کتابخانه مرکزی؛ قلب تپنده دانشگاه محقّق اردبیلی

کتابخانه مرکزی دانشگاه محقّق اردبیلی در سال 1357 همزمان با تأسیس آموزشکده کشاورزی اردبیل با مجموعه ای در حدود 5 هزار جلد  کتاب اهدایی دانشگاه تبریز تأسیس شد. روند توسعه کتابخانه با توسعه آموزشکده کشاورزی همراه بود تا این که با تبدیل آموزشکده کشاورزی به مجتمع آموزش عالی اردبیل توسعه آن شتاب بیشتری گرفت و از سال 1369 با جذب کارشناسان رشته کتابداری، کارهای فنّی و تخصّصی آن آغاز گشت و به موازات آن مجموعه کتابخانه نیز از لحاظ کیفی توسعه یافت.

از سال 1375 با تبدیل مجتمع آموزش عالی به دانشگاه محقّق اردبیلی و افزایش رشته های تحصیلی، کتابخانه دانشگاه در مسیری اصولی و علمی گام برداشت و کار رده بندی و فهرست نویسی و نیز تأمین منابع فارسی و لاتین مورد نیاز رشته ها آغاز شد. در همین راستا بخش های امانت، مرجع، نشریات و خدمات فنّی، که قبلاً به صورت متمرکز اداره می شدند، به صورت مجزّا به فعالیت خود ادامه دادند.

در حال حاضر کتابخانه مرکزی دانشگاه با داشتن بیش از 100 هزار نسخه کتب فارسی و لاتین چاپی، 8 هزار جلد کتب مرجع، 480 عنوان نشریّه چاپی و لاتین و بالغ بر 6هزار طرح تحقیقاتی و پژوهشی، پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری یکی از بزرگ ترین، مجهّزترین و غنی ترین مراکز علمی شمال غرب کشور به شمار می آید.

ساختمان کتابخانه مرکزی دانشگاه محقّق اردبیلی با امکانات جدید و مدرن با 100 میلیارد ریال اعتبار در سال جاری به بهره برداری خواهد رسید.

در حاضر حال مراجعان کتابخانه مرکزی به سه گروه کلی تقسیم می شوند:

گروه اول: اعضای هیأت علمی، کارکنان و دانشجویان دانشگاه محقّق اردبیلی. سیستم بخش امانت کتابخانه مرکزی دانشگاه برای این دسته از اعضا باز است. یعنی خود عضو می تواند بعد از جستجوی کتاب و یافتن شماره بازیابی کتاب به مخزن اصلی مراجعه نموده و کتاب خویش را بیابد.

اعضای هیأت علمی و کارکنان و دانشجویان دکتری می توانند هشت منبع از بخش دیداری و شنیداری به مدّت 10 روز امانت ببرند؛ برای دانشجویان کارشناسی ارشد و کارشناسی، تعداد کتاب جهت رزرو به ترتیب 5 و 3 منبع و مدت زمان نگهداری 10 روز است.

گروه دوّم: اعضای طرح غدیر. افراد عضو طرح غدیر توسط پژوهشگاه اطّلاعات و مدارک علمی ایران می توانند از سرویس مطالعه در محل بهره بگیرند.

گروه سوّم: فارغ التحصیلان کلیه مقاطع تحصیلی و بازنشستگان دانشگاه محقّق اردبیلی، دانشجویان یا دانش آموختگان کلیه مقاطع تحصیلی دانشگاه های دولتی و غیر دولتی، طلّاب علوم حوزوی، قضات و وکلای دادگستری، مؤلّفان، مترجمان، محقّقان و پژوهشگران و سایر افراد با معرفی نامه از سازمان ها و ادارات کشور که به دو صورت عضویّت استفاده در محل و عضویّت استفاده در خارج از کتابخانه حسب آیین نامه عضویّت موقّت یا آزاد در کتابخانه مرکزی دانشگاه محقّق اردبیلی می توانند از امکانات این مرکز استفاده نمایند.

گفتنی است، کتابخانه دانشگاه محقّق اردبیلی مجهز به نرم افزار پیشرفته RFID (سیستم بارکدینگ یا شناسایی داده ها با استفاده از امواج رادیویی) است. در این سیستم اطّلاعات اعضا بر روی کارتی هوشمند ذخیره شده و توسط قرائتگر ردیابی و خوانده می شود؛ از همین رو، بخش امانت کتابخانه مرکزی دانشگاه به صورت مخزن باز به ارایه خدمات می پردازد.

