جلسه هم اندیشی مدیران کتابخانه ها پیرامون کهن چاپ‌ها برگزار شد

به گزارش لیزنا، همزمان با عید میلاد باسعادت حضرت امام رضا علیه السلام جلسه هم اندیشی حفظ منابع و آثار نفیس چاپی  در تاریخ 1 تیر 1400 به همت کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی (مسجداعظم) در تالار این کتابخانه با حضور مدیران کتابخانه‌های اطراف حرم مطهر برگزار شد. در ابتدای جلسه راهنورد مدیر کتابخانه مسجداعظم، ضمن خوش آمدگویی به میهمانان و تبریک میلاد با سعادت امام رضا (ع) گفت: پیشتر چندین جلسه همفکری در خصوص کهن چاپها با حضور آقای جلیسه، آقای رجبیان (مدیر کتابخانه مدرسه فیضیه) و کارشناسان کتابخانه درباره حفظ و نگهداری این منابع، تشکیل شده است. آقای جلیسه طرحی را آماده کردند مبنی بر تشکیل لجنه‌ای کتابخانه‌ای و علمی که در این حوزه فعالیت کنند. این جلسه با حمایت و همفکری مکتا برگزار گردید که مصوب شد طرح آن تحت همان مجمع ارائه گردد.

در ادامه جلیسه گفت: طرح حفاظت و نگهداری کهن چاپ‌ها سالها مدنظر وی بوده است و بایسته است این مسئله از دغدغه‌های کتابخانه‌های ایران و به وِیژه استان قم و حوزه‌های علمیه قرار گیرد. اما با کمال تاسف احساس می‌شود به دلایل عدیده نسبت به کهن چاپ‌ها در سطح کشور توجهی درخور و ارزنده نمی‌شود و این امر مغفول مانده و اهتمامی در نگهداری و حفاظت آنها صورت نمی‌گیرد.

جلسیه در ادامه سخنان خود به این نکته اشاره کرد که چاپ در ایران بستر شیعی دارد. حوزه علمیه برای رونق صنعت چاپ کمک شایانی کرده است. مثلا رساله جهادیه که مجموعه‌ای از فتاوای علمای شیعه علیه روسیه است یا رساله حسنیه که از اولین‌های چاپ در تهران است، و بعد از آن رساله حق الیقین، زادالمعاد و اشارات الاصول و .... از منابع معتبر حوزوی و شیعی به شمار می‌روند. بنابراین شیعه بستر مهمی است که باید نسبت به اشاعه و تبلیغ آن فعالیت گسترده‌تری انجام شود. و اهمیت این منابع و همچنین بزرگداشت این روز برای شهر قم و حوزه علمیه بیشتر از دیگر شهرها و سازمان‌ها حائز اهمیت است.

وی پیرامون تعریف کهن چاپ‌ها افزود: لزوما منظور از کهن چاپ‌ها منابع چاپی نادر نیست، بلکه بخشی از این منابع حتی در بسیاری از کتابخانه‌ها وجود دارد و آنطور که باید مورد توجه  قرار نگرفته است و اهتمامی برای نگهداری آنها وجود ندارد. کتابهای چاپ سنگی، سربی، جزوات، اسناد چاپی، اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌ها، روزنامه‌ها و بروشورها... را نیز شامل می‌شوند. متاسفانه در ایران معادل دقیقی برای اینگونه  منابع چاپی وجود ندارد. در گذشته مرحوم ایرج افشار به صورت معدود در نگارش‌های خود از واژه «کهن چاپ»ها استفاده کرده اما متاسفانه در ایران مصطلح نشد ولی اصطلاح rare book در خارج از ایران به نوع خاصی از این منابع گفته می‌شود. از سویی دیگر باید توجه داشت در عصر کنونی هم کتابهایی داریم که به صورت محدود چاپ شده‌اند و نادر هستند. این امر مسئولیت کتابخانه‌ها را در شناسایی مجموعه خود بسیار سخت می‌کند.

جلیسه ادامه داد: نبود تعریف کامل و مشخص و استانداردی پذیرفته شده جهت جمع‌آوری، حفاظت و نگهداری این نوع منابع از دیگر مشکلات موجود در ایران است. آیا صرف چاپ‌ سنگی، به معنی نادر بودن است؟ یا اگر چاپ نفیسی داشته باشند در زمره نوادر به حساب می آیند؟ یا بازه زمانی خاصی ملاک تفکیک است؟ مثلا اگر کتاب مربوط به عهد قاجار بود، کهن چاپ محسوب می‌شود؟ یا نوادری هم که در حال حاضر چاپ می‌شوند، از ارزش و اهمیت خاص برخودارند؟ نکته مسلم این است که در بسیاری از کتابخانه‌های قدیمی و کتابخانه‌هایی که سابقه 40 یا 50 ساله دارند، طیفی از این نوع منابع چاپی وجود دارد که نوع برخورد کتابخانه‌ها باید با این منابع کاملا متمایز باشد و به این امر توجه ویژه داشته باشند. بعضی کتابها در دوره خود بسیار کم تعداد بوده و با تیراژ محدود چاپ شده‌اند.

جلیسه ضمن اشاره به این نکته که باید بتوانیم توجه کتابخانه‌ها را به این منابع جلب کنیم، عنوان کرد: هدف اصلی، آگاهی و بینش مدیران و کارشناسان کتابخانه‌ها، در مورد منابعی است که کتابخانه‌ها در اختیار دارند. همچنین راهی برای نگهداری، حفاظت و دیجیتال سازی آنها فراهم شود. جلوگیری از خروج و آسیب به این منابع از دیگر رسالت‌های کتابخانه‌ها و افراد فرهنگ دوست است که نیاز به عمومی‌سازی  بیشتر دارد.

در ادامه این نشست عباسی، مدیر کتابخانه آستان حضرت معصومه (س)، به معرفی اجمالی منابع کتابخانه اشاره کرد و گفت:  این کتابخانه در زمینۀ کهن چاپ‌ها غنی است. وی آموزش کارکنان و کتابداران کتابخانه حرم مطهر را برای آشنایی و اهمیت در حفاظت و نگهداری ضروری و لازم دانست .

در ادامه محسن دیدارپور، مدیر کتابخانه مدرسه حجتیه ضمن بیان نظرات خود برای تدوین و استحکام طرح مذکور، پیشنهاد ایجاد بانک اطلاعاتی مشترک و جامع خاص این منابع را ارئه کرد.

مسعود پیرانی، رئیس مرکز اسناد حوزه‌های علمیه علاوه بر ضروت تشکیل چنین جلسه علمی و عملی و اعلام آمادگی خود برای همکاری، به تداوم آن و برنامه‌ریزی و هدفمندی منسجم آن اشاره کرد.

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین هادی اندیشه، مسئول و معاون کتابخانه مدرسه آیت‌الله العظمی گلپایگانی، به گفتگو پرداخت. وی از نوپایی آن کتابخانه در زمینۀ سازماندهی منابع یاد کرد و نبود نیروی انسانی و کارشناسان متخصص در این زمینه را از دغدغه‌های خود و نیازهای کتابخانه اعلام کرد. حجت الاسلام و المسلمین هادی اندیشه ضمن اعلام همکاری با جلسه مذکور برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای کارکنان کتابخانه‌ها ضروری دانست.

در ادامه طیبه حاج باقریان، کارشناس کتابخانه مسجد اعظم، علاوه بر برشماری برخی ویژگی‌های خاص این نوع منابع به ضرورت تشکیل این جلسه اشاره کرد. ضمن آنکه تفکیک و تصریح فعالیتهای آن را برای کاربردی بودن این نشست‌ها را لازم دانست.

حجت الاسلام بهرامی، مسئول دفتر معاونت پژوهش، به عنوان نماینده این معاونت به گفتگو پرداخت. وی پس از شنیدن سخنان جمع حاضر به جنبه مالی و حمایتهای سازمانی از این طرح اشاره  و گفت: تدوین طرحی جامع و کامل که در راستای اهداف و برنامه‌های حوزه علمیه باشد محل ارائه در معاونت پژوهش خواهد بود. وی در صورت جامعیت آن در قالب طرح ملی یا بین‌المللی ارائه به مجلس شورای اسلامی یا کتابخانه ملی را پیشنهاد داد.

در پایان هماهنگی جهت ادامه جلسات این نشست را دبیرخانه مکتا عهده دار شد. و بنا شد در نشست بعدی پیش نویس طرح ارائه شود، کمیته تخصصی آن تشکیل و پیرامون دیگر جزئیات آن گفتگو شود.