سیزدهمین کارگاه آموزشی استاندارد توصیف و دسترسی به منبع برگزار شد

به گزارش لیزنا، سیزدهمین کارگاه آموزشی استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آردی‌اِی) توسط کارگروه مشترک پياده‌سازی استاندارد آردی‌اِی در کتابخانه‌های دانشگاه‌های علامه طباطبائی و شهید بهشتی ساعت 15 روز یکشنبه 31 فروردین ماه به صورت مجازی برگزار شد.

 این کارگاه مجازی که با تدریس دکتر سید مهدی طاهری رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی و با شرکت اعضای کارگروه و علاقه‌مندان حوزه سازماندهی برگزار شد، به ادامه موضوع  «همخوان‌سازی استاندارد آردی‌اِی با مدل مرجع مفهومی ال‌آر‌ام» اختصاص داشت.

دکتر طاهری در ابتدا با اشاره به این که مدل داده‌ایِ مدل مفهومی ال‌آرام یک مدل داده‌ای موجودیت‌-‌رابطه توسعه‌یافته (Extended Entity-relationship model) است، به تفسیر مدل‌های داده‌ای موجودیت‌-‌رابطه (entity-relationship)، موجودیت‌-‌رابطه توسعه‌یافته، و شئ‌-گرا (Object-oriented) پرداخت و گفت: در پایگاه‌های رابطه‌ای که بر مدل داده‌ای موجودیت‌-‌رابطه استوارند، در ساختار پایگاه داده برای پیاده‌سازی روابط از جدول استفاده، و این باعث بالا رفتن حجم پایگاه می‌شود. به همین دلیل برای بازنمون بهتر روابط، مدل‌های  موجودیت‌-‌رابطه توسعه‌یافته، و پس از آن مدل‌های شئ-‌گرا ایجاد شدند که انعطاف بیشتری داشته و محدودیتی برای بازنمون روابط موجودیت‌ها ندارند. مانند زبان‌ نشانه‌گذاری فرامتنی ایکس‌اچ‌تی‌ام‌ال که اگرچه انعطاف‌پذیری و قابلیت‌های کامل ایکس‌ام‌ال را ندارد ولی برخی محدودیت‌ها مثلا مشکل عدم امکان تعریف برچسب‌های جدید در اچ‌تی‌ام‌ال را رفع نموده است.

وی در ادامه به مقایسه مدل‌های داده‌ای موجودیت‌-‌رابطه و شئ-‌گرا پرداخت و اظهار داشت: یک موجودیت در مدل موجودیت‌-‌رابطه، entity type و در مدل شئ‌-گرا class نامیده می‌شود. به عنوان مثال در استاندارد MODS از مفهوم type of resource و در آردی‌ای از content type استفاده می‌شود. ال‌آرام که مدل داده‌ای موجودیت‌-‌رابطه توسعه‌یافته است هر دو مفهوم class و entity را به‌کار می‌برد؛

مصداق و نمونه یک موجودیت در مدل موجودیت‌-‌رابطه،  entity instance و در مدل شئ‌-گرا object  است. در ال‌آرام و آردی‌ای این مصادیق، همان منابع (resources) هستند؛

مفهوم رابطه در مدل موجودیت‌-‌رابطه با entity relationship، و در مدل شئ‌-گرا با  همبستگی یا association بیان می‌شود؛

Attribute در مدل موجودیت‌-‌رابطه، ویژگی یک موجودیت است که معادل مفهوم property در مدل شئ‌-گراست. ال‌آرام از مفاهیم attribute property و relationship property استفاده می‌کند. جالب است بدانیم که در مدل شئ-‌گرا صفات موجودیت‌ها همه از نوع رابطه‌اند؛

وراثت (inheritance) یا به ارث رسیدن صفات (روابط و ویژگی‌ها) از موجودیت‌های طبقات بالا به موجودیت‌های پایین‌تر در هر دو مدل دیده می‌شود. به عنوان مثال در ال‌آرام اگر شئ عالی (Res)  به طبقه خاصی متعلق باشد، تمامی موجودیت‌های زیر مجموعه آن شئ متعلق به همان طبقه است؛

مهم‌ترین ویژگی مدل شئ‌-گرا که در مدل موجودیت‌-‌رابطه دیده نمی‌شود، به ارث رسیدن رفتار (behavior) است. به همین دلیل است که در پایگاه‌های کتابشناختی (فراداده‌ای) مبتنی بر مدل مفهومی ال‌آرام، کارکردهای یافتن (to find)، شناسایی (to identify) و دیگر کارکردها به اشیای زیرمجموعه یک شئ عالی به ارث رسیده، و جستجوی یک شئ عالی منجر به بازیابی تمامی اشیای مرتبط با آن می‌شود.

