محوری‌ترین نقش برای موفقیت یک مجله علمی بر عهده سردبیر آن مجله است

لیزنا گفت‌وگویی با دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی استاد دانشگاه شاهد و سردبیر نشریه علمی «پژوهشنامه علم‌سنجی» انجام داده است که در ادامه می خوانید:

اجازه بدهید قبل از شروع گفتگو دستاورد علمی ارزشمند جنابعالی و همکاران محترمتان را برای پذیرش نمایه‌سازی نشریه علمی «پژوهشنامه علم‌سنجی» در پایگاه استنادی بین‌المللی اسکوپوس و قرار گرفتن در رتبه Q3 در پایگاه سایمگو در نخستین سال پیوستن به اسکوپوس را تبریک عرض کنم. این موفقیت علاوه بر افزایش مرجعیت علمی دانشگاه، فرصت‌های جدیدی نیز برای همکاری‌های بین‌المللی و تبادل دانش با مراکز علمی معتبر جهان به وجود خواهد آورد.

لیزنا . با توجه به اینکه در حوزه علوم انسانی رقابت بسیار دشوار هم بوده بفرمایید برای رسیدن به این مرحله چه اقداماتی صورت گرفته است؟

همانطور که اشاره فرمودید، هم برای مجلات حوزه علوم انسانی رقابت دشوار است و هم کار مجلات فارسی زبان دشوارتر. با وجود این، با همه محدودیت ها و دشواری های پیش روی یک مجله فارسی زبان در حوزه علوم انسانی برای پیوستن به نمایه های استنادی معتبر بین المللی، همسو کردن استانداردهای مجله با استاندارهای مجلات بین المللی است. در این راه، اقداماتی همچون ارتقاء ساختاری مقالات،‌ استانداردسازی ساختاری مجله، تلاش برای افزایش مشاهده پذیری مجله، تلاش برای انجام داوری های دقیق و ارتقاء کیفیت مقالات، از مهم ترین اقداماتی است که توسط مجله پژوهشنامه علم سنجی صورت پذیرفت و شانس پذیرش این مجله فارسی زبان برای دریافت پذیرش از نمایه های استنادی Scopus را افزایش داد.

لیزنا. به نظرتان برای تحقق اهداف علمی دانشگاه شاهد در عرصه‌های بین‌المللی، توجه به این بخش از عملکرد نشریات در نمایه‌سازی در پایگاه‌های بین‌المللی چقدر ضروری و مهم است؟

امروزه مجلات علمی معتبر بین المللی از مهم ترین مؤلفه های ارزیابی دانشگاه ها و محیط های آکادمیک به شمار می روند و به عنوان یکی از اصلی ترین مصادیق حرکت به سوی بین المللی سازی محسوب می شوند. به عبارتی، حضور یک مجله علمی بین المللی در یک دانشگاه به آن معناست که دانشگاه در حوزه موضوعی مرتبط با مجله در عرصه های بین المللی حرف های زیادی برای گفتن دارد. یک مجله علمی در یک دانشگاه یکی از مهم ترین شاخص هایی است که می تواند به آن دانشگاه در حوزه موضوعی یاد شده در عرصه های ملی و بین المللی مرجعیت علمی ببخشد و نگاه های بین المللی را به آن دانشگاه معطوف کند. یکی از اصلی ترین دلایلی که باعث می شود پیوستن به نمایه های استنادی معتبر بین المللی نظیر Scopus از اهداف غایی همه مجلات علمی محسوب می شود،‌ همین است. نظر به اهمیت این موضوع،‌ حتی بسیاری از دانشگاهها برای قرارگیری در این جایگاه، با برنامه ریزی های درازمدت و صرف هزینه های بسیار، شانس خود را در این زمینه محک می زنند.

