پیش‌چاپها بعد از عالم‌گیری کووید 19

لیزنا؛ سید ابراهیم عمرانی، سردبیر :بیشتر محققان کار تمام شده خود را قبل از انتشار در دسترس نمی‌گذارند، به دلیل اینکه می خواهند ابتدا اثر به نام ایشان ثبت شود و دوم اینکه می‌خواهند استنادهایی که به اثر داده می‌شود، در نتیجه ارزشیابی‌هایشان مورد قبول همطرازان[1] و هیات ممیزه‌ها قرار گیرد. با اینهمه گاهی ممکن است به دلیل از دست رفتن تازگی مطلب یا دلایل دیگر، مجبور شوند نسخه‌‌های پیش‌چاپ خود را در دسترس قرار دهند. این رفتار بین دانشمندان رشته‌های مختلف متفاوت است و رشته‌هایی مانند فیزیک که اولین گروهی بودند که از 1991 این کار را انجام داده‌اند، با این کار خو گرفته‌اند ولی در برخی رشته‌ها هنوز این کار اقبالی نیافته است.

نسخه های پیش‌چاپ ممکن است قبل از همطراز‌خوانی[2] گذاشته شوند، یا نسخه همطراز‌خوانی شده باشند. گاهی مقاله از سوی ناشر پذیرفته شده و در دست همطراز‌خوانی و ویرایش است و در هر مرحله نویسنده نسخه‌ای دریافت می‌کند، که این نسخه ها در هر مرحله دارای اعتباری هستند، چون همطراز‌خوانی شده‌اند و حتی گاهی ویرایش هم شده‌اند، لیکن در نوبت انتشار هستند و به مولف گفته شده که در شماره چند ماه دیگر مجله منتشر خواهد شد. گاهی این  انتظار برای انتشار به درازا می‌کشد و محقق می‌بیند که مطلبش دارد کهنه می‌شود ( به ویژه در رشته هایی که نیم عمر خیلی کوتاه است)، و حتی ممکن است نتیجه تحقیق مشابهی در مجله‌ای دیگر زودتر منتشر شود، و در واقع موقعیت ممتاز خود به عنوان اولین نفر را از دست بدهد، و حتی  ممکن است از وی سوال شود چرا به آن یکی استناد نداده است، حال آنکه پیش از او و از یک مجله معتبر پذیرش گرفته و منتظر است که منتشر شود، چون به احتمال، هم همزمان و در دو دانشگاه دور از هم کار شده اند. در این گونه مواقع محقق ترجیح می‌دهد که صورتهای پیش‌چاپ همطراز خوانی شده و حتی ویرایش شده، (و البته گاهی همطراز خوانی نشده) خود را که شکل صفحه بندی ناشر را ندارد و پی دی اف نهایی نیست را در یک واسپارگاه پیش‌چاپ منتشر کند که دست کم مشخص شود که این مقاله در این تاریخ نتایجش را عرضه کرده است.

پیش‌چاپها

در تعریف، پیش‌چاپ، پیش‌نویس مقاله ای پژوهشی است که قبل از بررسی توسط همکاران به صورت عمومی به اشتراک گذاشته می‌شود. به بیشتر پیش‌چاپ ها شناسه شی دیجیتال (DOI) داده می‌شود تا بتوان در سایر مقالات پژوهشی به آنها اشاره کرد.

در ویکی پدیا پیش‌چاپ اینگونه تعریف شده است: در انتشارات دانشگاهی ، پیش‌چاپ نسخه اولیه‌ای از مقاله علمی یا پژوهشی دانشگاهی  است که توسط خبرگان هم کار و هم رشته بررسی شده (همطراز خوانی)،  در یک مجله علمی منتشر خواهد شد. نسخه پیش‌چاپ غالباً به صورت نسخه غیر حروف‌چینی نهایی (PDF)، قبل و / یا بعد از چاپ مقاله در یک واسپارگاه به صورت رایگان در دسترس است.

و در کل ایده پیش‌چاپ در ابتدا این بود که اگر بتوانید نسخه دست نویس خود را در حالی که در حال بررسی توسط همطرازان است در اختیار همتایان خود قرار دهید، که بدانند روی چه کاری کار می کنید ، بسیار خوب است و از صرف منابع مالی و انرژی  بیهوده زیادی جلوگیری می‌کند و بیشتر محققان دقیقاً برای این منظور از آنها استفاده می‌کنند.

