نخستین همايش ملي مباني نظري و فلسفه كتابداري برگزار شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، همايش ملي مباني نظري و فلسفه كتابداري و اطلاع رساني از ساعت  9:30 روز یکشنبه مورخ 22 آبان 1390 با قرائت قرآن كريم و سرود جمهوري اسلامي ايران در تالار شريعت زاده كتابخانه ملي آغاز شد.

در ابتدا دكتر اسحاق صلاحي، رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي، سخنان خود را با اين مطلب آغاز كرد كه تفاوت بين علم به عنوان ماهوي، دانش و بينش علم را متفاوت از حكمت ساخته است.

• در حال حاضر گرفتار سكوت تئوريزه شده در كشور هستيم

وی افزود: "مي توانیم علم وارداتي داشته باشيم اما حكمت مبتني بر بينش است. در حال حاضر گرفتار سكوت تئوريزه شده در كشور هستيم به طوريكه از خود نپرسيديم كه ما كه داراي جهان بيني ديني هستيم، چرا بسياري از كارها را بر اساس جهان بيني غرب قبول كرده ايم. بايد يك بررسي روي اين موضوع داشته باشيم."

صلاحی بیان کرد: "دانشمندان و وازعان طبقه بندي علوم، به نحوي به دنبال تحميل بينش خود بوده اند."

وی ادامه داد: "سه نوع شناخت وجود دارد: جهان شناختي كه به دنبال موضوع است، روش شناختي كه به دنبال روش شناسي و methodology است و معرفت شناختي كه به دنبال نتيجه اخلاقي و ارزش گذاري است. "

• دانشمندان و وازعان طبقه بندي علوم، به نحوي به دنبال تحميل بينش خود بوده اند.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اظهار داشت: "اگر طبقه بندي علوم نداشته باشيم نمي توانيم بازيابي از علوم و تجارب گذشته داشته باشيم. طبق اين طبقه بندي است كه بشر مي تواند به تمام آنچه بشر دست يافته دسترسي پيدا كند. اين دسته بندي به توسعه جامعه كمك مي كند. علامه طباطبايي مي فرمايد كه هيچ چيز در اين دنيا ثابت نيست و همه چيز در اين دنيا متغير است. طبقه بندي علوم ضرورتي بديهي دارد كه انكارش، الزامش را به وجود مي آورد. هر طبقه بندي مبتني بر جهان بيني است و جهان بيني ايران اسلامي با جهان بيني غرب متفاوت است و بايد بر اساس جهان بيني ديني علوم را طبقه بندي كرد. اين جمله دچار نقدهايي از طرف اصحاب انديشه نيز شده است. "

پس از وی دكتر غلامرضا فدايي عراقي، دبير علمي همايش، با تبريك اعياد قربان و غدير و هفته كتاب به كتابداران و كتابدوستان سخنان خود را آغاز كرد.

وي گفت: " با آنكه كتاب و كتابخواني مقدس است اما وقتي كتابداري مطرح مي شود ارزش آن پايين تلقي مي شود و بعضي ها آنرا در حد دادن و گرفتن كتاب تنزل مي دهند و در بعضي موارد پست كتابدار را حذف مي كنند."

دکتر فدائی افزود: "كتابخانه همواره مقدس بوده و وجود دانشمندان بزرگ در مصدر كتابخانه ها گواه اين مطلب است. اما علم كتابداري مرهون انباشت انبوهي از كتابها در غرب بوده كه با انقلاب صنعتي تفكر خدمات رساني از آنها به وجود آمد و فرمولي به دست آمد تا به اين خدمات رساني مبادرت ورزند. در نتيجه اين روند كتابداري به وجود آمد كه علم كتابداري به عنوان علم كتابخانه شناخته شده است اما اين مساله باعث سرگرداني حاميان آن شد. "

رئیس دانشکده کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران ادامه داد: "گسترش فناوري دو بحران و يك فايده داشت. حاميان فناوري كتابخانه فيزيكي را انكار كرده و عده اي ديگر كه به كتابخانه سنتي وفادار بودند ناگزير از استفاده از فناوري بودند كه گويي كتابخانه جز فناوري چيز ديگري نيست. با رويكردي ديگر، فناوري، كتابداران را به دستيابي به جايگاه خود رساند و اگرچه در اين مورد تلاشهاي زيادي صورت گرفته است اما مقيد بودن به كتابداري در جايگاه فيزيكي كتابخانه، آنها را به بن بست رساند."