لیزنا. آیا با نمایه شدن نشریه در اسکوپوس، به دنبال جذب پژوهشگران بین‌المللی و افزایش مشارکت آن‌ها هستید؟

طبیعتاً وقتی یک مجله در Scopus نمایه می شود،‌ توجه پژوهشگران بسیاری را در عرصه های بین المللی به خود جلب می کند. به همان صورتی که مجلات برای افزایش اعتبار علمی خود،‌ به دنبال نمایه سازی در نمایه های استنادی معتبر بین المللی هستند،‌ پژوهشگران نیز به منظور ارتقاء جایگاه خود همواره در صدد انتشار مقالات خود در مجلاتی هستند که با حضور در نمایه هایی نظیر Scopus اعتبارشان مورد تأئید بین المللی قرار گرفته است. لذا خودبخود سهم مشارکت پژوهشگران تراز اول در نشریه افزایش می یابد و به دنبال آن،‌ امکان دریافت و انتشار مقالات باکیفیت تر و متعاقب آن تأثیرگذاری بیشتر بر جامعه بین المللی برای مجله فراهم می شود. تأثیرگذاری بیشتر نیز خود باعث افزایش مشاهده پذیری و جلب مشارکت و توجه جامعه بین المللی به مجله می شود. بنابراین، ملاحظه می شود که حضور یک نشریه در Scopus هم افزایی زیادی ایجاد می کند و از بعد جذب پژوهشگران بین المللی و افزایش مشارکت آنها نیز منافع فراوانی را نصیب مجله و دانشگاه می کند.

لیزنا. لطفاً از تجربیات خود بگویید و اینکه چه مهارت‌هایی برای موفقیت در نقش سردبیر یک نشریه دانشگاهی ضروری است؟

محوری ترین نقش برای موفقیت یک مجله علمی بر عهده سردبیر آن مجله است. در واقع،‌ این سردبیر است که سکان علمی مجله را عهده دار است و با برنامه ریزی ها، تلاش ها و اقدامات مؤثر خود می تواند امکانات موجود را در مسیری هدایت کند که در نهایت به موفقیت مجله منتهی شود. با وجود ویژگی های متعددی که می توان در خصوص یک سردبیر موفق برشمرد، من موارد زیر را برای پیوستن مجله به نمایه های استنادی معتبری همچون Scopus، کلیدی تر و حائز اهمیت تر می دانم:

-دارا بودن دانش لازم در زمینه استانداردهای بین المللی نشر مجلات: شاید نیازی به ذکر این مطلب نباشد که برای اقدام مؤثر در هر زمینه ای، داشتن دانش لازم و کافی در آن زمینه از ضروریات به شمار می رود. با وجود این، این دانش برای سردبیران مجلات علمی که با ابعاد متنوع علمی، ساختاری و انتشاراتی سروکار دارند از اهمیت بسیار بالاتری برخوردار است. امروزه صرفا دانش مرتبط با حوزه موضوعی مجله برای یک سردبیر کافی نیست و سردبیر باید علاوه بر دارا بودن دانش تخصصی سطح بالا، از مسائل و ابعاد استانداردهای بین المللی نشر مجلات نیز آگاه باشد تا بتواند در زمینه استانداردسازی مجله تحت سردبیری خود موفق باشد.

-سخت کوشی و صرف وقت و دقت زیاد برای ارتقاء مجله: حتی اگر سردبیر از دانش و آگاهی کافی در زمینه سردبیری و استانداردهای نشر نیز برخوردار باشد، بازهم کسب موفقیت مجله بدون صرف وقت و انرژی زیاد امکان پذیر نیست. سردبیر شخصی است که بیش از همه ذی نفعان باید روی مجله وقت بگذارد. از نخستین مرحله که مقاله به مجله ارسال می شود تا آخرین مرحله که مقاله پذیرش و منتشر می شود، نباید از نگاه سردبیر بیرون بماند. پیداست که رسیدگی به این حجم از مسئولیت علمی در یک مجله، نیازمند سخت کوشی و صرف وقت و انرژی فراوان در طول شبانه روز است و چه بسا سردبیران موفق، حتی تا پاسی از شب بر روی مجلات خود کار می کنند.