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی، در ادامه با اشاره به بافت میراث فرهنگی (GLAM) که شامل گالری‌ها، آرشیوها، موزه‌ها و کتابخانه‌هاست، به روند توسعه مدل‌های مفهومی این حوزه پرداخت و گفت: مدل‌های خانواده اف‌آر (FRBR, FRAD و FRSAD) مخصوص بافت کتابشناختی بودند، و فقط به موجودیت‌های کتابشناختی توجه داشتند که در نهایت ادغام شده و مدل ال‌آرام بوجود آمد. مدل FRBRoo نسخه توسعه‌یافته مدل اف‌آربی‌آر بر مبنای مدل شئ‌-گرا است. در بافت موزه، سی‌داک (CIDOC CRM) و برای بافت آرشیو مدل RiC معرفی شدند. سپس سی‌داک با نگاه جامع‌تر به بافت میراث فرهنگی و برای بازنمون روابط بین موجودیت‌ها (به عنوان مثال یک کتاب و یک شئ موزه‌ای مرتبط) به عنوان یک مدل مفهومی سطح بالای شئ‌-گرا برای بافت میراث فرهنگی گسترش یافت. ال‌آرام نیز با معرفی موجودیت شئ عالی سعی می‌نماید دامنه شمول خود را به دلیل روابط میان اشیای بافت کتابخانه با اشیای دیگر بافت‌های میراث فرهنگی، به اشیاء (موجودیت‌های) بافت میراث فرهنگی، البته با رویکرد و کارکردپذیری بافت کتابخانه‌ای، ارتقاء بخشد. هم اکنون کمیته مشترک بین ال‌آرام و سی‌داک برای ایجاد رابطه بین موجودیت‌های موزه‌ای و کتابخانه‌ای، و میان‌کنش‌پذیری میان دو بافت یاد شده در حال توسعه و معرفی الگوی مفهومی جدیدی به نام LRMoo  است.

دکتر طاهری با تاکید بر این که تمامی مدل‌های مفهومی جدید حوزه سازماندهی با نگاه هستی‌شناسانه به موجودیت‌ها نگاه می‌کنند، افزود: با وجود مدل عالی سی‌داک که دارای 94 موجودیت است و به خوبی روابط میان موجودیت‌های را در کل بافت میراث فرهنگی با رویکردهای یکپارچه‌سازی و انتقال پشتیبانی می‌کند، باز هم شاهد توسعه مدلی چون ال‌آرام هستیم. دلیل این مسئله تغییر صفاتِ (ویژگی‌ها و روابط) یک موجودیت با توجه به قرارگیری در بافت‌ اطلاعاتی خاص (بافت کتابشناختی) و کارکردپذیری مورد انتظار در آن بافت (بستر معناشناختی) است. به عنوان مثال کارکرد نگهداری (maintaining) در بافت آرشیوی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که با کارکردهای بافت کتابخانه‌ای متفاوت است.

دکتر طاهری در پایان با پرداختن به ویژگی‌های مدل ال‌آرام، برخی از ویژگی‌های مهم این مدل مفهومی را که استاندارد آردی‌ای هم خود را با آنها همخوان ساخته است، به شرح ذیل تبیین نمود:

ویژگی نماینده بیان (Representative expression) برای اثر؛

ویژگی شرح نمود (Manifestation statement)؛

رشته نام‌نما (Nomen string)؛

لازم به ذکر است، فایل دیداری کارگاه از طریق صفحه وب کارگروه برای علاقه‌مندان حوزه سازماندهی در دسترس  است.