دومین «عصرانه علم اطلاعات» در دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد

به گزارش لیزنا، این نشست به همت گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و با همکاری انجمن علمی–دانشجویی این رشته، با حضور دکتر شهناز خادمی‌زاده ،مدیر گروه، پروین نجف‌پورمقدم و دکتر محمدرضا شکاری و جمعی از دانشجویان دوشنبه 1 دی ماه 1404 ساعت 14 برگزار شد.

در آغاز برنامه، دکتر شهناز خادمی‌زاده با اشاره به بازخوردهای گسترده دانشجویان پس از برگزاری اولین «عصرانه علم اطلاعات» گفت: پس از جلسه اول، به‌ویژه از سوی دانشجویان جدیدالورود، درخواست‌های متعددی درباره آینده شغلی و بازار کار رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دریافت شد و همین دغدغه‌ها، موضوع دومین عصرانه را شکل داد.

وی با تأکید بر اینکه دغدغه اشتغال نباید به عاملی بازدارنده در مسیر تحصیل و هویت‌یابی علمی دانشجویان تبدیل شود، افزود: رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی از جمله رشته‌هایی است که به‌طور مستمر و نظام‌مند مورد بازنگری محتوایی قرار گرفته و تغییر سرفصل‌ها در آن نه نشانه تزلزل، بلکه نشانه پویایی، زنده‌بودن و پاسخ‌گویی به تحولات جامعه اطلاعاتی است. در حالی که بسیاری از رشته‌های دانشگاهی طی دهه‌های گذشته بدون بازنگری جدی ادامه یافته‌اند، علم اطلاعات همواره خود را با تحولات فناوری‌های اطلاعاتی، رسانه‌های نوین، داده‌محوری سازمان‌ها و نیازهای نوظهور جامعه هماهنگ کرده است.

مدیر گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی با اشاره به پژوهش‌ها و مطالعاتی که پیش از این در حوزه ی فرصت‌های شغلی این رشته انجام داده­اند، از جمله طرحی پژوهشی‌ که مقاله­ی «بررسی فرصت‌های شغلی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و تطابق آن با سرفصل‌های درسی دانشگاهی این رشته در ایران» از آن استخراج شده، تصریح کرد: نتایج این مطالعات نشان می‌دهد بازار کار علم اطلاعات محدود به کتابخانه‌ها و مراکز سنتی اطلاعاتی نیست، بلکه حوزه‌های متنوعی از جمله پژوهش و مدیریت داده‌های پژوهشی، آموزش و مشاوره اطلاعاتی، مدیریت اسناد و آرشیوهای دیجیتال، تحلیل اطلاعات و داده، تولید و سامان‌دهی محتوا، و فعالیت در بسترهای فناورانه و رسانه‌ای را دربرمی‌گیرد.

وی افزود: امروز سازمان‌ها، شرکت‌ها و نهادهای مختلف با حجم گسترده‌ای از داده و اطلاعات مواجه‌اند و نیازمند نیروهایی هستند که بتوانند این داده‌ها را سامان‌دهی، تحلیل، ارزیابی و قابل استفاده کنند. این دقیقاً همان نقطه‌ای است که توانمندی‌های فارغ‌التحصیلان علم اطلاعات معنا پیدا می‌کند؛ چه در سازمان‌های دولتی و اداری، چه در مراکز پژوهشی و آموزشی، و چه در شرکت‌های خصوصی، استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای مبتنی بر داده و محتوا.

دکتر خادمی‌زاده با تأکید بر نقش برنامه‌ریزی فردی دانشجویان در بهره‌گیری از این فرصت‌ها تصریح کرد: مسئله امروز بیش از آنکه کمبود فرصت شغلی باشد، ناآشنایی با ظرفیت‌های واقعی رشته و نبود برنامه‌ریزی آگاهانه برای مسیر حرفه‌ای است. دانشجویان باید از همان دوران تحصیل، با شناخت حوزه‌های کاربردی رشته، تقویت مهارت‌های متناسب با بازار کار و پیگیری علایق حرفه‌ای خود، برای ورود هدفمند به عرصه اشتغال آماده شوند.

وی در پایان تأکید کرد: آینده شغلی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در گروی پیوند مؤثر میان آموزش دانشگاهی، مهارت‌آموزی و نیازهای واقعی جامعه است و هرچه این پیوند آگاهانه‌تر و فعال‌تر شکل گیرد، زمینه نقش‌آفرینی حرفه‌ای فارغ‌التحصیلان نیز گسترده‌تر خواهد شد.