-دارا بودن وجهه بین المللی در حوزه تخصصی مجله: یکی از مهم ترین ویژگی های سردبیر که می تواند بر ارتقاء جایگاه و اعتبار مجله تأثیر مستقیم داشته باشد، بین المللی بودن وجهه سردبیر در حوزه تخصصی مجله است. یک سردبیر دارای وجهه بین المللی، نه تنها قادر است از افراد سرشناس و صاحب نام حوزه تخصصی خود برای حضور در جمع اعضای هیئت تحریریه دعوت به عمل آورد، بلکه در جلب مشارکت هم قطاران برای انجام داوری های علمی منصفانه و بموقع نیز مؤثرتر عمل می کند. از همین رو است که مجلات تخصصی مهم بین المللی از افراد صاحب نام و سرشناس به عنوان سردبیر مجله بهره می برند. بدیهی است که این مؤلفه مهم مورد توجه نمایه های استنادی معتبر همچون Scopus نیز قرار دارد و در نگاه آنها به مجله اعتبار می بخشد.

لیزنا. به‌عنوان سردبیر، چه توصیه‌ای برای پژوهشگرانی دارید که قصد ارسال مقاله به نشریه شما را دارند؟

به پژوهشگرانی که قصد ارسال مقاله به نشریه پژوهشنامه علم سنجی را دارند در وهله اول توصیه می کنم که به محورهای موضوعی مجله توجه کنند و در صورت وجود ارتباط موضوعی بین مقاله با محورهای مجله، آن را ارسال کنند. در وهله دوم، توصیه می کنم راهنمای نویسندگان مجله را به دقت مطالعه کنند و مقاله را به طور دقیق مطابق ساختار مورد اشاره در راهنمای نویسندگان مجله تنظیم کنند. از آنجایی که مجله پیش از قرار دادن مقالات در فرایند داوری، مقالات را از این دو منظر مورد ارزیابی اولیه و ساختاری قرار می دهد، لذا توجه به این دو نکته از اهمیت بالایی برخوردار است و کار نویسندگان را سرعت می بخشد. به عنوان یک پیشنهاد عملی، به نویسندگان محترم توصیه می کنم علاوه بر مطالعه راهنمای نویسندگان، در مواردی که ابهام دارند به مقالات آخرین شماره مجله مراجعه کنند و به صورت عملی با ساختار مقالات و شیوه استناددهی مقالات منتشر شده مجله آشنا شوند.

لیزنا. چه معیارهایی برای انتخاب مقالات در مجله شما در نظر گرفته می‌شود؟

گذشته از لزوم رعایت راهنمای نویسندگان و مسائل ساختاری مقالات که پیش تر مورد اشاره قرار گرفت،‌ به لحاظ محتوایی مقالات مورد ارزیابی های دقیق چند داور متخصص قرار می گیرد. پیش از هر چیز موضوع مقاله باید در دامنه موضوعی مجله که بر روی وب سایت مجله قابل مشاهده است بگنجد. علاوه بر این، مقاله باید یک مقاله پژوهشی اصیل باشد و در نهایت به تأئید داوران مجله برسد.

لیزنا. چه فرآیندی برای بررسی و پذیرش مقالات در نشریه پژوهشنامه علم‌سنجی وجود دارد؟

فرایند بررسی و پذیرش مقالات در مجله پژوهشنامه علم سنجی را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

-مقالات ارسالی توسط نویسندگان محترم ابتدا توسط سردبیر نشریه مورد بررسی قرار می گیرد.

-در صورت رعایت راهنمای نویسندگان مجله، مقاله برای مشابهت یابی ارسال می‌شود. (سامانه همانندجو  و سایر پایگاه های معتبر مشابهت یابی).

-در صورت تایید مقاله توسط سردبیر، با توجه به نتیجه مشابهت یابی، مقاله برای داوری به 2 الی 3 داور و در صورت نیاز به تعداد بیشتری داور ارسال می شود.

-پس از ارسال مقاله به داوری نتیجه اولیه به نویسندگان اعلام شود. (بازنگری جزئی، کلی یا رد)

-نویسندگانی که مقالات آنها بایستی مورد بازنگری قرار گیرد، بایستی در مهلت تعیین شده اصلاحات لازم را انجام داده و نسخه بازنگری شده مقاله را ارسال نمایند.