حبیب شهبازی شیران، رییس کتابخانه مرکزی و مرکز اطّلاع رسانی دانشگاه محقّق اردبیلی این کتابخانه را  قلب تپنده دانشگاه نامید. او مدیریّت بهینه زیرساخت های فنّی، امنیّتی و شبکه کتابخانه مرکزی، مدیریّت بهینه منابع با تغییر برخی از فرآیندهای کتابخانه ای (خرید متمرکز برای کتابخانه های دانشگاه در سال های ۱۳۹6 و 1397) و خلق ارزش افزوده جهت بهسازی امور کتابخانه ها، یکپارچه سازی فعالیّت ها در سطح کتابخانه مرکزی و کتابخانه واحدهای تابعه دانشگاه، پورتال تعاملی با ویژگی های منحصر به فرد کتابخانه های هزاره سوّم مطابق با استانداردهای جهانی، مجموعه سازی، راه اندازی و بهره برداری از سیستم RFID یا شناسایی داده ها با استفاده از امواج رادیویی در کتابخانه مرکزی دانشگاه محقق اردبیلی (قرائتگر، بارکدخوان) و تگ بخش های دسته سخت افزاری و مدیریت شلف، کنترل دستیابی، چک کردن ورودی خروجی اتوماتیک و صندوق تحویل و تک گذاری، راه اندازی کتابخانه تخصّصی آسیب های اجتماعی و سازماندهی اطّلاعات را از اهم اقدامات و فعالیت های کتابخانه مرکزی و مرکز اطّلاع رسانی دانشگاه محقّق اردبیلی در طی سال های اخیر برشمرد.

وی بر افزایش خرید پایگاه های اطّلاعاتی خارجی به صورت مستقیم و یا از طریق شرکت های واسطه اشاره کرد و امکان دسترسی به جدیدترین مقالات ISI از بیش از 200 پایگاه معتبر علمی به صورت کاملاً آنلاین، دسترسی به مقالات خارج از 200 پایگاه علمی به صورت آفلاین، امکان دانلود خودکار مقالات به صورت شبانه روزی و 24 ساعته، برقراری دسترسی به پایان نامه های پایگاه ProQuest (پروقوئست) از طریق پایگاه Articlegate، برقراری دسترسی آزمایشی به پایگاه تأمین مقاله Daneshlink، برقراری دسترسی به پایگاه تحلیل استنادی WOS، برقراری دسترسی آزمایشی به پایگاه تأمین مقاله سامیداک، برقراری دسترسی مستقیم به پایگاه های استنادی Scopus، ISI و SciVal و راه اندازی نرم افزار همانند جوّی بین المللی برای ارزیابی و تشخیص سرقت علمی را از دیگر فعالیت های مفید این کتابخانه دانست.

طبق توضیحات او خرید کتب هدفمند و کارآمد با نظر خواهی از مدیران گروه های آموزشی و نمایندگان دانشجویان انجام می شود و تدابیری جهت جلوگیری از خرید تکراری به خاطر سفارش و خرید یکپارچه، جلوگیری از هزینه های جانبی و ایجاد مجموعه ای قوی از منابع الکترونیکی اندیشیده شده و دسترسی به کتب دیجیتال لاتین از طریق پایگاه های خریداری شده به بیش از 600 هزار عنوان افزایش یافته است.

شهبازی شیران با اشاره بر اجرای طرح های مختلف فرهنگی و کتاب خوانی در این مجموعه، از برپایی یازده نمایشگاه بزرگ کتب تخصّصی لاتین و فارسی و عربی در دانشگاه، برگزاری اوّلین و دوّمین «همایش آشنایی با کتابخانه مرکزی و منابع اطّلاعاتی و استنادی موجود» در سال های 1395 و 1396، برنامه ریزی برای برگزاری «اوّلین کنفرانس بین المللی هنر کتاب آرایی در فرهنگ و تمدّن اسلامی» در سال 1397 با در نظر گرفتن دبیرخانه ای دایمی و پس از انجام مراحل تصویب آن، برگزاری ده ها کارگاه آموزشی تخصّصی برای اساتید، کارکنان و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه  خبر داد.

