«شرق شناسی» ادوارد سعید به چاپ هشتم رسید

به گزارش خبرنگار لیزنا، کتاب «شرق شناسی» نوشته ادوارد سعید با ترجمه لطفعلی خنجی به تازگی توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ هشتم رسیده است.

ادوارد سعید نویسنده فلسطینی آمریکایی این کتاب می گوید شرق شناسی دو معنای متفاوت دارد؛ یکی عالمانه و آکادمیک و دیگری تخیلی. بین این دو مفهوم، تبادل و تردد بین این دو مفهوم به طور مداوم رخ می دهد و از اواخر قرن هجدهم به این سو، تردد بین این دو مفهوم و اثرگذاری آن ها بر یکدیگر، تا حد زیادی منضبط و منظم بوده است. او در کتاب پیش رو به سومین مفهوم شرق شناسی می پردازد که از دیدگاه های تاریخی و مادی مشخص تر از هریک از دو مفهوم دیگر است.

این پژوهشگر و چهره دانشگاهی می گوید از دیدگاه های تاریخی و فرهنگی، بین رابطه فرانسه و بریتانیا با مشرق زمین و رابطه سایر قدرت های اروپا و آمریکا با مشرق زمین تفاوت های کمی و کیفی وجود دارد. بنابراین سخن گفتن از شرق شناسی در درجه اول، در حکم سخن گفتن از پهنه فرهنگی گسترده ای از اقدامات فرانسه و بریتانیاست که پهنه گسترده ابعادی بس فراگیر و قلمروهای بسیار گوناگون را در بر می گیرد.

مشرق زمین تا اوایل قرن نوزدهم، مرکب بود از شبه قاره هند و سرزمین های مورد اشاره در کتاب مقدس. از اوایل قرن نوزدهم تا پایان جنگ جهانی دوم، فرانسه و بریتانیا یکه تاز مشرق زمین و عرصه شرق شناسی بودند. از پایان جنگ جهانی دوم به این سو، آمریکا همان طور بر مشرق زمین مسلط و ذی نفوذ بود که زمانی بریتانیا و فرانسه بودند و چگونگی برخوردش با مشرق زمین هم مانند رویکرد همان دو کشور با مشرق زمین بود. نتیجه این نزدیک شدن به شرق که نیروی محرکه اش، برتری قدرت غرب (آمریکا، بریتانیا، فرانسه) را نشان می دهد، پیدایش شمار کلانی از متونی است که ادوارد سعید آن ها را متون شرق شناسی می خواند.

ادوارد سعید می گوید شرق شناسی، صرفا یک موضوع یا یک عرصه سیاسی نیست که به نحوی غیرفعال در فرهنگ ها و پژوهش ها یا نهادها تجلی پیدا کند. همچنین مجموعه کلان و پراکنده ای از متون مربوط به مشرق زمین نیست. نماینده یا توصیف کننده فلان توطئه شنیع امپریالیستی غربی برای حقیر نگه داشتن جهان شرق نیست. صحیح تر آن است که بگوییم شرق شناسی در حکم توزیع آگاهی جغرافیایی از متون زیباشناختی، پژوهشگرانه، اقتصادی، جامعه شناختی، تاریخی و فلسفی است.

کتاب «شرق شناسی» 3 بخش اصلی دارد که به این ترتیب اند: «دامنه شرق شناسی»، «ساختارها و نوساختارهای شرق شناسی» و «شرق شناسی در عصر حاضر».

در بخش اول، مخاطب با 4 عنوان اصلی «شناخت مردمان و جوامع مشرق زمین»، «جغرافیای خیال پرورانه و نمودهای آن: شرقی سازی مشرق زمینیان»، «طرح ها» و «بحران».

«مرزهای تغییریافته، مسائل از نو تعریف شده، دین سکولاریزه»، «سیلوستر دوساسی و ارنست رنان: انسان شناسی منطقی»، «و آزمایشگاه زبان شناختی»، «اقامت در مشرق زمین و پژوهش درباره مشرق زمین»، «لازمه های فرهنگ نویسی و خیال پروری»، «زائرها و زیارت ها: انگلیسی ها و فرانسوی ها» هم عناوین دومین بخش کتاب هستند.

بخش سوم هم دربرگیرنده چهار عنوان اصلی است که از این قرارند: «شرق شناسی پنهان و شرق شناسی آشکار»، «اسلوب، کارشناسی، بینش جهان بینی شرق شناسی»، «شرق شناسی نوین انگلیسی – فرانسوی در حالت شکوفایی کامل» و «مرحله کنونی».

در قسمتی از این کتاب می خوانیم:

اما از طرف دیگر بودند قدرت های اروپایی دیگری (ازجمله فرانسه و روسیه) که حضور بریتانیا در صحنه هندوستان را (شاید تا حدی) به مخاطره می افکندند. کرزن بی شک می دانست که همه قدرت های عمده غربی همان احساسی را نسبت به بقیه جهان داشتند که بریتانیا داشت. تغییر ماهیت علم جغرافیا و تبدیل آن از مبحث «کسالت آور و فضل فروشانه» به «جهانی ترن همه علوم» دقیقا به معنای همین تمایل جدید و گسترده غربیان بود. بی مناسبت نبود که کرزن در سال 1912 در نشست «انجمن جغرافیایی» که خود ریاست آن را عهده دار بود چنین گفت:

«انقلابی واقعی رخ داده است، نه تنها در چگونگی و در روش های تدریس جغرافیا، بلکه در میزان عزت و احترام این علم در محضر افکار عمومی. امروزه ما بر دانش جغرافیایی همچون بخشی اساسی از کل دانش می نگریم. به کمک جغرافیاست و نه به هیچ وسیله دیگری که ما می توانیم این پدیده ها را دریابیم: طرز عمل نیروهای بزرگ طبیعی، چگونگی پراکندگی جمعیت، رشد بازرگانی، گسترش سرحدات، پیدایش و رشد دولت ها و دستاوردهای شگرف نیرو و کوشش بشر در نمودهای گوناگون آن.

ما جغرافیا را همچون خدمتگزار تاریخ می شناسیم... جغرافیا به علاوه در عرصه علوم خواهر علم اقتصاد و علم سیاست است. از میان ما هر آن کس که کوشیده باشد جغرافیا را مطالعه کند، این را می داند که به محض شروع حرکتی به بیرون آن عرصه خود را در حال عبور از مرزهای زمین شناسی، جانورشناسی، نژادشناسی، شیمی، فیزیک و تقریبا همه علوم گوناگون می بیند. بنابراین سخن مان موجه خواهد بود اگر بگوییم که جغرافیا یکی از نخستین و والاترین دانش هاست، یکی از وسایل لازم برای درک درست شهروندی است و از ضروریات پرورش انسانی است که در موضع رهبری و خدمت به جامعه باشد.»

چاپ هشتم این کتاب با 598 صفحه، شمارگان 500 نسخه و قیمت 600 هزار تومان عرضه شده است.