-نسخه بازنگری شده برای ارزیابی مجدد به داور تطبیقی ارسال می شود.

-در صورت تایید اصلاحات از سوی داور تطبیقی، مطابق مقررات مجله پذیرش اولیه برای نویسندگان صادر می‌شود.

-به محض پذیرش، نسخه زودآیند مقاله حداکثر ظرف مدت ۲ روز به صورت آنلاین در دسترس قرار می گیرد.

-در مرحله بعد، مقالات پذیرفته شده دسته بندی و در شماره بهارو تابستان یا پاییز و زمستان قرار داده می‌شود.

-مقاله در فرایند ویراستاری علمی و ادبی قرار می گیرد.

-پس از ویراستاری، فایل ها برای صفحه آرایی ارسال می شوند.

-مقاله منتشر می شود.

شایان ذکر است که در تمامی مراحل یاد شده،‌ سردبیر مجله نقش پررنگ و مستقیم دارد و مقاله با تأئید نهایی سردبیر به مرحله بعد وارد می شود. همچنین، در خصوص انتخاب و نهایی کردن مقالات و سایر مراحل لازم، از نظرات و دیدگاه های اعضای محترم هیئت تحریریه مجله استفاده می شود.

لیزنا. مهم‌ترین چالش‌هایی که نشریات دانشگاهی با آن مواجه هستند، چیست؟

مهم ترین چالشی که نشریات دانشگاهی ایران با آن مواجه هستند، نبود سازوکار قانونی، نظام مند و مناسب برای حمایت از نشریات علمی کشور است؛ به طوری که کار اعضای هیئت علمی که به عنوان سردبیر، مدیر مسئول یا عضو هیئت تحریریه و حتی داور همتا با نشریات علمی همکاری می کنند، بیش از آن که در نظام آموزش عالی ایران به عنوان یک وظیفه رسمی تعریف شده باشد، کاری داوطلبانه محسوب می شود و انتظار می رود که اعضای هیئت علمی و پژوهشگران صرفاً بر اساس شوق و علاقه شخصی و حرفه ای خود با مجلات همکاری کنند. به عنوان شاهدی بر این مدعا می توان به آئین نامه استخدامی اعضای هیئت علمی اشاره کرد که در آن برای سردبیر،‌ مدیر مسئول و سایر اعضای هیئت علمی که با نشریات علمی معتبر همکاری می کنند، هیچ کسر موظفی در نظر گرفته نشده است. این بدان معناست که عضو هیئت علمی باید تمام وظایف آموزشی و پژوهشی خود که در نظام آموزش عالی برای وی تعریف شده است را به صورت تمام و کمال به انجام برساند و در کنار آن بدون هیچ گونه حمایت مادی و معنوی، ساعت های زیادی از روز و شب خود را به امور مجله اختصاص دهد. به عنوان شاهدی دیگر بر این مدعا،‌ می توان به آئین نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی اشاره کرد که در آن نیز بجز امتیاز اجرایی ناچیزی که در ماده ۴ ارتقاء به این موضوع اختصاص یافته است، هیچ امتیاز دیگری برای اعضای هیئت علمی دست اندرکار مجلات پیش بینی نشده است. روشن است از آنجایی که اکثر قریب به اتفاق اعضای هیئت علمی،‌ به دلیل دارا بودن امتیاز اجرایی مازاد، نیازی به دریافت امتیاز اجرایی از بند سردبیری یا مدیرمسئولی ندارند، عملاً امتیازی حائز اهمیت برای ارتقاء محسوب نمی شود حتی اگر دستورالعمل پایه تشویقی اعضای هیئت علمی وزارت علوم را نیز در نظر بگیریم، بازهم باید اشاره شود که آن نیز تنها برای مجلات موفقی که توانسته اند پس از گذار از مسیرهای دشوار به نمایه های استنادی مهم بین المللی نظیر Scopus و WoS راه یابند، امتیازاتی را نظر گرفته است و بازهم برای اعضای هیئت علمی دست اندرکار مجلاتی که سالها در این راه تلاش می کنند،‌ هیچ حق و امتیازی را در نظر نگرفته است. این واقعیت ها و شواهد دیگری از این دست که در این مقال نمی‌گنجد نشان می دهد که هنوز مجله به عنوان یک سازمان علمی، در نظام آموزش عالی کشور از جایگاه مشخص و تعریف شده ای برخوردار نشده است و متعاقب آن ارکان مجلات از قبیل سردبیر، مدیر مسئول، اعضای هیئت تحریریه و ... نیز در نمودار سازمانی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی کشور، فاقد جایگاه و پست سازمانی رسمی هستند. این در حالی است که از یک سو برای پیشبرد امور یک مجله موفق، سردبیر باید بطور متوسط روزانه حداقل ۵ ساعت از وقت ارزشمند خود را صرف امور مجله کند و از سویی دیگر، آئین نامه های بالادستی نظام آموزش عالی کشور به صورت رسمی چنین اجازه ای را به دانشگاه ها نمی دهد که بخش هایی از وظایف اعضای هیئت علمی را به امور مجله اختصاص دهند.