طبق توضیحات وی توسعه بخش های مختلف کتابخانه ای و ایجاد چندین بخش دیگر نظیر: بخش مجموعه سازی (ثبت و سفارش)، بخش سفارش و تأمین پایگاه های اطّلاعاتی، بخش اطّلاع رسانی، ارتقاء نرم افزار کتابخانه و پورتال کتابخانه مرکزی دانشگاه، خرید کتب دیجیتال در قالب کتابخانه دیجیتال و ... از دیگر اقدامات مؤثّری است که در حدود دو سال گذشته به همّت کتابخانه مرکزی و مرکز اطّلاع رسانی دانشگاه محقّق اردبیلی انجام گرفته است.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه محقق اردبیلی در مورد ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎی اﻃّﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺎ دﺳﺘﺮﺳﯽ آزاد (ﻓﺎرﺳﯽ و ﻻﺗﯿﻦ) در این کتابخانه توضیح داد:

بخش تأمین منابع الکترونیکی کتابخانه مرکزی دانشگاه محقّق اردبیلی یکی از مجهّزترین مراکز اطّلاع رسانی دانشگاهی در سطح کشور است که امکان استفاده از پایگاه های اطّلاعاتی پیوسته (online) داخلی و خارجی، دسترسی آزاد به پایان نامه های خارجی، دسترسی آزاد به کتب لاتین، دسترسی آزاد به منابع مرجع و امکان مطالعه پایان نامه های الکترونیکی دانشجویان دانشگاه را فراهم می کند.

به گفته وی سیویلیکا (انتشارات بوم سازه)،  نورمگز (پایگاه مجلّات تخصّصی نور)، Magiran (بانک اطّلاعات نشریّات کشور)، سمنتاک، Articlegate (پویاپرداز کارکیا)، پایگاه اطّلاعاتی اسکوپوس Scopus، سیستم تأمین مقالات و مدارک علمی ArticleGate، پایگاه تأمین مقاله Daneshlink، پایگاه تحلیل استنادی WOS، پایگاه تأمین مقاله سامیداک (دسترسی آزمایشی)، نرم افزار همانند جوّی بین المللی iTenticate (نرم‌افزار بررسی اصالت و مشابهت یاب متون انگلیسی)، پایگاه های استنادی Scopus، ISI و SciVal، پایگاه علوم اطّلاعاتی کشاورزی CABI، پایگاه علوم اطّلاعاتی ریاضیات و آمار MathSciNet، پایگاه علوم اطّلاعاتی شیمی Reaxys، پایگاه علوم اطّلاعاتی ProQuest، پایگاه علوم اطّلاعاتی JSTOR، پایگاه علوم اطّلاعاتی IEEE، كتابخانه الكترونیكی جهانی و چند پایگاه دیگر از منابع و پایگاه های اطّلاعاتی الکترونیکی قابل دسترس در دانشگاه محقّق اردبیلی هستند که با توجّه به نیاز اساتید و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی، کتابخانه مرکزی و مرکز اطّلاع رسانی دانشگاه امکان دسترسی به پایگاه های فارسی و لاتین مزبور را برای کاربران فراهم کرده است.

شهبازی شیران همچنین گسترش کمّی و کیفی پایگاه های الکترونیکی جدید و ارتقای اثربخشی خدمات اطّلاع رسانی به پژوهشگران، تلاش در راستای به روز نگه داشتن منابع کتابخانه، آموزش و توانمندسازی مستمر نیروی انسانی كتابدار (كتابداران دانشگاه) با هدف تخصّصی نمودن بخش های كتابخانه و بهینه سازی كیفیت ارایه خدمات كتابخانه ای دانشگاه، بهره گیری از فنّاوری های نوین اطّلاعاتی با ایجاد کتابخانه های ترکیبی از طریق دیجیتال سازی اثر بخش خدمات و منابع، طرح ایجاد کتابخانه دیجیتال، در آمیختن خدمات کتابخانه با اهداف محلّی و ملّی، تبدیل شدن به کتابخانه مرجع در سطح دانشگاه‌های شمال غرب کشور، گسترش شبکه همکاری با کتابخانه های داخلی و خارجی، فراهم ساختن زیرساخت‌های لازم و تأمین امکانات مطلوب برای دستیابی به استانداردهای جهانی، انجام آموزش و راهنمایی های لازم جهت جستجوی اطّلاعات و بهره گیری هر چه بهتر از منابع، حرکت از سمت راهکار مالکیّت منابع به سیاست دسترسی به منابع را از جمله موضوعات و سیاست های حال حاضر و آتی این حوزه برشمرد که با هدف ارتقای اثر بخشی و کیفیّت و یا کارایی فعالیّت به صورت روشمند برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود.

گفتنی است؛ شهبازی شیران از نیمه دوم سال 1395 ریاست این کتابخانه دانشگاهی را بر عهده دارد.