در ادامه نشست، پروین نجف‌پورمقدم با تمرکز بر الزامات فردی و حرفه‌ای موفقیت در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی اظهار کرد: در دوره کارشناسی، دانشجو در دوران تحصیل باید بر سه مؤلفه اساسی بینش، دانش و مهارت تمرکز کند؛ مؤلفه‌هایی که در مقاطع تحصیلات تکمیلی نه‌تنها عمق بیشتری می‌یابند، بلکه به‌تدریج به هویت حرفه‌ای فرد شکل می‌دهند. به گفته وی، دانش نظری بدون بینش و مهارت، به کنش حرفه‌ای منجر نمی‌شود و مهارت بدون چارچوب فکری و اخلاق حرفه‌ای نیز پایدار نخواهد بود.

وی با تأکید بر ماهیت فراتر از کتابخانه‌ایِ رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی افزود: این رشته به نقش سنتی کتابدار محدود نمی‌شود و هرجا داده، اطلاعات و دانش به‌عنوان منبع تصمیم‌گیری، تولید ارزش یا قدرت اجتماعی مطرح باشد، متخصصان علم اطلاعات می‌توانند نقش‌آفرینی مؤثر داشته باشند. امروزه بازار کار این رشته در حوزه‌هایی مانند مدیریت و سامان‌دهی داده و محتوا، آرشیوهای دیجیتال، پشتیبانی اطلاعاتی از پژوهش و سیاست‌گذاری، تولید و ارزیابی محتوای علمی و رسانه‌ای، و مشاوره اطلاعاتی در سازمان‌ها و شرکت‌ها قابل مشاهده است.

نجف‌پورمقدم با اشاره به الزامات یادگیری در آموزش عالی تصریح کرد: در دانشگاه، مسئولیت اصلی یادگیری بر عهده دانشجوست و کلاس درس صرفاً نقطه آغاز مسیر است. آنچه دانشجو را برای ورود به بازار کار آماده می‌کند، مطالعه هدفمند، یادگیری مستمر، تجربه‌اندوزی و تلاش برای تبدیل دانش نظری به مهارت عملی است. به گفته وی، دانشجویان باید از دوران تحصیل به تقویت مهارت‌هایی چون جست‌وجو و ارزیابی اطلاعات، تحلیل منابع، تولید محتوا، کار با ابزارهای دیجیتال و توانایی ارتباط حرفه‌ای توجه ویژه داشته باشند.

نجف‌پورمقدم در ادامه توصیه کرد دانشجویان در آغاز هر مسیر تحصیلی یا حرفه‌ای، به سه پرسش بنیادین «چیستی»، «چرایی» و «چگونگی» پاسخ دهند و افزود: پاسخ روشن به این پرسش‌ها به دانشجو کمک می‌کند تا بداند چه مسیری را انتخاب کرده، چرا آن مسیر برای او معنادار است و چگونه باید مهارت‌ها و توانمندی‌های خود را برای رسیدن به هدف توسعه دهد. به گفته وی، این آگاهی زمینه‌ساز تصمیم‌گیری‌های واقع‌بینانه، انتخاب هوشمندانه حوزه‌های شغلی و ورود آگاهانه به بازار کار خواهد بود.

در بخش بعدی نشست، دکتر محمدرضا شکاری با تقسیم‌بندی بازار کار رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی به سه حوزه کلی، گفت: به‌طور کلی می‌توان بازار کار این رشته را در سه بعد اصلی دسته‌بندی کرد؛ نخست، بازار کار سنتی شامل فعالیت در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی؛ دوم، ادارات و سازمان‌ها در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی، بایگانی، اسناد و آرشیوهای سازمانی؛ و سوم، شرکت‌های رسانه‌ای، فرهنگی و محتوایی که با تولید، مدیریت و آرشیو دیجیتال اطلاعات و محتوا سروکار دارند.