• كتابداري نه زاييده كتابخانه بلكه كتابخانه پديده اي است كه متكي بر علم كتابداري است

وی اذعان داشت: "كتابداري اگر خود را محدود به كتابخانه كند نمي تواند همپاي ساير علوم گسترش يافته و از خود دفاع كند. در مباني كتابداري كه از چيستيها بايد سخن گفته شود از تاريخچه كتابداري مطالبي بيان مي شود. در بعضي موارد با گذاشتن كارگاهها و كلاسهايي دليلي براي گذراندن دوره هاي دانشگاهي براي علوم كتابداري ديده نمي شود. كتابداري نه زاييده كتابخانه بلكه كتابخانه پديده اي است كه متكي بر علم كتابداري است."

• كتابخانه مولود علوم كتابداري و اطلاع رساني است

عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران اظهار داشت: "مفهوم كتابداري و اطلاع رساني از نياز انسان به اطلاعات بر مي خيزد؛ اولين كتابخانه ذهن انسان است و كتابخانه يكي از بزرگترين مظاهر اين نياز است. وقتي اطلاعات زياد شد و افراد نتوانستند از آن استفاده كنند كتابخانه ها بوجود آمد. همانطور كه بيمارستان مساوي پزشكي نيست كتابخانه نيز كتابداري نيست بلكه نياز ذاتي انسان به استفاده از اطلاعات، كتابخانه را به وجود آورد زيرا كتابخانه مولود علوم كتابداري و اطلاع رساني است. "

وی در ادامه گفت: "در زمان رياست قبلي كتابخانه ملي، مساله برگزاري اين همايش آغاز شد و با تحولاتي كه در كتابخانه ملي انجام شد و با عنايت رياست جديد اين همايش برگزار شد و اميد است در همايشهاي بعدي نواقص برطرف شود. همه دست اندركاران و حاميان همايش تلاش خود را براي بهتربرگزار كردن اين همايش انجام دادند. "

فدایی افزود: "تعداد 110 مقاله به دست كميته اجرايي رسيده و پس از اعلام چكيده هاي منتخب، 65 متن كامل مقاله ارسال شد كه از بين آنها 26 مقاله پذيرفته شد. از بين اين 26 مقاله تعداد 14 مقاله به منظور ارائه و چاپ و بقيه براي پوستر در نظر گرفته شد. "

سپس دكتر سید محمد حسيني، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، ضمن تبريك ايام غدير، مصادف شدن اين ايام را با هفته كتاب و كتابخواني به فال نيك گرفت.

وي با اشاره به اينكه كتابخانه ملي يك كتابخانه شبانه روزي است، از تلاشهاي همگي همكاران كتابخانه ملي تشكر كرد و یادآور شد كه استفاده از كرسيهاي آزادانديشي از مواردي است كه مي تواند خلأهاي موجود را شناسايي نماید.

وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي اظهار داشت: "در گذشته مخصوصا در زمان دفاع مقدس زماني براي بررسي بعضي از مسايل وجود نداشت اما هم اكنون مي توان با فراغ بال اين بررسيها را انجام داد."

وي با اشاره به نگهداري اسناد و آثار تاريخي از اهميت اين مساله چه در ايران و چه در كشورهاي ديگر سخن گفت.

حسینی گفت: "اگر در گذشته تبعيت كوركورانه از غرب بوده؛ چون باور نداشتند كه ما تمدن بزرگي داشته ايم و هم اكنون باید اعتماد به نفس و خودباوري و نيز با نگاهي به فناوري روز و نياز اطلاعاتي خود به طور تخصصي،- كه مورد نياز جامعه است- وجود داشته باشد، که کار ارزنده ای است."