چالش دیگر مجلات علمی در کشور که البته آن نیز تحت تأثیر مورد اول بروز پیدا می کند،‌ نبود امکان تفکیک فعالیت های علمی و انتشاراتی مجلات از یکدیگر است. چنین محدودیتی باعث شده است عملاً سردبیر با همه امور مربوط به مدیریت مجلات، از امور علمی گرفته تا امور انتشاراتی درگیر باشد. این در حالی است که مجلات بین المللی معتبر با چنین چالشی مواجه نیستند. در مجلات علمی معتبر، کارهای مجله به دو قسمت امور علمی و امور نشر تقسیم می شود. بخش امور علمی تحت نظارت سردبیر و با همکاری یک یا چند دستیار که توسط سردبیر و تحت شرایطی خاص انتخاب می شود به پیش می رود. به این ترتیب، مدیریت کلیه امور علمی مقالات از دریافت تا پذیرش در این قسمت برعهده سردبیر قرار دارد. بخش دوم کار مجلات که به امور نشر می پردازد و من همواره از آن به عنوان سازمان نشر نام برده ام، به کار انتشار مقاله و مجله اختصاص دارد. امروزه بیشتر مجلات معتبر بین المللی کارهای مربوط به سازمان نشر را به ناشران بخش خصوصی می سپارند و به این ترتیب نظارت و اجرای اموری همچون ویراستاری فنی، ساختاری،‌ صوری،‌ زبانی، استنادی، صفحه آرایی، انتشار، توزیع و حتی فروش مقالات و مجلات، از عهده سردبیر خارج و به بخش خصوصی واگذار می شود. با تفکیک این دو قسمت از یکدیگر، وقت و انرژی سردبیران مجلات معتبر بین المللی بجای صرف وقت در امور انتشاراتی، بیشتر بر روی جنبه های علمی و ارتقاء محتوایی و ساختاری مقالات تمرکز می کند.

با وجود این دو چالش عمده که مجلات با آن روبرو هستند، باید کار دست اندرکاران مجلات را نوعی ایثار علمی به شمار آورد؛ چرا که در نتیجه زحمات مضاعف دست اندرکاران، چراغ پژوهش و نشر علمی روشن می ماند و در صورت کسب موفقیت در ورود مجله به نمایه های معتبر بین المللی نظیر Scopus، پرچم مجله و دانشگاه در سطح بین المللی به اهتزاز در می آید و نظام آموزش عالی کشور از عواید ارزشمند آن بهره مند می شود.

