ارزش دادن به حرفه؛ تعیین کننده جایگاه آن در اجتماع

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک 288):عطیه باغستانی تجلی ، کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‎شناسی گرایش مدیریت اطلاعات دانشگاه فردوسی مشهد: تفاوت بین افراد به نحوۀ گزینش و انتخاب ارزش‎های آن‌ها بستگی دارد. ارزش‎ها به ما کمک می‎کنند تا اهمیت نسبی انتخاب‎ها را ارزیابی کنیم. آن‌ها موجب معنابخشی به زندگی می‎شوند و به عنوان وجدان عمل می‎کنند و احساس خوب یا بد بودن را در ذهن ما ایجاد می‎کنند[1]. همان ارزشی که دلیل انتخاب یک رشتۀ تحصیلی یا یک حرفه‎ای است که قرار است در آن فرد به تحصیل یا ارائه خدمات بپردازد و خروجی بیرونی این انتخاب فعالیت و ثمراتی است که فرد انجام می‎دهد.

ارزش‎های کاری استانداردهای ارزیابی مرتبط با کار یا محیط کار هستند که افراد تشخیص می‎دهند که چه چیزی درست است یا اهمیت و ترجیح برای فعالیت‎ها یا پیامدها را ارزیابی می‎کنند[2].

کار زمانی ارزش می‎یابد که افزون بر نیک بودن یعنی حسن فعلی دارای حسن فاعلی یعنی نیت پاک هم باشد. به سخن دیگر، هر کاری فی نفسه کار نیک شمرده نمی‎شود؛ بلکه تنها کارهایی نیک است که در مسیر کمال خود و دیگران باشد و عقل و شریعت آن را تأیید و امضاء کند. البته این به تنهایی نیز نمی‎تواند به کار نیک ارزش و اعتبار واقعی بخشد بلکه در کنار کار نیک می‎بایست، صاحب اندیشه‎ای باشد که در مسیر تعالی و کمال خود و دیگران گام بر ‎دارد و هدف وی از انجام کار نیک، دستیابی به کمال باشد[3]. درست مانند افرادی که در یک رشته، سازمان، نهاد و ... با رفتار و اعمال خود شاخص تعیین ارزش امور هستند و رفتار و منش این افراد خود دلیل و پایه ارزش‎گذاری است.

فعالیت‎هایی که هر فرد در زندگی انجام می‎دهد از فردی به فرد دیگر متفاوت است و دامنۀ وسیعی از امور را در بر می‎گیرد: امور تحصیلی، تفریحی، کاری و ... باید عنوان کرد که مشغول به کاری بودن گونه‎های مختلفی دارد. کار اعم از ارائه خدمات و تولیدِ کالا سه گونه است: اشتغال (نیمه‎وقت)، شغل (تمام‎وقت) و حرفه. شغل، ارائه خدمات یا تولید کالا به شرط مفید بودن و جبران خدمات است. حرفه همان شغل در سطحی بالاتر است. آن‌چه شغل را به حرفه ارتقاء می‎دهد دانش تخصصی، تجربۀ مفید و تحلیل شده، مهارت‎های ادراکی، فنی و ارتباطی، توانایی حرفه‎ای، نگرش سیستمی بلند و ژرف‎نگر و مرام اخلاقی است.

بنابراین حرفه شغلی است که دارای تمایزهای خاص است و کتابداری شرایط اصلی حرفه را داراست، کتابداری به عنوان یک حرفه عبارت است از کاربرد دانش کتاب‎ها. کاربرد اصول، فنون و نظریه‎های مشخص در ایجاد، نگهداری و سازماندهی و استفاده از مجموعه کتاب‎ها و دیگر مواد موجود در کتابخانه‎ها و همچنین گسترش خدمات کتابخانه‎ای. همچنین اهمیت اطلاع‎رسانی عبارت است از تولید، گردآوری، سازماندهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل و کاربرد اطلاعات که هدف آن تهیه و اشاعه مجموعه اطلاعاتی است که سبب پیشرفت نهادهای گوناگون می‎شود[4].

در هر حرفه اهمیت و ارزش قائل شدن برای آن حرفه نقش مهمی در پر رنگ کردن جایگاه آن در اجتماع دارد.

شرایط حاکم بر تمامی جامعه‎ها به دلیل بیماری همه‎گیری که تکرار اسم آن جزء آزاردهنده‎ترین کلمات است، باعث شده است که برخی از مشاغل دستخوش تغییرات بشود و بسترهای خدمات‎رسانی ‎آن‎ها تا جایی که ممکن و مقدور است از طریق فضای مجازی انجام گردد. خوشبختانه حرفۀ کتابداری و اطلاع‎رسانی در ایران با توجه به بهره‎برداری مفید از شبکه‎های مجازی توانسته با برگزاری کلاس‎های آنلاین، کانال‎های گفتگو، برنامه‎های آنلاین زنده و ... باعث ادامه داشتن برنامه‎های آموزشی و پژوهشی و ارتباط پیوسته اساتید از طریق این کانال‎ها با دانشجویان و متخصصان رشته شود و از این طریق جایگاه حرفه‎ای خود را همچنان در جایگاه باثبات قرار دهد. علاوه بر این موارد سازمان‎ها و مراکزی که متولی کتاب هستند از جمله نهاد کتابخانه‎های عمومی کشور، دانشگاه‎هایی که در آن رشته کتابداری و اطلاع‎رسانی وجود دارد و دیگر کتابخانه‎ها  و مراکز اطلاع‎رسانی با برگزاری مسابقات مختلف (پویش نقاشی «کرونا را شکست می‌دهیم»)[5]، پویش‎های کتابخوانی، انجام مصاحبه با افراد دارای تخصص و تجربه و ...، در زمینۀ اخبار و مسائل به روز، هم پای جامعه حرکت کرده است و خودش را در بحران اطلاعاتی و ریزش اطلاعات در مقام و جایگاهی مناسب و ثابت نگه داشته است و سعی کرده است نقش خود را در جامعه پر رنگ نماید.

همچنین به روز نگه‎داشتن کتابخانه‎ها و متخصصان حوزۀ کتاب و کتابداری در زمینۀ نیازهای جامعه، یکی از شروط ماندگاری این حرفه در جامعه است. مادامی که این نهاد اجتماعی در کشاکش بحران‎ها، اخبار، اتفاق‎های جهانی و ملی خودش را حرکت ندهد، نقش و جایگاهش در جامعه کم رنگ و کم رنگ‎تر خواهد شد.

جناب آقای مرحوم دکتر علی‎محمد برادران‌رفیعی که در نوشتار گذشته در خبرگزاری لیزنا[6] شرحی مختصر از این مرد شریف بیان شد، برای مشاغل و حرفه‎های گوناگون ارزش و اعتبار خاص مخصوص به آن را قائل می‎شدند. نگاه خاص ایشان به حوزه کتاب و کتابداری و گرفتن مشورت از کتابداران در روش مدیریتی کتابخانه‎هایی (سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کتابخانه عمومی قلم) که ایشان در آن مشغول به فعالیت بودند، مشهود است. ایشان با توجه به این که خودشان در تمامی زمینه‎های جامعه در حد یک استاد دانشگاه و یک مدیر باسابقه به روز بودند و هر روز با دو یا سه مجله به کتابخانه عمومی قلم می‎آمدند، باز هم از کتابداران درخواست داشتند که مسائل جدید حوزۀ کتابداری را ضمن مطالعه برای ایشان هم شرح دهند، و به دقت بر روی آن متمرکز شده و در صورت امکان از آن بهره‎برداری نمایند. و به گونه‎ای در مورد موضوع با کتابدار صحبت می‎کردند که فرد خودش را ملزم می‎کرد در آن زمینه اگر اطلاعاتی دارد یا ندارد قوی‎تر شود یا حتی ایده جدیدی هم به آن اضافه کند. شاید ایشان به طور نامحسوس حس انگیزه را در افراد بیدار می‎کردند به گونه‎ای که شاید فرد به طور مشخص این را متوجه نشود.

توجه ویژه ایشان به، به روز نگه‎داشتن کتابخانه از آن‌جا مشهود است که وقتی خبر یا نوشته‎ای در روزنامه و حتی صفحات اینترنتی بود و ایشان مطالعه می‎کردند و برای رشته کتابداری مناسب می‎دیدند علامت گذاشته و با توجه به تخصص هر کتابدار و علایق وی ایشان را به دفتر خود خوانده و آن خبر را به اطلاع ایشان می‎رساندند.

نکته‎ای که در ابتدای بحث گفته شد ارزش قائل شدن برای حرفه‎ای است که انجام می‎دهیم، اما ایشان علاوه بر ارزش قائل شدن برای آن حرفه به کسانی که در آن حرفه حتی صاحب تخصص هم نبودند ارزش و احترام قائل می‎شدند به گونه‎ای که اگر تجربه و حتی سن فرد در محدوده‎ای نبود که بشود در تصمیم‌گیری به آن اتکا کرد باز هم نظر مشورتی و گوش دادن به صحبت‎های آن فرد را محترم می‎شمردند.

گاهی دیده شده که بعضی از افرادی که در مقام تصمیم‎گیری و در جایگاه خاصی قرار دارند، ممکن است به تخصص و دانش برخی از افراد تکیه کنند، و نظرات آن‎ها را در تمامی زمینه‎ها لحاظ نمایند، اما ایشان به تمامی افراد کتابخانه به عنوان یک منبع دانشی توجه و نظرات آن‎ها را در زمینه‎های مختلف که مرتبط با کارشان باشد اخذ می‎کردند و در تصمیم‎گیری‎ها کوچک‎ترین نکات را مورد توجه قرار می‎دادند.

مرحوم دکتر دارای شخصیت‎های ممتازی بودند که به قدری گستردگی و مثال‎های زیادی دارد که بنده به عنوان یکی از شاگردان و نیروهای کاری ایشان در حد توانم و وظیفه‎ام برخی از آن‎ها را بیان کردم.

اولین سالگرد ایشان بهانه‎ای شد تا گوشه‎ای دیگر از مرام‎ها و رفتارهای خوب ایشان را بنویسم، که در مسیر تعالی و کمال رشته کتابداری اقدامات ارزنده‎ای انجام داده‎اند.

مرحوم دکتر علی‌محمد برادران رفیعی خادم فرهنگ رضوی و از اعضای هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و از پیشکسوتان فرهنگی مشهد در تاریخ جمعه ۲۲ شهریور 1398 دار فانی را وداع گفت.

در انتها از دختر بزگوار مرحوم جناب آقای دکتر برادران رفیعی که اجازه تدوین این متن را دادند و از راهنمایی استاد گرامی جناب آقای دکتر محسن حاجی‎زین‎العابدینی کمال تشکر و قدردانی را دارم.

------------------------------------------------------

[1] Ozer ozgur (2009), Investigation the intrinsic and extrinsic work values of 10th grade students in science –oreinted charter schools, A dissertation presented to the facualty of the college of education ,university of hoston

[2] خنیفر، حسین؛ زارعی، متین حسن؛ حسن‎زاده، محمدصادق (1391). ارايه مدل مفهومي ارزش هاي کاري در چارچوب نظام ارزشي اسلام. مديريت فرهنگ سازماني، دوره 10،  شماره  1 (پياپي 25)، 61-96.

[3] محیطی، فرشته (1390). نگاه ارزشی به اهمیت کار، تلاش و اخلاق کار. کار و جامعه، شماره 133 و 132. قابل دسترس از طریق http://ensani.ir/file/download/article/20121212093513-9625-85.pdf

[4] فرامرز قراملکی، احمد؛ درخشانی، لعبت؛ رضایی شریف‌آبادی، سعید (1390). اخلاق حرفه‎ای در کتابداری و اطلاع‎رسانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‎ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.

[5]www.iranpl.ir

[6] باغستانی تجلی، عطیه (1398) به بهانه گرامیداشت هفتۀ معلم: یادی از مرحوم دکتر علی‎محمد برادران رفیعی. خبرگزاری لیزنا: قابل دسترس از طریق www.lisna.ir