• كتابدار يك كارمند عادي نيست كه كتاب را از قفسه بردارد و به مراجعه كننده بدهد

دكتر حسيني تاكيد كرد: "بايد شاهد افزايش سرانه مطالعه باشيم. بايد جامعه ما جامعه كتابخوان باشد . امسال كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان 800 كتابخانه را در روستاها و شهرها تجهيز كرده و اگر نوجوان و خردسال علاقه مند شد، کتاب، ملكه فرد مي شود و اين ادامه پيدا مي كند. اگر عدالت، تواضع، فروتني و جهاد در راه خدا و خصوصيات خوب رويه و جزئي از زندگي افراد شد، اين قضيه ادامه پيدا مي كند. به طور مصطلح مي گوييم كه در اوقات فراغت مطالعه كنيد. اين مساله بايد يكي از كارهاي جدي و اساسي در زندگي باشد چون در اوقات فراغت سرگرميهاي ديگري هم براي جذب افراد وجود دارد."

• كتابدار بايد اهل پژوهش بوده و تشخيص بدهد و به خوبي هم تجويز كند

وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي بيان كرد: "از كتابخانه ملي اين انتظار مي رود كه كتابخانه الگو باشد و به اين سمت و سو حركت كنيم كه كتابخانه، مركزي پويا، كارآمد و به روز باشد. كتابدار يك كارمند عادي نيست كه كتاب را از قفسه بردارد و به مراجعه كننده بدهد. كتابدار بايد اهل پژوهش بوده و تشخيص بدهد و به خوبي هم تجويز كند. اگر كتابدار به عنوان مشاوري امين و كسي كه به مطالب احاطه دارد راهنمايي درستي انجام دهد مي تواند افراد را به كتابخواني ترغيب نمايد."

در ادامه همایش در پانل ابتدايي با حضور دكتر علي سينايي، دكتر فریبرز درودي، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات و دكتر محمد حسن زاده، مدیر گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت مدرس، اولين مقاله با عنوان «نظريه شبكه عامل و جايگاه آن در مطالعات كتابداري و اطلاع رساني» توسط بهروز رسولي ارائه شد.

وي با بيان اين مطلب كه نظريه شبكه عامل(Actor Network Theory) به صورت اختصار ANT شناخته مي شود، گفت: "اين نظريه در سال 1980 توسط مايكل كالون، برونو لتور و جان لاو مطرح شد و مراد آنها تكذيب روابط صرفا تكنيكال و صرفا اجتماعي بود. انتقادات زيادي بر اين نظريه وارد است اما مبني بر اين نيست كه ارزش اين نظريه از بين برود. "

مقاله بعدي توسط رسول زوارقي با عنوان «چشم اندازي بر مباني نظري مصورسازي حوزه دانش» ارائه شد.

وي بيان كرد: "هيچكدام از مواردي كه براي طبقه بندي دانش ارائه شدند بر روابط بين نقش آفرينان علم نظر نداشتند. پيشينه مصورسازي حوزه دانش اولين بار توسط گارفيلد و در حوزه علم سنجي انجام شد. افرادي مانند اسمال، مرتون، پرايس نيز به اين مقوله پرداخته اند. با توجه به ديدگاه گارفيلد بايد اين مساله در نظر گرفته شود كه آيا مي توان اطلاعات را سند به سند جمع كرد تا تغييري منسجم از آن به وجود آيد؟ براي همين رويكرد «هم استنادي» به وجود آمد. به تدريج به مباني نظري، هم استنادي افزوده شد. تاثيرات نظريات فلسفي و جامعه شناسي در رويكردها و فنون مصورسازي دانش به نظريه ساختار انقلابهاي علمي كوهن و نظريه حفره هاي ساختاري انجاميد."

در مقاله بعدي را حميد كشاورز با عنوان «باورپذيري اطلاعات: مفهومي فراموش شده در مباني، آموزش و خدمات كتابداري و اطلاع رساني» ارائه کرد.