لیزنا. برنامه شما برای رقابت فزاینده با سایر نشریات علمی چیست؟

حقیقتاً من هیچ گاه به رقابت با سایر نشریات علمی فکر نکرده و نمی‌کنم و اساساً در عرصه نشر مجلات علمی، لزومی نیز به نگاه رقابتی نیست. برعکس، من همواره به اثربخشی مجله فکر می کنم. منظور از اثربخشی، میزان دستیابی به اهداف تعیین شده است. به این ترتیب، من همواره برای مجله تحت سردبیری خود اهدافی در نظر می گیرم و با در پیش گرفتن برنامه ای منسجم، تلاش می کنم به اهداف تعیین شده دست یابم. در صورت دستیابی به اهداف موردنظر می توانم بگویم مجله دارای اثربخشی بوده است. برای اینکه مجله به اهداف و متعاقب آن به اثربخشی دست یابد نیز چاره ای بجز ارتقاء مجله و استانداردسازی آن وجود ندارد. استانداردسازی مسیری را برای ورود به عرصه های بین المللی در روی مجلات علمی باز و راه را برای دستیابی آنها به موفقیت هموار می کند.

لیزنا. برای بهبود وضعیت نشریات دانشگاهی و ارتقا آن‌ها چه پیشنهاد‌هایی دارید؟

همانطور که پیش تر اشاره شد، بهبود نشریات دانشگاهی نیازمند تقویت سازوکارهای قانونی در قوانین بالادستی آموزش عالی برای حمایت از مجلات، تعریف جایگاه رسمی مجلات در ساختارهای سازمانی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی و متعاقب آن تفکیک کردن امور علمی و امور انتشاراتی مجلات از یکدیگر،‌ با ملاحظات پیش گفته است.

برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی برای سردبیران و مدیران مسئول نشریات به‌منظور فراهم ساختن بستر لازم برای ورود به موضوع نمایه‌سازی در پایگاه‌های بین‌المللی چقدر می‌تواند راهگشا باشد؟

همانطور که پیش تر اشاره شد، دست اندرکاران مجلات علمی و بویژه سردبیران به عنوان مدیران علمی مجلات، بیش از هر چیز نیازمند دانش سردبیری برای اداره مجله خود هستند. به عبارتی، صرف دانش تخصصی در حوزه موضوعی مجله برای موفقیت مجله کافی نیست و سردبیر باید از دانش نشر علمی و علم سنجی که زمینه سازی ارتقاء و موفقیت مجلات است نیز برخوردار باشد. لذا در این زمینه مطالعه متون مرتبط و همچنین شرکت در کارگاه های آموزشی تخصصی مربوط می تواند مفید و مؤثر باشد.

لیزنا. آیا برنامه‌ای برای برگزاری دوره‌ها یا کارگاه‌هایی به‌منظور آموزش پژوهشگران به فرآیند انتشار مقالات ندارید؟

معمولاً من بنا به درخواست دانشگاه ها و مجلات علمی، کارگاه هایی را در زمینه بین المللی سازی مجلات برگزار کرده ام. معمولاً این برنامه ها در فواصل زمانی مشخص و در سطوح گوناگون و با توجه به زبان و حوزه موضوعی مجله برگزار می شود.

آیا از ابزارهای هوش مصنوعی برای بررسی مقالات استفاده می‌کنید؟

استفاده از هوش مصنوعی برای بررسی مقالات با چالش های متعددی همراه است. اگرچه برخی از پلتفرم های علم باز نظیر 16Qeios، 15Orvium،  14eLife، 13ScienceOpen، 12Octopus و 17F1000Research  استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی را برای مشابهت یابی مقالات توصیه می کنند و به کار می گیرند،‌ اما هنوز بخش عمده ای از ناشران معتبر مجلات دانشگاهی نظیر Elsevier و Springer استفاده از ابزار هوش مصنوعی را برای مقالاتی که هنوز منتشر نشده است جایز و اخلاقی نمی دانند. این گروه از ناشران بر این باورند که انتقال ایده مستتر در مقاله ای که هنوز منتشر نشده و مالکیت نویسنده بر آن تثبیت نشده است به بانک اطلاعاتی هوش مصنوعی جایز نیست؛ چرا که این امکان وجود دارد که این ایده بدون در نظر گرفتن حقوق پدیدآورنده آن به کاربری دیگر که پرسشی مشابه را از پلتفرم های هوش مصنوعی مطرح کرده است منتقل شود. لذا به منظور رعایت اخلاق علمی،‌ در مجله پژوهشنامه علم سنجی از یک سو همچون ناشران بزرگ دانشگاهی عمل می شود و کار مشابهت یابی اولیه مقالات صرفاً‌ از طریق سامانه های مجاز و تأئید شده صورت می پذیرد. از سویی دیگر این مجله بر اساس رویکرد پلتفرهای علم باز نیز عمل می کند و پس از اطمینان از مورد تأئید بودن مقاله توسط داوران محترم و در مرحله پیش از صدور پذیرش نهایی، نسبت به انجام مشابهت یابی با استفاده از پلتفرم های هوش مصنوعی نیز اقدام می کند. از آنجایی که حداکثر ۲ روز پس از صدور پذیرش نهایی، متن کامل مقاله همراه با DOI به صورت زودآیند در دسترس قرار می گیرد،‌ لذا جنبه اخلاقی و حقوق مالکیت نویسندگان مقاله حفظ می شود.