نسخه‌های پیش‌چاپها، می‌توانند در یک واسپارگاه موضوعی و  یا دانشگاهی / موسسه ای منتشر شوند. اولین واسپارگاهی که بطور رسمی پیش‌چاپها را منتشر کرد، آرکایو (با برخی تلفظها آرزیو) با نشان arXiv است که توسط جان کُهن فیزیک دان در سال 1991 در آزمایشگاه ملی لس الموس Los Amos National Laboratory  و برای قرار دادن نسخه های پیش‌چاپ مقاله‌های فیزیک راه اندازی شد.

واسپارگاه که در بسیاری از متون از آن به سرور پیش‌چاپ نام برده می‌شود، فضای میزبان پیش‌چاپها هستند.

سه مشخصه مهم وجود دارد که یک واسپارگاه پیش‌چاپ را برای قراردادن مقاله های استادان قابل استفاده و حتی جذاب می کند:

  اعتبار

هنگامی که پیش‌چاپ نتیجه پژوهش خودتان را به یک واسپارگاه ارسال می کنید ، در واقع دارید ادعایی را درباره کاری که انجام داده اید ابراز می کنید. اگر در آینده ادعایی پیدا شد درباره اینکه چه کسی به این نتیجه دست پیدا کرده، می‌توانید پیش‌چاپ را که در یک واسپارگاه رسمی موضوعی یا سازمانی منتشر کرده اید به عنوان مدرک ارائه نمایید. واسپارگاههای معتبر به پیش‌چاپ‌ها یک شناسه دیجیتال شی (DOI) اختصاص می دهند، که اجازه می‌دهد مقاله شما در سوابق علمی جهان ماندگار و همیشگی شود و همین ثبت در واسپارگاه، می‌تواند در هرگونه اختلاف حقوقی مورد استفاده قرار گیرد.

بازخورد

در سیستم سنتی ، نسخه دستنویس اولیه ارسالی قبل از انتشار از 2 یا 3 همطراز بازخورد می گیرد. با پیش‌چاپ ، سایر محققان می‌توانند کارهای شما را زودتر ببینند، و اگر به نقص یا خطای مهمی برخوردند، قبل از انتشار نهایی، شما را از آن سهو یا نقص آگاه کنند و مطالعات یا داده های جدیدی را پیشنهاد یا معرفی نمایند که نتایج شما را مستدل تر و قوی تر می‌کند یا حتی روشی یا راه حلی را که می‌تواند منجر به چاپ مقاله شما در یک مجله معتبر شود پیشنهاد می‌کنند. بازخورد را می‌توان به صورت عمومی از طریق اظهار نظر ، یا به صورت خصوصی از طریق ایمیل ارائه داد.

مشاهده پذیری Visibility

پیش‌چاپ برای اکثر پژوهشگران شکل نهایی مقاله پژوهشی نیست. خوشبختانه ، واسپارگاههای پیش‌چاپ و زیرساخت مانند   CrossRef هر زمان که انتشار مقاله شما نهایی شد و در مجله‌ای منتشر گردید، از پیش‌چاپ ثبت شده در واسپارگاه CrossRef  به مقاله چاپ شده نهایی پیوند برقرار می‌کند. به این معنی که پیش‌چاپ شما می‌تواند خوانندگان جدید را به مقاله منتشر شده شما بیاورد.

پیش‌چاپها و کووید 19

در 20 و 21 ژانویه 2020 و قبل از همه گیری فاجعه بار کووید19، ASAP bio[3] ،  با همکاری موسسه آمار زیستی اروپا [4] و  موسسه غیر انتفاعی اروپا Ithaka S + R ، بیش از 30 نماینده را از دانشگاه ها ، واسپارگاههای پیش‌چاپ ، ناشران ، سرمایه گذار .... و موسسات تولید کننده و استاندارد کننده فراداده  برای تحقیق و توافق بر سر زیرساختها و فراداده های استاندارد برای بهترین روش دریافت و ارسال و نیز پیوند دادن پیش‌چاپ ها در علوم زیست-پزشکی گرد هم آورد . که نتایج و توصیه‌های آن در مقاله‌ای با عنوان "ایجاد اعتماد به پیش‌چاپها : توصیه هایی برای واسسپارگاهها و سایر ذینفعان"[5] منتشر شد.