وي اظهار داشت: "امروزه با افزونگي و خود نشري  تولبد علم خصوصا از طريق اينترنت ، شاهد انبوهي از داده ها و اطلاعات در قرن حاضر هستيم سوالي که پيش مي آيد اين است  که چه ميزان از اين اطلاعات مورد نیاز ماست ‫و اینکه اگر مورد نیاز ماست، تا چه میزان اعتبار و ارزش و موثق بودنش را قبول داریم. اين مسأله اساس نظر باور پذيري اطلاعات است .براي پاسخ به اين سوال يکي از روش هاي  مورد استفاده در محيط وب، چک ليست و يا سياهه وارسي است که ابزارهاي نسبتا کارآمد براي اين منظور است."

پس از آن پانل دوم با حضور دكتر فهیمه باب الحوائجي، دكتر نجلا حريري، اعضای هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران علوم و تحقیقات، و دكتر رضا خاني پور، عضو هيأت علمي سازمان اسناد و كتابخانه ملي  برگزار شد.

مقاله ابتدايي اين پانل توسط حسن منطيق با عنوان «روش شناسي تفهمي(تاريخي) ماركس وبر و كاربرد آن در حوزه كتابداري و اطلاع رساني» ارائه شد.

وي گفت: "ماركس وبر تحت تاثير جامعه شناسي آلماني بوده و از عقل گرايي و خارج شدن از محدوده روشهاي كمي گرايانه استفاده مي كرده است. تفهم كليد درك معناهاي دروني افراد و يا نهادهاي اجتماعي است. تفهم تلاشي است به منظور درك كنش اجتماعي از طريق رابطه همدلانه كنشگر كه از سوي مشاهده كننده صورت مي گيرد."

وي همچنين تفهم رابر دو نوع مستقيم و نظير درك تقسيم كرده و نوع آرماني را بررسي كنش ها، مقايسه پديده هاي اجتماعي و تاريخي با يكديگر و تحليل آنها دانست.

در مقاله بعد كه توسط دكتر باب الحوائجي و با عنوان «از تفكر انتقادي ال نظريه پردازي: تحليل محتواي مقالات فارسي منتشره بين سالهاي 1376 تا 1386 با رويكرد تفكر انتقادي» ارائه شد، فرانظريه به صورت نظريه اي كه به خود و ديگر نظريهها مي پردازد تعريف شد.

باب الحوائجي بیان کرد: "اينس تفكر انتقادي را زماني عقلاني مي داند كه متفكر مي كوشد شواهد را بررسي كرده و به نتيجه اي برساند. مهارتهاي تفكر انتقادي توسط فاسيون و از سال 1990 شروع شد. همچنين در اين مقاله ميزان استفاده از عناصر فرعي متعلق به عناصر اصلي تحليل شده توط نويسندگان و نيز در پرسش دوم عناصر اصلي متعلق به آثار بررسي شد كه جامعه پژوهش، مقالات منتشر شده در مجلات پژوهشي و غيرپژوهشي كتابداري و اطلاع رساني در فاصله سالهاي 1376-1386 بوده است."

پس از آن دكتر امیررضا اصنافي مقاله اي را با عنوان «تاملي بر كاربرد روش تحليل گفتمان در پژوهش هاي كتابداري و اطلاع رساني» ارائه داد.

اصنافي استفاده از يك روش يكنواخت و رياضي وار را از عادتهاي محققان دانست و گفت: "روشي كه روش تحليل گفتمان يا discourse است روش ديگري در انجام تحقيقات به شمار مي رود كه كمتر بدان پرداخته شده است. اين بحث بيشتر به حوزه زبانشناسي مربوط است. در اين روش ما به سخن كاوي مي پردازيم و به انديشه نهفته در متن توجه مي كنيم. در تحليل گفتمان محدوديتهايي نيز وجود دارد. اگر كتابداري را به دو دوره predewey و postdewey تقسيم كنيم، در دوره ابتدايي هنوز مسايل جديد مطرح نشده بوده ولي دوره دوم كاربر محور است. پژوهشگر حوزه كتابداري و اطلاع رساني به وسيله روش تحقيق تحليل گفتمان به سراغ بافت يا زمينه متن و گفتار مي رود. عمده ترين كار او تحليل و تفسير اطلاعات است كه داشتن ديدگاههاي كل نگر و تحليل و مطالعات نظري ضروري است."