لیزنا. (در صورت مثبت بودن پاسخ) چگونه این فناوری به بهبود فرآیند کمک می‌کند؟

 همانطور که پیش تر اشاره شد،‌ فناوری هوش مصنوعی در صورتی که درست به کار گرفته شود می تواند مفید باشد. اما استفاده ناصحیح و نابجا از آن،‌ می تواند به کار پژوهش خدشه وارد کند. مهم ترین نگرانی که هم اکنون در خصوص هوش مصنوعی وجود دارد، نحوه حراست از ایده ها و مالکیت معنوی مطالب است. اما اگر همچون روش مجله پژوهشنامه علم سنجی، پس از اتمام کار ارزیابی مقاله و اطمینان از تأئید نظرات داوران محترم از این پلتفرم استفاده شود و پس از صدور پذیرش نیز به سرعت نسخه زودآیند آن منتشر شود، هم از قابلیت های آن در راستای بهبود فرایند ارزیابی مقالات استفاده شده است و هم حقوق مالکیت معنوی نویسندگان آن حراست می شود.

لیزنا. یکی از چالش‌های نشریات علمی کاهش زمان فرآیند داوری و انتشار مقالات است. برای این موضوع چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید؟

به این منظور، مقاله در مرحله داوری به چند داور ارسال می شود و چنانچه در زمان تعیین شده حداقل دیدگاه ۳ نفر از داوران دریافت شود، در خصوص گام بعدی مقاله که اعلام پذیرش، رد یا بازنگری به نویسنده است اقدام می شود. به عنوان اقدامی دیگر، تلاش می شود از داوران توانمندی که در ارائه پاسخ بموقع متعهد بوده اند استفاده شود و ارسال مقاله به آنها در اولویت قرار گیرد.

لیزنا. آیا با نشریات یا مؤسسات بین‌المللی هم همکاری دارید؟

بله. به عنوان یک وظیفه حرفه ای، به عنوان عضو هیئت تحریریه با برخی از مجلات علمی معتبر همکاری دارم. علاوه بر این،‌ با وجود مشغله پژوهشی و آموزشی فراوان، کار داوری همتا و انجام داوری بموقع را از وظایف حرفه ای خود می دانم و سعی می کنم با انجام داوری های علمی بموقع،‌ سهم خود را به مجلات علمی و تخصصی ملی و بین المللی ایفا کنم.

به لحاظ همکاری های بین المللی،‌ به عنوان عضو هیئت مؤسس انجمن بین المللی کتابداری و اطلاع رسانی (ILISS) و مسئول بخش ایران (Iran head quarter) با این انجمن بین المللی همکاری دارم. این انجمن بین المللی در سال ۲۰۱۵ و با همکاری کشورهای کره جنوبی، ژاپن، چین، هندوستان،‌ سنگاپور، مالزی، تایلند، فیلیپین،‌ تایوان، ایالات متحده، ویتنام و ایران تأسیس شد و مقر آن در SRM University در کشور هندوستان قرار دارد. شایان ذکر است که با توجه به حضور اینجانب به عنوان عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد در این انجمن، دانشگاه شاهد به عنوان یکی از دانشگاه های مؤسس این انجمن محسوب می شود و مسئولیت بخش ایران آن در دانشگاه شاهد قرار دارد.