با شیوع بیماری پر ابهام COVID-19  در مارس 2020 هجوم به واسپارگاههای پیش‌چاپ به ویژه پیش‌چاپهای زیست شناسی و پزشکی بسیار وسعت گرفت. محققان در سراسر جهان از واسپارگاههای پیش‌چاپ برای سریعتر به اشتراک گذاشتن تحقیقات و آگاهی از کارهای در حال انجام و همکاری با یکدیگر برای مبارزه با این همه‌گیری جهانی استفاده کردند. محققان زیادی پیش از این دوران در رشته‌های مختلف نسخه‌های دستنویس خود را به عنوان یک کار مفید بصورت پیش‌چاپ منتشر می‌کردند، ولی این بار یک ضرورت اجتماعی همه را به سوی این کار کشاند. این بار پیش‌چاپها از یک کار مفید به یک ضرورت تبدیل شد.

به راستی، مزایای به اشتراک گذاشتن نسخه های اولیه تحقیقات چیست؟ خطرات آن چیست و آیا روشهایی برای کاهش خطرات آنها وجود دارد؟ آیا پیش‌چاپ ها قرار است برای همیشه ماندگار شوند، یا اینکه موقتی و  زودگذر هستند؟

از سویی، در جهانی گوگلی شده، که متاسفانه هر مطلب یا پدیده‌ای که در شبکه منتشر می‌شود، واقعیت پنداشته می‌شود، تکلیف چیست؟ چگونه باید به پیش‌چاپها اعتماد کرد. و نکته‌ای که به مراتب مهمتر است این است که با همه احتیاطهای لازم، در پژوهش خودم، به مقاله‌ای پیش‌چاپ اعتماد نمی‌کنم و بدانها استناد نمی‌دهم، ‌لیکن به مقاله‌ای در مجله معتبری استناد می‌دهم که مولف در ارجاعات خودش از یک مقاله پیش‌چاپ استفاده کرده، آیا این کار به مقاله من لطمه نمی زند؟ و علمی بودن کامل آن را زیر سوال نمی‌برد؟ آیا نباید به فکر اعتباریابی واسپارگاهها قدم برداریم و برای این بخش از علم تولید شده جهان تکلیفی روشن مشخص کنیم؟

برای این منظور وبیناری با شرکت محققین زیست پزشکی با عنوان "آینده پیش‌چاپ ها: ویروس کرونا"[6] به عنوان یک مطالعه موردی در تاریخ سه شنبه، 22 سپتامبر 2020 (شش روز پیش)، توسط انجمن ناشران دانشگاهی[7] برگزار گردید که واسپارگاههای پیش‌چاپ و وظایف آنها را بررسی کرده و مشکلات و خطراتی را مطرح و پیش بینی‌ها و توصیه هایی به این واسپارگاهها و همینطور به نویسندگان و داوران و ویراستاران ارائه کردند. در یادداشت مقدماتی (مجری) وبینار میخوانیم: ما درباره جنبه‌های مثبت یا منفی پیش‌چاپ ها بحث نخواهیم کرد، زیرا معتقدیم که صرف نظر از نظرات متفاوت درباره آنها ، پیش‌چاپ‌ها اکنون بخشی جدایی‌ناپذیر از فضای نشر علمی هستند. آنچه در مورد آن بحث خواهیم کرد ، چالشهای شناخت ، پیوند و بازیابی اطلاعاتی است که هنوز مورد بررسی همطرازان و دانشمندان هم رشته نویسنده قرار نگرفته است و ممکن است به روشهایی تحقیق شده باشد که مورد قبول عامه جامعه حرفه‌ای - دانشگاهی نباشد و در صورت عدم بررسی، دادن استناد به نتایج آن مقاله، توسط خوانندگان و نویسندگان بعدی، تشخیص  درستی آنها را دشوار کند. استناد به پیش‌چاپها، اگر درست مدیریت نشوند، ممکن است به کاهش بار علمی آن بیانجامد و ما بر این باوریم که مدیریت کنونی باید بهبود یابد.