در مقاله بعدي با عنوان «آزادي و اصالت سود از منظر جان استوارت ميل و نقش آن در نظام هاي اطلاع رساني»، نصيري اظهار داشت: "از طريق شناخت و آگاهي كه از تجربه و مشاهدات شكل مي گيرد به سازماني روي مي آوريم تا از طريق اين سازمان به صورت محكمتر جامعه را دچار ترفيع اخلاقي كنيم و از طريق آزادي است كه ضمانت مباني نظري اطلاعات تحقق پيدا مي كند. بنا بر نظر جان استوارت اگر تمامي انسانها عقيده اي داشته باشند و شما عقيده مخالف آن داشته باشيد آنها حق ندارند شمارا ساكت كنند. انجمن كتابداري امريكا با لايحه آزادي كتابخانه ها و مطالعه، دسترس پذيري به اطلاعات را با آزادي بيشتري دنبال كرد."

وي به طرح اين پرسش پرداخت كه چرا آزادی بايد مورد پذيرش قرار گيرد؟ و در پاسخ گفت كه يا ممكن است فرد اشتباه كند كه در صورت حذف نظر اشتباه، تضارب آراء از بين مي رود و حقيقت را به دگم و تشريفات تبديل مي كند. ممكن است فرد حقيقت را بگويد كه اگر حذف شود جامعه را از دانستن حقيقت منع كرده اند و ممكن است فرد بخشي از حقيقت و بخشي را به اشتباه بگويد كه وقتي آزادي را به رسميت بشناسيم بخش حقيقت بيشتر رشد مي كند و باطل كمتر نمود مي يابد.

نصیری همچنين حقوق و آزاديها را به دو بخش منفي و مثبت تقسيم كرد كه اولي ذاتي و طبيعي و دومي اكتسابي است.

در پانل سوم كه با حضور دكتر سعید رضايي شريف آبادي، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا و دكتر احمد شعباني، عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه اصفهان برگزار شد، اولين مقاله با عنوان «اخلاق حرفه اي در پياده سازي مدل تعالي سازماني در كتابخانه ها» و توسط لعبت درخشاني ارائه گردید.

وي الگوي رفتار ارتباطي را بر دو شق درون شخصي و برون شخصي دانست كه هر يك از اين دو وجه بايد مبتني بر رعايت حقوق طرف ارتباط باشد. اخلاق كتابداري شاخه اي از اخلاق حرفه اي و اخلاق حرفه اي شاخه اي از اخلاق كاربردي است. مسئوليت اخلاقي هم در مورد فرد و هم در مورد سازمان صدق مي كند مانند مسئوليت اخلاقي كتابداران و مسئوليت اخلاقي كتابخانه ها. با در نظر گرفتن اينكه كتابداري به عنوان يك حرفه در كتابخانه تحقق مي يابد پس اين سازمان هم احتياج به اخلاق دارد. مدل EFQM نشاندهنده مزيتهايي است كه سازمان متعالي بايد بدانها دست يابد.

وي همچنين به اين مطلب اشاره كرد كه ظرفيتهاي اخلاقي در مدل تعالي سازماني بالاست و كتابخانه هايي كه امتياز بالاتري دارند اخلاقي ترند.

در مقاله بعدي با عنوان «اطلاع، ارتباط و شيوه اطلاع رساني بحثي در روابط ميان رشته اي در كتابداري و اطلاع رساني»، ابراهيم شاهي با تاكيد بر پيوند مغز انسان و كتابخانه بیان کرد كه بهتر است تعاريف در هر حوزه اي به صورت مجزا مانند حوزه مباني، كاربردي و غيره ارائه گردد. همچنين وي به ارائه تعاريفي از اطلاعات، اطلاع، ارتباط پرداخت و پيام را داراي سه بخش رمز، محتوا و نحوه ارائه پيام دانست. پائو سه سطح را در تبيين مسايل ارتباطات برشمرده است: مسايل فيزيكی، مسايل معنايي يا بازنمومي و مسايل بخشي يا رفتاري. زبان اصل و خط فرع.

حسين طالعي در مقاله خود با عنوان «مروري بر طبقه بندي علوم از نظر صدرالافاضل تبريزي» به شرح احوال صدرالافاضل تبريزي پرداخت كه از 1268 تا 1380قمري زيسته است. بر اين اساس وي علوم را بر دو قسمت عقلي و نقلي تقسيم كرده است و در هر بخش به شاخه هاي فرعي تري منشعب شده است. تقسيم بندي دانشمندان مسلمان به حد زيادي از تقسيم بندي ارسطو پايه گرفته و براي گذر از اين مساله يك كار جدي ضروری است.

مقاله بعدي با عنوان «معرفت شناسي اجتماعي از ديدگاه.مارگات اليزابت ايگان و نقش آن در شكل گيري مباني فلسفي كتابداري و اطلاع رساني» توسط افسون ثابت پور ارائه شد. وي معرفت شناسي اجتماعي را مطالعه ابعاد اجتماعي دانش يا اطلاعات دانست و تاريخچه ابعاد اجتماعي معرفت از ديدگاه افلاطون، جان لاك، هيوم، توماي ريدر، كارل ماركس، كارل مانهايم، يورگن هابرماس و توماس كوهن را بيان كرد. همچنين آغاز معرفت اجتماعي در كتابداري را از آثار مارگارت ايگان و جس شرا مطرح كرد. پس از آن ثابت پور به معرفي مارگارت ايگان و ديدگاههاي وي پرداخت.

در ادامه اين همايش دكتر صلاحي به عنوان جمع بندي سخناني ايراد كرد و از کسانی که در يك سال گذشته دست اندرکار برگزاری همایش  بودند سپاسگزاری نمود.

صلاحي از اساتيد خواست فرصت اعلام نظرات خود را به دانشجويان بدهند و افزود: "كتابخانه ملی در نظر دارد براي افرادی در رابطه با طبقه بندي علوم حرفي براي گفتن دارند امكانات لازم را فراهم آورد. اين كار تحقيقاتی بنيادي است و همكاري نهادها، دانشگاهها و باور و عقل جمعي را مي طلبد. نظريه اگر نقد نشود نتيجه نخواهد داد و بهتر است به نقد نظرات يكديگر بپردازيم."

وي در ادامه بیان كرد: "در هفته آينده نيز خبري جديد در عرصه ديجيتال از طرف كتابخانه ملي اعلام خواهد شد. "

صلاحي درخواست کرد: "كارورزي دانشجويان دوره فوق ليسانس و دكتري در سازمان اسناد انجام شود تا از دانشجويان كتابداري و اطلاع رساني در جريان كاري سازمان اسناد و كتابخانه ملي استفاده گردد."

در ادامه دكتر فدايي از دكتر صلاحي و نيز همه دست اندركاران تشكر كرد و خاطر نشان كرد كه اميدوار است رياست كتابخانه ملي به تعهداتي كه در مورد دانشكده كتابداري و اطلاع رساني دارند پايبند باشند.

در پايان از اعضاي كميته علمي، دبير علمي و حاميان اين همايش با اعطای لوح تقدير، جوايز و تنديس قدردانی شد.

همچنین از حمید كشاورز، بهروز رسولي و حسین طالعي به عنوان ارائه دهندگان مقالات برتر و داوود حاصلي ارائه دهنده پوستر برتر با اعطای هدیه تقدیر به عمل آمد.

همايش ملي مباني نظري و فلسفه كتابداري و اطلاع رساني که توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با همکاری دانشکده کتابداری دانشگاه تهران، انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و نهاد کتابخانه های عمومی کشور برگزار شده بود، در ساعت 18 به کار خود پایان داد.

همایش بین المللی نیز اردیبهشت سال آینده با حضور اندیشمندان داخل و خارج از كشور برگزار خواهد شد.

خبرنگار: ملیحه درخوش