داخلی
»مقاله های روز
(لیزنا، مقاله‌های روز 6): محمد جواد منصورزاده، دکتری کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران: دسته‌بندی مشاغل به «مردانه» و «زنانه» از قدیم وجود داشته و به اعتقاد برخی صاحب‌نظران چنین تقسیم کاری از تاثیرگذارترین علل جایگاه پایین‌تر زنان در تاریخ بوده است (1). چنین دسته‌بندی از کلیشههای جنسیتی نشأت می‌گیرد. «کلیشههای جنسیتی تصویر ذهنی یکنواخت و قالب‌بندی شده‌ای از رفتارهای خاص مربوط به زنان و مردان را ارائه می‌دهد بدون آنکه بررسی و آزمون شده باشند. بر اساس کلیشههای جنسیتی، زنان و مردان در جامعه دارای ویژگی‌های خاص، رفتار خاص و حالات روانی خاص هستند و در نهایت، قابلیت انجام‌دادن وظایف و کارهایی را دارند که به صورت معمول با یکدیگر متفاوت هستند. کلیشه‌سازی از طرفی خصوصیات و توانایی‌هایی را به زنان اختصاص می‌دهد که در مردان از آن‌ها نشانه‌ای نیست و از طرف دیگر، توانایی‌ها و خصوصیاتی را به مردان نسبت می‌دهد که زنان از آن بی‌بهره هستند» (2). از این رو کلیشههای جنسیتی درباره مشاغل یکی از اصلی‌ترین عوامل حضور افراد در مشاغل بشمار می‌آید.
علیرغم اینکه زنان در دهه‌های اخیر با سرعتی چشمگیر وارد آموزش عالی و اشتغال شده‌اند اما مطالعات شکاف جنسیتی در گروه‌های مختلف شغلی را همچنان در عصر حاضر نشان می‌دهد که در این بین مردان بیشتر از زنان پایبند کلیشههای شغلی مربوط به جنسیت هستند و با برخورد سنتی‌تر به تشدید این کلیشه‌ها کمک می‌کند (3). از آنجایی‌که اهمیت شغل به‌عنوان یکی از عوامل سرنوشت‌ساز زندگی هر فرد واضح است، بنابراین، مراجعه افراد به اینترنت برای کسب آگاهی و شناخت بیشتر از مشاغل امری تقریباً قطعی است. از این رو این سوال در ذهن ما شکل گرفت که آیا اینترنت می‌تواند برای افرادی که در جستجوی شغل آینده خود هستند کلیشه جنسیتی ایجاد کند؟ بدین منظور مشاغل پرطرفدار حوزه بهداشت و درمان ایران را به زبان فارسی در بخش تصاویر گوگل جستجو کردیم و تصاویر بازیابی شده را از نظر جنسیت مورد بررسی قرار دادیم که نتیجه آن اخیرا در مقاله‌ای با عنوان «Gender inequality in Internet images: A case study of Iranian healthcare occupations in Google images» توسط اینجانب و همکارانم امرالله شمسی و حدیثه حیدری در مجله Health Care for Women International منتشر شده است(4).
نتایج نشان داد در تصاویر وب فارسی شکاف جنسیتی زیادی در مشاغل به‌چشم می‌خورد و مشاغلی نظیر پرستاری اغلب در اختیار بانوان، و پزشکی و کارشناس بهداشت حرفه‌ای غالباً در تسلط مردان است. البته این شکاف جنسیتی در رشته زنان و زایمان، مامایی و فوریت‌های پزشکی نیز وجود داشت که به دلیل پذیرش تک جنسیتی در دانشگاه‌های کشور، این امر طبیعی به نظر می‌رسد. نتایج جنسیت تصاویر مشاغل مرتبط با حوزه بهداشت و درمان ایران در وب فارسی در نمودار زیر ارائه شده است.
آندره میشل چهار دسته‌بندی برای کلیشههای مشترک جهانی مطرح می‌کند که در یکی از آن‌ها به بحث نقش‌های حرفه‌ای می‌پردازد. او در این دسته‌بندی بیان می‌کند که زنان منشی یا پرستار هستند و مردان کارفرما و پزشک (5). وجود شکاف جنسیتی در تصاویر می‌تواند برای افرادی که در جستجوی شغل آینده خود هستند کلیشه جنسیتی ایجاد کرده و آینده شغلی وی را تحت الشعاع قرار دهد و یا حتی او را از انتخاب رشته‌ای خاص منصرف سازد. همچنین نابرابری جنسیتی در مشاغل می‌تواند با عواقب نامطلوبی همراه باشد. برای مثال کمبود پرستاران مرد باعث می‌شود زنان در نبود آن‌ها کارهای طاقت‌فرسای فیزیکی زیادی انجام دهند که ممکن است در آینده ریسک ابتلای آن‌ها به مشکلات جسمی را افزایش دهد (6). بعلاوه لزوم بکارگیری سایر جنسیت‌ها در برخی بخش‌ها مثل فوریت‌های پزشکی، اورولوژی و... که اکنون در سیطره جنسیتی خاص است، می‌تواند در مبحث مسائل اخلاقی مساله‌ای نگران‌کننده باشد (7).
با توجه به اینکه وجود نابرابری جنسیتی در مشاغل حوزه بهداشت و درمان می‌تواند عواقب نامطلوبی بر ارائه خدمات بهداشتی و مرگ استعدادهای بالقوه داشته باشد، استفاده از تصاویر اینترنتی فاقد نابرابری جنسیتی در محیط وب ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا، تبلیغات و برگزاری کارگاه‌های مرتبط برای تولیدکنندگان محتوا در این مسیر می‌تواند گامی موثر باشد.
منصورزاده، محمد جواد. (1400). « جنسیت مشاغل حوزه بهداشت و درمان کشور در وب فارسی» ستون مقاله های روز لیزنا: شماره 6 . 11 فروردین 1400.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
منابع
1- سعیدی، ضحی؛ نوربالا، فاطمه؛ حمزوی عابدی، فاطمه. تصورات قالبی جنسیتی: نگرش‌های ضمنی به مشاغل و اثر مواجهه با نمونه‌های غیرکلیشه‌ای. تازه های علوم شناختی. ۱۳۹۵؛ ۱۸ (۱): ۷۹-۸۸.
2- سفیری، خدیجه؛ منصوریان راوندی، فاطمه. کلیشههای جنسیّتی و سلامت اجتماعی. فصلنامه علمی مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان. 1394؛ 13(2): 37-66.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.