لیزنا. آیا به دنبال انتشار مقالات بین‌رشته‌ای هستید یا فقط بر یک حوزه تخصصی تمرکز دارد؟

انتشار مقالات بین رشته ای به عنوان بخشی از وظایف حرفه ای و تخصصی هر پژوهشگر محسوب می شود. لذا من نیز به عنوان یک پژوهشگر علاوه بر تمرکز بر حوزه تخصصی خود، همواره تلاش کرده ام در حوزه های بین رشته ای نیز وارد شود. از دیدگاه من، ورود یک پژوهشگر به حوزه های بین رشته ای، می تواند به گسترش مرزهای دانش تخصصی منجر شود و زمینه های ارتباطات، تعامل، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری علمی را ایجاد کند. علاوه بر این، بر این باورم که حرکت در مسیر بین رشته ای می تواند دیدگاه علمی پژوهشگر را وسعت بخشد و گاهی امکان استفاده از ابزارهای جدیدتر را برای وی فراهم کند.

لیزنا. برای آینده پژوهشنامه علم‌سنجی چه برنامه‌هایی دارید؟ آیا قصد دارید حوزه‌های جدیدی را به مجله اضافه کنید؟

مجله پژوهشنامه علم سنجی بنا بر اهداف خود، به انتشار مقاله ها در محورهای زیرمجموعه علم سنجی می پردازد. با وجود این،‌ با گذر زمان به تدریج بر دامنه و گستردگی تخصصی این حوزه موضوعی افزوده می شود. بدون شک، پژوهشنامه علم سنجی نیز همگام با سیر تحولات تخصصی موجود، محورها و دامنه موضوعی خود را روزآمد خواهد کرد. با وجود این، همواره تلاش مجله پژوهشنامه علم سنجی بر آن خواهد بود که همچون گذشته، از انتشار مقالاتی که خارج از دامنه موضوعی مجله است خودداری کند.

به نظر شما، آینده مجلات علمی چگونه خواهد بود و بزرگ‌ترین تغییراتی که در آینده نشریات دانشگاهی رخ خواهد داد، چیست؟

به نظر من مجلات علمی نیز از تحولاتی که علم باز (Open Science) در پیش روی جوامع قرار داده است مستثنی نیستند. سیر تحولات علم باز که پدیده های علمی گوناگون را تحت تأثیر قرار داده، به تدریج در حال تأثیرگذاری بر ساختار مجلات علمی نیز هست. امروزه شمار بیشتری از مجلات علمی از حالت اشتراکی (Subscription) به نوع دسترسی باز (Open access) تغییر مسیر داده اند. این تحول به نوعی می تواند برای نویسندگان ایرانی که قصد دارند مقالات خود را در مجلات معتبر دسترسی باز منتشر کنند یک چالش محسوب می شود؛ چرا که پرداخت هزینه های ارزی چند هزار دلاری برای پژوهشگران داخلی با درآمدهای ریالی، کاری دشوار است و نظام آموزش عالی کشور باید برای استمرار جایگاه علمی خود،‌ از این نویسندگان حمایت کند.

از طرفی، این تحول برای مجلات ایرانی نیز یک چالش محسوب می شود، چرا که در صورت اقدام برای انتشار مجله به صورت دسترسی باز طلایی،‌ نقره ای و برنزی، به دلیل محدودیت های انتقال ارز در هنگام دریافت هزینه های ارزی انتشار مقالات با چالش مواجه هستند.

علاوه بر این دو نکته، موارد متعدد دیگری نیز وجود دارد که آینده نشریات دانشگاهی را بویژه در ایران تحت تأثیر قرار خواهد داد که اشاره به آن بحث را طولانی خواهد کرد و انشاءالله در فرصت های بعدی می توان به آنها پرداخت.