وی با تأکید بر اینکه هر یک از این حوزه‌ها نیازمند مجموعه‌ای از مهارت‌های تخصصی و میان‌رشته‌ای است، افزود: در بازار کار سنتی، نقش کتابدار امروز فراتر از امانت و نگهداری منابع است و مهارت‌هایی چون سازمان‌دهی دانش، مدیریت منابع دیجیتال، آموزش سواد اطلاعاتی و پشتیبانی پژوهش اهمیت روزافزونی یافته است. در سازمان‌ها و ادارات نیز نیاز به نیروهایی که بتوانند اسناد، داده‌ها و اطلاعات را به‌صورت نظام‌مند مدیریت، تحلیل و بازیابی کنند، به‌شدت احساس می‌شود؛ نقشی که فارغ‌التحصیلان علم اطلاعات به‌طور ذاتی برای آن تربیت شده‌اند.

شکاری با اشاره به حوزه سوم بازار کار این رشته اظهار کرد: شرکت‌های رسانه‌ای و فرهنگی، پلتفرم‌های دیجیتال و تولیدکنندگان محتوا، بیش از هر زمان دیگری به متخصصانی نیاز دارند که بتوانند محتوا را تحلیل، طبقه‌بندی، آرشیو و قابل بازیابی کنند. این حوزه فرصتی جدی برای حضور حرفه‌ای فارغ‌التحصیلان علم اطلاعات فراهم کرده است.

دکتر شکاری مسئله اصلی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی را «ناآگاهی» دانست و تصریح کرد: آنچه در طول سال‌ها این رشته را با محدودیت مواجه کرده، نه فقدان مهارت، بلکه نادیده‌ماندن و ناشناخته‌بودن توانمندی‌های آن در سطح جامعه و حتی در میان تصمیم‌گیران بوده است. وی ناآگاهی نسبت به تغییر نام و محتوای رشته، ناآگاهی نسبت به تحول سرفصل‌ها و نیز ناآگاهی نسبت به ارزش اقتصادی مهارت‌هایی مانند تحلیل اطلاعات، نمایه‌سازی، سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای را از جمله چالش‌های اساسی برشمرد.

شکاری در پایان تصریح کرد: امروزه مهارت‌هایی که در علم اطلاعات آموزش داده می‌شود، در بسیاری از حوزه‌ها دارای ارزش اقتصادی مستقیم است. تحلیل اطلاعات می‌تواند در تحلیل داده‌های کاربران، رفتار مخاطبان و افکار عمومی در شرکت‌های بازاریابی دیجیتال، فروشگاه‌های اینترنتی و استارتاپ‌ها به کار گرفته شود. نمایه‌سازی و سازمان‌دهی مفاهیم، تنها محدود به کتاب نیست، بلکه در بهینه‌سازی موتورهای جست‌وجو، معماری اطلاعات وب‌سایت‌ها و مدیریت محتوا نقشی کلیدی دارد. همچنین سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای در مشاوره اطلاعاتی، تولید و تحلیل محتوا و مقابله با اطلاعات نادرست، به مهارتی راهبردی در سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی تبدیل شده است.

در جمع‌بندی این نشست، دکتر شهناز خادمی‌زاده، پیوند مؤثر میان آموزش دانشگاهی و نیازهای واقعی جامعه، تنها با به‌روزرسانی محتوا و تقویت مهارت‌های کاربردی محقق می‌شود. لازم است که دانشجویان ضمن بهره‌مندی از مبانی نظری رشته، با فناوری‌های پیشرفته و کاربردهای عملی هوش مصنوعی در سازمان‌ها، مراکز پژوهشی، کتابخانه‌ها و کسب‌وکارهای داده‌محور آشنا شوند.

وی در پایان گفت: هدف ما تربیت فارغ‌التحصیلانی توانمند، مسئله‌محور و آماده ورود به عرصه‌های حرفه‌ای است؛ فارغ‌التحصیلانی که بتوانند با تکیه بر دانش تخصصی علم اطلاعات و بهره‌گیری آگاهانه از هوش مصنوعی، در حل مسائل اطلاعاتی جامعه نقش‌آفرین باشند و سهم مؤثری در توسعه علمی، فرهنگی و فناورانه کشور ایفا کنند.

گفتنی است، سلسله نشست‌های «عصرانه علم اطلاعات» با هدف ایجاد فضایی گفت‌وگومحور میان استادان و دانشجویان، طرح دغدغه‌های آموزشی و حرفه‌ای و تقویت هویت علمی رشته، به‌صورت مستمر توسط گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار می‌شود.

گزارش: دنیا صفائی (دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز)