نهمین جلسه دورهمی علمی کتابداران استان قم برگزار شد

به گزارش لیزنا، جلسه نهم از کارگاه پژوهش در محیط وب با حضور اعضای جدیدی از اساتید و دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی به صورت مجازی در تاریخ 25 اردیبهشت ۹۹ برگزار شد. دکتر طاهری به مرور آنچه در جلسه گذشته گفته شد پرداخت و در ادامه مباحث جدید را مطرح نمود و گفت: همان طور که در کارگاه پایان نامه نویسی گفته شد، دومین گام پژوهش، مطالعه و مرور پیشینه نظری و پژوهشی است. که این جستجو و توجه به پیشینه تا روز قبل از دفاع باید وجود داشته باشد. زیرا ممکن است پژوهشی هنوز ثبت نشده باشد و تصور شود که در این زمینه کاری انجام نگرفته است، حتی بعد از دفاع و تا زمان فرستادن مقاله نیز همچنان باید به جستجو درباره پیشینه توجه داشت، چرا که ممکن است داوران مقاله به آن ایراد وارد کنند.

 وی در ادامه گفت:  به دو دلیل عمده در روند کار پژوهش به مرور پیشینه می پردازیم. یکی اینکه مشخص کنیم که پژوهشهای انجام شده در گذشته، دارای کدام خلأ پژوهشی است و ما به عنوان پژوهشگر با انجام پژوهش پیش رو درصدد برطرف نمودن کدام خلأ هستیم که از این جنبه به آن پرداخته نشده است و پژوهشگر در فصل دوم در قسمت مرور پیشینه به آن خواهد پرداخت. در واقع توجیهی برای انجام پژوهش خود داشته باشیم.

دکتر سیدمهدی طاهری افزود: فصل دوم پژوهش سه بخش دارد، بخش اول مقدمه است که به دامنه پژوهش می پردازد و به کلیات پرداخته می شود، در بخش دوم به بیان روش پژوهش می پردازیم که از کدام سه روش استفاده کرده‌ایم، آیا از روش ساده استفاده شده که بر اساس تاریخ انجام پژوهش تنظیم می شوند  و یا از روش تحلیل پژوهشهای پیشین وگروه بندی آنها استفاده شده و یا از روش تحلیلی انتقادی که به بررسی و تحلیل پژوهشهای گذشته می پردازد و لازمه این امر، تسلط و احاطه کامل بر موضوع پژوهش است که بتوان آنها را نقد کرد و نقاط ضعف و قوت پژوهشهای پیشین را بیان نمود. و بخش سوم آن نتیجه‌گیری از بررسی پیشینه ها و تحلیلی کلی از پژوهشهایی که در گذشته در این موضوع انجام شده بدست می‌دهد، پس از آن خلأ پژوهشی را نشان می دهیم و بیان می‌کنیم که در این حوزه خلأهایی که وجود دارد کدامند و قرار است پژوهش روی چه مبحثی انجام گیرد که باعث برطرف شدن این خلأ شود.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه گفت: در انتهای پژوهش در فصل بحث و نتیجه گیری که معمولا فصل پنجم پایان نامه است، پژوهشگر باید یافته های پژوهش خود را با یافته های پژوهشهای قبلی مقایسه کند تا جایگاه آنها را در بین سایر نتایج بدست آمده از طرف دیگر پژوهشگران نشان داده، و بیان نماید که پژوهش وی چه دستاوردهای نوینی در بر داشته است.

وی در ادامه افزود: یکی از بهترین انواع مقالات که معمولاً استنادهای زیادی دریافت می‌کنند، مقالات مروری (Review articles) هستند که می‌توان از بخش مرور پیشینه استخراج نمود. این گونه از مقالات مروری به سه شکل تنظیم و تدوین می‌گردند: نخست، که متداول ترین نوع نیز هست، مرور نظام‌مند (Systematic review) که بر روی پژوهش‌های پیشین با استفاده از تحلیل آماری انجام می‌گیرد، و بیشتر در گزارش‌های پژوهشی مانند پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها از این نوع استفاده می‌شود. دو نوع دیگر مقالات مروری روش روایی (Narrative) و روش مبتنی بر بهترین شواهد (Based on best evidence) است که کاربردهای مخصوص به خود را دارند و در کارگاه‌های گذشته مربوط به شیوه‌های تدوین انواع مقالات به آنها به طور مفصل پرداخته شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: فرایند اطلاع‌یابی برای یافتن پیشینه‌های پژوهش با طراحی راهبردهای جستجو انجام می‌شودوی نخست راهبردی طراحی نمود که شامل بازیابی صفحاتی می‌شد که در نشانی اینترنتی آنها، واژه هایی چون dspace , handle, theses   و thesis به کار رفته بود. بدین شکل:

(inurl:handle OR inurl:dspace OR inurl:etd OR inurl:theses OR inurl:thesis( و سپس همین راهبرد را تکمیل تا به جامعیت در نتایج جستجو دست یابیم:

(inurl:handle OR inurl:dspace OR inurl:etd OR inurl:theses OR inurl:thesis OR inurl:dissertation OR inurl:research OR inurl:article) "Knowledge organization"

دکتر طاهری افزود: بهتر است همواره طراحی راهبردهای جستجو را با جستجوی جامع آغاز و با جستجوی مانع (دقیق‌تر) به پایان ببریم تا نتیجه دلخواه بدست آید.

وی به معرفی کتاب مفیدی از نشر کتابدار پرداخت و گفت: کتاب "مرور نوشته‌ها و پیشینه پژوهش: راهنمای پژوهش" نوشته دکتر مهری پریرخ و دکتر رحمت‌الله فتاحی است. این کتاب به زبان ساده و بسیار کاربردی به چگونگی مرور پیشینه‌ها پرداخته است. نسخه الکترونیکی آن در کتابخوان کتابراه دسترس‌پذیر است.

وی درادامه به آموزش یافتن منابعی که منجر به نوشتن مقالات مروری بود اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال  عبارت "who to write" ، به معنای "چگونه بنویسیم"

"how to write" AND ("literature review" OR "review article" OR "review paper" OR "review essay" OR "review for thesis" OR "review for theses" OR "review for dissertation") AND (site:.ac.* OR site:.org)

وی در ادامه گفت: در ضمن همین روش را برای طراحی راهبردی مربوط به یافتن منابع فارسی هم می‌توانیم استفاده کنیم به عنوان مثال: (چگونه OR روش OR شیوه OR مهارت) AND ("ادبیات نظری" OR "مرور پیشینه" OR "پیشینه پژوهش" OR "پیشینه تحقیق" OR "مبانی نظری"…..) AND "علوم اجتماعی".

نیز می‌توان، همانند راهبرد فارسی برای افزایش جامعیت بازیابی منابع به زبان انگلیسی، این گونه عمل نمود:

(intitle:"how to write" OR intilte:guide OR intitle:instruction OR intitle:guidance OR intitle:guidline) AND ("literature review" OR "review article" OR "review paper" OR "review essay" OR "review for thesis" OR "review for theses" OR "review for dissertation") AND (site:.ac.* OR site:.org)

دکتر سیدمهدی طاهری افزود:  استفاده از شبکه‌های معنایی (یا هستی‌شناسی‌های واژه‌ها و یا همان اصطلاحنامه‌های زبان-پایه) برای یافتن واژه‌ها هم‌معنا (مترادف) و افزودن آنها به راهبرد جستجو به منظور افزایش جامعیت بازیابی است. از جمله این واژگان‌ها، شبکه معنایی Wordnet به آدرس https://wordnet.princeton.edu/ و اصطلاحنامه تصویری به آدرس https://www.visualthesaurus.com/ هستند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در پاسخ به پرسش یکی از پژوهشگران مبنی بر این که آیا معادل شبکه‌های معنایی اشاره شده، در زبان فارسی نیز موجود هست یا خیر، گفت: متاسفانه شبکه‌های معنایی جامع و مناسبی در زبان فارسی وجود ندارد. اما به صورت محدود می‌توانید از واژه‌یاب به نشانی https://www.vajehyab.com/ بهره‌مند شوید. بنابراین خلاء بزرگی در این خصوص در زبان فارسی احساس می‌شود که امیدوارم در آینده نزدیک مرتفع گردد.