابع آزمون هماهنگ با عنوان شغلی باشد، نیازی به مطالعه منابع نامرتبط نخواهد بود.
هفتم، عدم تناسب عرضه و تقاضا؛ هر سال تعداد زیادی فارغ‌التحصیل وجود دارد، اما فرصت‌های شغلی بسیار محدود است.
هشتم، مشکلات ساختاری در جذب نیرو؛ بومی‌گزینی بدون اطلاع‌رسانی شفاف در نهاد کتابخانه‌های عمومی، تأثیر بالای سهمیه‌ها و استفاده از روابط و بند «پ» در برخی سازمان‌ها باعث شده فارغ‌التحصیلان کتابداری حتی با رزومه حرفهای رد شوند و افراد غیرمرتبط جایگزین شوند.
وی درباره شیوه‌های نامناسب جذب در برخی استان‌ها گفت: «در فراخوان‌ها، افراد از رشته‌های کاملاً نامرتبط مانند تاریخ، جغرافیا، فلسفه و… پذیرفته می‌شوند و صرفاً با گذراندن یک دوره کوتاه‌مدت سه ماهه به عنوان کتابدار مشغول به کار می‌شوند. این در حالی است که دانش‌آموختگان رشته کتابداری چهار سال آموزش تخصصی و دانشگاهی پشت سر گذاشته‌اند. اگر قرار باشد با یک دوره چندماهه فردی بدون پیش‌زمینه علمی به عنوان کتابدار فعالیت کند، پرسش به حق مطرح می‌شود که چرا ما باید سال‌ها در دانشگاه تحصیل کنیم و آیا بهتر نیست همان مسیر کوتاه را انتخاب کنیم و راه چندساله را در چند ماه خلاصه کنیم؟»
روشنی افزود: «این شیوه جذب نه تنها انگیزه دانش‌آموختگان را تضعیف می‌کند، بلکه جایگاه علمی و حرفهای رشته کتابداری را نیز زیر سؤال می‌برد.»
روشنی افزود که استخدام افراد غیرمرتبط باعث می‌شود کارکنان ساعتی در اولین فرصت کتابخانه‌ها را ترک کنند و بر این اساس پیشنهاد کرد که فرآیند جذب نیرو در سراسر کشور شفاف و استانداردسازی شود، دوره‌های کوتاه‌مدت مورد ارزیابی مجدد قرار گیرند و تخصص‌گرایی در جذب نیرو رعایت شود.
نهم، نقص در آموزش تخصصی دانشگاهی؛ عدم ارائه کامل آموزش‌های بنیادی مانند فهرستنویسی و رده‌بندی پیشرفته که باعث ضعف مهارتی در بازار کار می‌شود.
دهم، گسترش بی‌رویه رشته و عدم پشتیبانی بازار کار از آن.
یازدهم، دوین فرصت‌های شغلی جدید در کتابداری؛ افزودن عناوین شغلی مانند روابط عمومی، کارشناس فرهنگی و کارشناس پژوهشی به دفترچه‌های استخدامی.
دوازدهم، عدم تطابق فرصت‌های شغلی بین رشته‌های وزارت علوم و وزارت بهداشت، به ویژه کتابداری پزشکی و علم اطلاعات و دانش‌شناسی، که باعث بروز مشکلاتی در امکان شرکت فارغ‌التحصیلان علم اطلاعات در مشاغل فناوری اطلاعات سلامت شده است.
روشنی همچنین بر نبود نام رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و کتابداری پزشکی در دفترچه‌های استخدامی تأکید کرد و خواستار اولویت‌بندی این موضوع، آمادگی برای دفترچه آزمون استخدامی آینده و برگزاری نشست بعدی با نماینده امور استخدامی شد. وی افزود: «امید است با پیگیری و حمایت انجمن و همکاری اساتید گرانقدر، گام‌های عملی برای رفع مشکلات برداشته شود تا رشته بتواند نقش واقعی خود را در توسعه کشور ایفا کند.
دبیر نشست در پایان صحبتهای شرکت کنندگان، اعلام کرد: سوالهای آقای روشنی، بایددر نشستی دیگر و یک به یک پاسخ داده شوند، کما اینکه برخی از این سوالها که از قبل آماده شده بودند امروز و در صحبتای استادان پاسخ داده شدند. با اینهمه به تقاضای دکتر زره ساز وقت کوتاهی به ایشان داده شد که چند پرسش را پاسخ دهند و پس از آن حاضران نیز سوالهایی پرسیدندکه تا جای ممکن توسط اعضای پنل پاسخ داده شد.
دبیر نشست اعلام کرد: پیش از این تماسی با معاونت نهاد کتابخانه های عمومی گرفته شده بود که قراری میسر نشد، باز هم تماس خواهیم گرفت و امیدوار هستیم که سرکار خانم نظربلند، دبیر کل گرامی نهاد یا یکی از معاونین ایشان در نشست بعدی انجمن حضور داشته باشند و دیدگاهها و برنامه ها و موانع خود را عنوان کنند و به سوالهای شرکت کنندگان پاسخ دهند.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.