ایسکمی اطلاعات سلامت در بین عموم مردم

همکاران عزیز
با سلام،
خبر مرتبط با «ایسکمی اطلاعات سلامت» بسیار امیدوارکننده است. چنین تلاشی از سوی کارشناسان علم اطلاعات و دانش شناسی برای پیشگیری از بسیاری از بیماری ها در جامعه امری حیاتی است. از سوی دیگر، این فعالیتِ سودمند، فرصتی کم سابقه برای حرفه مندان در رشته ما به وجود می آورد که «دانش شناسی» را از انحصار «مدیریت اطلاعات» آزاد کنیم و آن را با پرداختن به جنبۀ مغفول ماندۀ آن، یعنی دانش شناسی برای «شناخت و تشخیص اعتبار علمی» منابع، کامل کنیم.

همانطور که همکاران به خوبی می دانند، سال هاست که شبکه های اطلاعات علمی در جهان خود دچار بیماری های مزمنی به نام های «جعلیات علمی» و «آلودگی اطلاعاتی» شده است. به طور خلاصه، معنی این دو اصطلاح برای دانشجویان عزیزی که ممکن است به تازگی با این دو عبارت تازه آشنا شده باشند این است که حجم عظیمی از اطلاعاتی که از طریق کتب، نشریات ادواری و بانک های اطلاعاتی منتشر می شود جعلی و فاقد اعتبار علمی است! و وقتی این اطلاعات جعلی و بی اساس از طریق رسانه های مختلف از جمله اخبار علمی در رادیو و تلویزیون، فیلم های مستند و اعلامیه های رسمی تکرار می شود، افکار عمومی این اطلاعاتِ نادرست را بدیهی و غیر قابل تردید می شمارد. این «آلودگی اطلاعاتی» در اذهان مردم وضعیتی ایجاد می کند که اگر حتی کارشناسی جرأت کند و در مورد اطلاعات نادرست به همگان هشدار دهد، او بی اطلاع جلوه خواهد کرد. به بیان دیگر، آلودگی اطلاعاتی پدیده ای خطرناک است که جهل در جامعه را ماندگار می کند و جرأت ابراز نظر و اصلاحِ اطلاعات نادرست را از متخصصین متعهد می گیرد.

البته این دو مسئلۀ بزرگِ کشف جدیدی نیست؛ آگاهی از مسئلۀ جعل علمی و احتمال وقوع آلودگی اطلاعاتی در بسیاری از رشته ها، به ویژه طب، حداقل از سال 1997 که کتاب زیر توسط خانم اِلن آلتمن و آقای پیتر هرنان (هر دو از حرفه مندان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در آمریکا)، منتشر شد و بر وجود گستردۀ جعلیات علمی در تحقیقات صحه گذاشت وجود داشته است.

Ellen Altman and Peter Hernon. Research Misconduct: Issues, Implications, and Strategies. London: Ablex, 1997.

و این تنها کتاب منتشر شده در این مورد نیست. از آن زمان کتاب های متعدد دیگری نیز در این خصوص به چاپ رسیده است:
www.eabbassi.ir/deepresearchscientificfraudbook.htm

در ایران نیز وجود این بحرانِ علمی و اطلاعاتی و آسیب پذیری کشور ما، از سال 1388 در سایت اطلاع رسانیِ مردمیِ «در خدمت اصلاح الگوی مصرف» با تشریح سه نمونه از این جعلیات و آلودگی های اطلاعاتی و مسائل حادی که به وجود آورده اند معرفی شده است:
www.eabbassi.ir/articlesandlinkspart1.htm

ناگفته نماند که انتشار اطلاعات نامعتبر به عنوان مطالعات علمی به حدی دامنه دار و مشکل آفرین شده است که اخیرا عده ای از جامعه شناسان غربی، حوزۀ تحقیقاتی جدیدی به نام «مطالعات جهل» را پایه گذاری کرده اند که به مصادیق مختلف تلاش شرکت های صنعتی بزرگ جهان و همکاری رسانه ها برای پنهان کاری، محدود کردن دانش و تحقیقاتِ علمی، نشر جعلیات علمی و ایجاد شک در تشخیص عقلانیِ عوارض ویرانگر استفاده از بسیاری از مصنوعات شرکت های خود می پردازد. مجموعه مقالاتی از این گونه مطالعات تا کنون منتشر شده:
- Linsey McGoey. 2014. An introduction to the sociology of ignorance : essays on the limits of knowing. London, New York: Routledge.

پس با راه اندازی «ایسکمی» که بی شک کاری ضروری و ارزنده است، مسئولین این شبکه اطلاع رسانی ضمن انجام کاری خداپسندانه، مسئولیت بزرگی را نیز به عهده می گیرند و آن این است که با بروز رسانیِ مهارت های خود در دانش شناسیِ کامل (یعنی نه فقط دانش شناسی در مدیریت اطلاعات، بلکه دانش شناسی برای تشخیص اعتبار و شناختِ اطلاعات) ضامن درستی/اعتبار علمی اطلاعاتی خواهند بود که به دست عموم مردم می رسد. قبول این مسئولیت می طلبد که اطلاع رسانان پزشکیِ ما خود را جداً نسبت به استفاده از این مهارت ها متعهد سازند.

قطعاً اتکا به وزارت بهداشت و آموزش علوم پزشکی برای دستیابی به اطلاعات معتبر در این تلاش به هیچ وجه کافی (و حتی قابل توصیه) نیست چرا که برای چندین دهه، وزارت بهداشت خود مُبلغ و مروج اطلاعات نادرست و غیر علمی در مورد نمک یددار و روغن نباتی بوده که به ترتیب موجب دو بیماری سیستمیِ بسیار گسترده در کشور یعنی فشار خون و دیابت نوع 2 شده است. البته این نه به خاطر سوء نیت مسئولین این وزارتخانه بلکه از عوارض جعلیات علمی و آلودگی اطلاعاتی است، پدیده هایی که هم اکنون مصادیق مختلف آن در حوزۀ تحقیقاتی «مطالعات جهل» مورد مطالعه قرار گرفته و قابل کتمان نیست.

پس توصیۀ اینجانب این است که ما به عنوان فعالان و حرفه مندان اطلاع رسانی در کشور، وجود جعل علمی و آلودگی اطلاعاتی (یا به گفتۀ پژوهشگران حوزۀ مطالعات جهل، «اشاعۀ جهل»)، که توسط شرکت های بزرگ صنعتی (مثل داروسازی، تولید کنندگان بذرهای اصلاح شده و تراریخته و نهاده های شیمیایی کشاورزی و صنایع بزرگ خودروسازی) حمایت مالی و به صورت انبوه و گسترده منتشر می شود را جدی بگیریم و با به روز رسانی مهارت های دانش شناسی خود، در اطلاع رسانیِ منابع درست و معتبر به هموطنان عزیز خود کوشا باشیم.