کارگاه نیاز اطلاعاتی تا رفتار اطلاعاتی برگزار شد

به گزارش لیزنا ، کارگاه نیاز اطلاعاتی تا رفتار اطلاعاتی با سخنرانی دکتر روح الله خادمی عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه سمنان  در روز دوشنبه مورخ 9/3/1401 از ساعت 12 تا 13به صورت مجازی در فضای ادوب کانکت در ادرس برگزار شد .

دکترخادمی در ابتدا به اهمیت این موضوع اشاره کرد و گفت: رفتار اطلاعاتی یکی از موضوعات مهم رشته علم اطلاعات و برخی رشته های دیگر است اما در دوره کارشناسی خیلی به آن اشاره نمی‌شود و بیشتر در دوره دکتری با این مبحث اشنا می‌شوید.

وی گفت: واژه اطلاعات از حدود 600 ،700 سال پیش که وارد واژگان انگلیسی شد نتوانستند تاکنون تعریف دقیقی از آن ارائه بدهند. اطلاعات مثل خیلی از پدیده های دیگر (حیات ،عدالت) به دلایل مختلف تعریف دقیق و رسمی ندارد یکی از دلایل آن میتواند این باشد که اطلاعات ، نامشهود و چندوجهی هست یا اینک حوزه هایی که مطالعه شده و بافتی که اطلاعات در آن تعریف میشود متفاوت است و معانی زیادی دارد.اطلاعات تعریف واحدی ندارد و موفقیت زیادی در تمایز بین اطلاعات،حقایق ،عقیده و نظر وجود ندارد.

 وی در پاسخ به این سوال که آیا این موضوع نگران کننده است و حتما باید تعریفی داشته باشیم گفت:  به گفته دونالد کیس که از نویسندگان حوزه رفتار اطلاعاتی هستند: ما معمولا این واژه را بدون نگرانی استفاده میکنیم چون وقتی میگوییم اطلاعات دقیقا میدانیم که منظورمان چه هست و چی میخواهیم بگوییم هرچند که قادر به تعریف آن نیستیم.

وی در بحث صنعت اطلاعات گفت: صنعت اطلاعات سه تقسیم بندی و سه گروه مهم را در نظر می گیردکه شامل اطلاعات فنی ،علمی آموزشی – اطلاعات تجاری و اطلاعات سلامت و پزشکی که متناظر با هرکدام رفتار اطلاعاتی مختلفی شکل میگیرد. این سه بخش بخش های اصلی صنعت اطلاعات هستند.

وی به موضوع نیاز اطلاعاتی پرداخت و گفت:  در رشته های مختلف مثل روانشناسی ، جامعه شناسی،اقتصاد و... به این بحث نیاز اشاره میشود و ماهم در علم اطلاعات از جنبه نیاز اطلاعاتی به آن نگاه میکنیم چون هدف اصلی ما در این حوزه رساندن اطلاعات به کاربران و رفع نیاز کاربران است .ولی این اصطلاح هم مثل اطلاعات تعریف دقیقی ندارد اما برخی دانشمندان چند تعریف ارائه دادند از جمله کیس که نیاز اطلاعاتی را بازشناسی موقعیتی می داند که در ان دانش فرد برای برآوردن یک هدف کافی نیست . مثلا فردی یک دانشی دارد با یک هدفی ولی برای موضوع جدید دانش او کافی نیست که به هدف دست پیدا کند پس یک نیاز اطلاعاتی دارد.

وی در ادامه افزود:  اقای بلکین از متخصصان حوزه رفتار اطلاعاتی گفته اساسی ترین محرک برای جستجوی اطلاعات یک "حالت ناهمگون دانش " است یعنی دانش ما یک وضعیت ناهمگون دارد و برای رفع آن میرویم جستجو اطلاعات انجام میدهیم پس زمانی این حالت به وجود می اید که فردی تشخیص بدهد یک نابهنجاری یا عدم قطعیت هست پس تلاش میکند با درخواست اطلاعات عدم قطعیت را از بین ببرد.

وی گفت:  عوامل مختلفی در نیاز اطلاعاتی ما تاثیر دارد:

1- استفاده ای که از اطلاعات میکنیم . ما گاهی برای سرگرمی گاهی برای پژوهش گاهی برای سلامتی به اطلاعات نیاز داریم .

2- انگیزه ها و گرایش ها شخصی و ویژگی های کاربر .

