داخلی
»کتاب
چرا فرهنگنامه کودکان دیده نشد؟
به گزارش لیزنا، چهارمین نشست از سلسله نشست‌های خرد و کلان نشر با عنوان «کتاب ناکام؛ بررسی پروژه فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» با حضور عزیز محسنی، ناشر و گرافیست، دوشنبه (سیزدهم مردادماه ۱۴۰۴) در سرای اهل قلم برگزار شد.
عزیز محسنی در ابتدای این نشست گفت: در جلسات پیشین راهنمایی‌ها و راهکارهایی برای موفقیت بیشتر صنعت نشر و انتشار کتاب ارائه کردیم و امروز قرار است درباره پروژه‌ای ناکام صحبت کنیم با عنوان «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» که توسط شورای کتاب کودک ساماندهی شده است. این پروژه هیچگاه نتوانست خود را تامین کرده یا جای خود را در کتابخانه عمومی باز کند آن هم به گونه‌ای که کودک و نوجوان به آن مراجعه کند.
وی با اشاره واژه «فرهنگنامه» در عنوان این کتاب مطرح کرد: در «واژه‌نامه» صرفا معنا و منظور از یک واژه یا لغت بیان می‌شود. «لغتنامه» به صورت مستقل چاپ می‌شود و مترادف و متضاد هر واژه و مدخلی نیز ذیل معنای آن گنجانده می‌شود؛ اما در «فرهنگنامه» شرح کوتاهی درباره لغت و واژه مطرح می‌شود و صرفا بیان معنا یا ذکر مترادف و متضاد یک واژه مدنظر نیست و درکل یک مرجع به‌شمار می‌رود. در «دانشنامه» اما با «موضوع» سر و کار داریم؛ بدین صورت که درباره تمام موضوعات در تمام ابعاد سخن می‌گویند. جمع دانشنامه‌ها نیز به یک «دایره‌المعارف» تبدیل می‌شود که بخش مهمی از پروژه‌های جهان در این حوزه‌ها صورت می‌گیرد. اما هیچکدام به خلق دانش منجر نمی‌شود و صرفا دانش را تعریف می‌کند.
محسنی با اشاره به اینکه واژه فرهنگنامه به درستی در عنوان کتاب مذکور آورده شده است، ادامه داد: به این دلیل که محتوای آن در جرگه فرهنگنامه قرار می‌گیرد. در پیشگفتار این اثر آمده است که کتابی برای کودکان و نوجوانان ۱۳ تا ۱۶ سال نوشته شده است، اما اینکه با اضافه کردن واژه «کودک» گمان کنیم، می‌توانیم محتوا را به آنها نسبت دهیم اشتباه است. به نظر این بخش از نام کتاب را از تعریف سازمان ملل گرفته‌اند که زمانی می‌گفت افراد زیر ۱۹ سال کودک هستند و بالا ۱۹ سال در زمره بزرگسالان قرار می‌گیرند.
این گرافیست ادامه داد: باتوجه به توضیحاتی که مطرح شد اکنون قائل به این هستیم که دانش و اطلاعات مورد نیاز برای کودکان در این اثر گنجانده نشده است. نکته دیگر این است که این کتاب تعداد زیادی نویسنده دارد و گروهی از افراد برای تولید آن تلاش کردند که به نظر یکی از مشکلات دیده نشدن آن از همین جا نشات می‌گیرد. درواقع این افراد برای تولید اثر به درآمد نیاز داشتند که هزینه‌هایی را برای تولید کننده دربرداشت.
وی افزود: اما عامل مهمتر در دیده نشدن «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» این است که مطالب آن مناسب گروه سنی درج شده در آن نیست و درواقع محتوایی که نویسندگان این اثر نوشته‌اند پیش از این توسط افرادی دیگر نوشته شده بود. به نظر برای تبدیل این مجموعه به کتابی بهتر که در نهایت مورد پسند کودکان و نوجوانان قرار بگیرد تنها نیاز بود تعدادی نویسنده حرفه‌ای کودک و نوجوان با رجوع به منابع پیشین و با زبان آنها اقدام به بازنویسی منابع گذشته می‌کردند.
وقتی کودک در صفحه گم می‌شود اینفوگرافیک کجاست؟
محسنی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه در کتاب «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» اصلا به عنصر جذابیت توجهی نشده است، اضافه کرد: حجم تصاویر موجود در این کتاب مناسب گروه سنی کودک و نوجوان نیست. مدخل‌های این اثر نیز جزو مدخل‌هایی نیست که کودک و نوجوان به دنبال آن باشد. در سال‌های تدوین این کتاب (دهه ۸۰ میلادی) آثاری بسیار متفاوت و جذاب در غرب نوشته و منتشر شد و آثاری از این قبیل چندان مورد توجه قرار نگرفت.
این فعال عرصه نشر اضافه کرد: به نظر من در کل در تولید این کتاب می‌توانستند هزینه را به نحوی دیگر صرف کنند همانطور که پیشتر گفته شد مثلاً از متخصصان این حوزه بهره می‌گرفتند؛ در مرحله دوم نیز می‌توانستند از گروهی از تصویرگران برای طراحی مطالب مورد نظر بهره بگیرند. در این فرهنگنامه نه به زبان مخاطب توجهی شده است و نه سلیقه آن. اگر قرار است محصولی چون فرهنگنامه برای نوجوانان نوشته شود باید به سلیقه آنها احترام گذاشت؛ این اثر با متون کتاب درسی تفاوتی ندارد که یک نقطه ضعف محسوب می‌شود. همه این موارد در نهایت منجر شده تا اقبالی از «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» صورت نگیرد.
محسنی با ذکر مثال از چند نمونه دایره المعارف‌های چاپ شده در سطح جهان، گفت: به نظر من اکنون بهترین زبان برای ارائه اطلاعات به کودکان و نوجوانان به‌ویژه در دایره‌المعارف‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها و… استفاده از اینفوگرافیک است؛ همین کار نیز کتاب را برای این گروه سنی جذاب می‌کند. در دنیای امروز تصویر حرف اول را می‌زند و جذابیت یک اثر را برای مخاطب بیشتر می‌کند. نوع تصویرسازی، نحوه چیدمان متن و عکس، صفحه آرایی و به صورت کلی طراحی کتاب بر درک کودک و نوجوان از مفاهیم مختلف و علاقه‌مندی آنها نسبت به کتاب تاثیر بسیار زیادی دارد.
او بر اهمیت چگونگی استفاده از تصویر در آثار کودک و نوجوان به ویژه در فرهنگنامه و لغتنامه تاکید کرد و افزود: موضوع اصلی کشف کودک یا نوجوان است و این امر از طریق افزایش جذابیت کتاب با تصویرسازی راحت‌تر صورت می‌گیرد. مهم‌ترین نکته در لغتنامه، دانشنامه و… گردش اطلاعات و ارجاعات است هرچه این ارجاعات بیشتر باشد محتوا جذاب‌تر است و اثرگذاری بیشتری دارد.
عزیز محسنی در پایان سخنان خود گفت: کتاب کودک بسیار اهمیت دارد چون اگر مفهومی در ذهن آنها نقش ببندد به سختی قابل تغییر است به همین دلیل باید برای نگارش کتابی مناسب این گروه سنی، تحقیقات زیادی انجام داد و به صورت مستمر با آنها در ارتباط بود تا اثر خوبی منتشر شود. برای سنجش درک مطلب توسط کودک یا نوجوان هم لازم است سراغ روش غیر مستقیم رفت تا دید آنها چه دریافتی از مفاهیم و اطلاعات مطرح شده، کسب کردند.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.