3- نظام های اجتماعی اقتصادی ، و قوانینی که کاربر را احاطه کرده.

4- عوامل دیگر مثل فعالیت های کاری ، دردسترس بودن امکانات ، جایگاه افراد ،نیاز به تصمیم گیری و..

وی افزود:  تیلور بااستفاده از پژوهش های انجام شده سه عامل کلی که در شکل گیری نیاز اطلاعاتی تاثیر گذار هستند در نظر میگیرد : 1- عامل عاطفی 2- عامل شناختی 3- عامل موقعیتی. یا ویلسون درباره نیاز اطلاعاتی اینگونه شرح میدهد که روانشناسان سه دسته نیاز شناسایی کردند شامل نیاز فیزیولوژیک (نیاز آب ،سرپناه) نیاز عاطفی و حسی (نیاز به پیشرفت و ارتقا) نیاز شناختی (نیاز به آموختن )

وی بیان کرد:  اگرچه نیازهای شخصی برانگیزنده  رفتار اطلاع یابی هستند در کنار اینها نیازها از  نقش هایی که انسانها در جامعه دارند تاثیر می پذیرند (نقش کاری)مثلا شما دانشجو هستید و براساس نقش خود به اطلاعات نیاز دارید..باتوجه به این نقش ها عوامل فرهنگی اجتماعی اقتصادی هم تاثیر می گذارند پس این می شود نیاز اطلاعاتی و عواملی که مارا به سمت رفتار اطلاع یابی می برد.

وی راجع به تاریخچه رفتار اطلاع یابی گفت:  بعد از جنگ جهانی دوم حجم اطلاعات فنی و علمی بسیار زیاد شد و در سال 1948 در کنفرانس اطلاعات علمی انجمن سلطنتی انگلستان این بحث مطرح شد .

وی در ادامه تعریف کلی از رفتار اطلاع یابی ارائه کرد  و گفت : مجموعه فعالیت های فرد برای رفع نیاز اطلاعاتی .که شامل اهداف جستجو،روش جستجو، ابزار جستجو،مشکلات جستجو و...می شود. همچنین از عوامل تاثیرگذار بر رفتار اطلاع یابی می توان به عوامل فردی (تجربه،سواداطلاعاتی ،جنسیت) و عوامل مربوط به اطلاعات(نوع مدرک،اندازه فایل و چگونگی دسترسی به اطلاعات )عوامل اجتماعی محیطی(قوانین و مقررات ،شغل) اشاره کرد.

وی تعریف دیگری از ویلسون راجب رفتار اطلاعاتی بیان کرد و گفت: کل رفتار انسان در ارتباط با منابع و مجراهای اطلاعاتی شامل اطلاع یابی فعال و غیرفعال و کاربرد اطلاعات. از جمله ارتباطات رودر رو یا دریافت منفعلانه اطلاعات مثل تماشای تلوزیون بدون قصد.

دکتر خادمی به شرح مدل الیس با عنوان الگوی اطلاع یابی الیس که رفتار اطلاع یابی دانشگاهیان را بررسی میکند پرداخت و گفت : این مدل میگوید که کاربران دانشگاهی وقتی نیاز اطلاعاتی دارند اولین کاری که انجام می دهند جستجوی اطلاعات و شناسایی منابع است و ممکن است از همکار یادوست کمک بگیرند یا با اطلاعات شخصی خود کار را شروع می کنند.در مرحله بعد کار پیوندیابی و ردیابی منبع و تورق کردن (یعنی شناسایی و نگاه کلی ) انجام می شود و در ادامه به نظارت و شناسایی تمایز بین منابع و در اخر استخراج منابع می پردازند و بعداز تایید آن را استفاده می کنند.

وی در پایان چند منبع پیشنهادی برا مطالعه بیشتر پیشنهاد داد :

1- کتابشناختی رفتار اطلاع یابی ،نویسنده:پریا شهباز تبار –شهرزاد نصرالله زاده،امیررضا اصنافی

2-کتابشناسی حوزه رفتار اطلاعاتی که شامل 800 پژوهش در زمینه نیاز اطلاعاتی ،رفتار اطلاع جویی و... پیمان کریمی

3- نظریه های رفتار اطلاعاتی  مترجمان : غلام حیدری ،محسن زین العابدینی،لیلا مکتبی فرد.

گزارش : فرشته قوشه ،دانشجوی کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه سمنان.