در اینجا نکات مهم برگرفته از گزارش این وبینار را از خلال گفتارها انتخاب و تقدیم حضورتان می کنیم:

فراداده

• پیش‌چاپ ها باید به راحتی توسط ابزار جستجو معمولاً قابل کشف و نمایه شوند.
• جستجو گران باید بدانند که آیا نسخه پیش‌چاپی که در حال مشاهده آن هستند به روز شده است؟
• آیا پیش‌چاپی از واسپارگاه برداشته شده و نسخه بازنگری شده مشابهی جای آن قرار داده شده؟
• برای توسعه روش ها و فرایندهایی که منجر به ایجاد اعتماد به پیش‌چاپ ها شود، اتفاق نظر کلی این بود که واسپارگاههای پیش‌چاپ و تأمین کنندگان زیرساخت برای واسپارگاههای پیش‌چاپ باید با هم همکاری کنند تا پژوهشگران بتوانند با برقراری ارتباط بین آنها کار خود را با سرعت و شفافیت بیشتر و اطمینان از اعتبار دنبال کنند و بتوانند خروجی های قانونی از این واسپارگاهها بگیرند.

همه موارد بالا در نتیجه فراداده قوی و کامل به دست خواهد آمد، که در مقاله منتشر شده بالا ( OSF.io/8dn4w/) ، در جدول 2  فراداده لازم برای یک واسپارگاه پیش‌چاپ را در اختیار قرار داده است.

ویراست سازی Versioning

ویراست سازی (توانایی بارگذاری نسخه جدید / اصلاح شده مقاله) ویژگی اصلی واسپارگاههای پیش‌چاپ است. این توانایی به محققان اجازه می دهد مقالات خود را با گذشت زمان اصلاح ، گسترش و بهبود بخشند. این مهم است زیرا پیش‌چاپ برای به اشتراک گذاشتن تحقیقات اولیه استفاده می شود. برای این کار اغلب واسپارگاهها  از "نشانگر فرایند[8]" استفاده می‌کنند.

آگاهی / هشدار  دادن

وبسایت یا واسپارگاه پیش‌چاپ باید اعلام کند که محتوای موجود همطرازخوانی شده است یا نه.  ابهامهایی در مورد واسپارگاههای پیش‌چاپ وجود دارد که گاهی مشخص نیست محتوای همطراز خوانی شده را ذخیره کرده اند یا خیر؟ به عنوان مثال ، این یادداشت در بالای اکثر صفحاتی که در bioRxiv و medRxiv مشاهده می‌شود: bioRxiv  در حال دریافت مقالات جدید در مورد ویروس کرونا است SARS-CoV-2. یک یادآوری: اینها گزارش های مقدماتی است که مورد بررسی و همطرازخوانی قرار نگرفته است. آنها نباید به عنوان نتیجه نهایی و قطعی در نظر گرفته شوند ، سرور پیش‌چاپ اصلی ، arXiv ، به همین ترتیب در مورد وضعیت نسخه های خطی کاملاً واضح است. سایت های دیگر کمتر مشخص هستند. به عنوان مثال ، MindRxiv  هیچ نشانه ای در صفحه اصلی خود ندارد که بدانیم محتوای ذخیره شده همطرازخوانی شده است یا خیر؟ فقط یک یادداشت حاوی “MindRxiv” سرویسی است که توسط موسسه Mind & Life ارائه می شود و به سایر واسپارگاههای پیش‌چاپ وابسته نیست.

بسیاری از واسپارگاههای پیش‌چاپ ، استنادهای خود را به انواعِ اشکالِ ویرایشی در برنامه هایی که برای این منظور به ثبت اطلاعات می پردازند (برای مثال زوترو) ارائه می‌دهند و در استنادها بصورت واضح نوشته می شود "پیش‌چاپ" ، و بسیاری از آنها روشن نمی کنند که اثر موردنظر پیش‌چاپ است. برای نمونه، APA مشخص نکرده، در حالیکه در MLA مشخص است.

APA
Beck, J., Ferguson, C. A., Funk, K., Hanson, B., Harrison, M., Ide-Smith, M. B., … Swaminathan, S. (2020, July 21). Building trust in preprints: recommendations for servers and other stakeholders. https://doi.org/10.31219/osf.io/8dn4w

MLA
Beck, Jeffrey, et al. “Building Trust in Preprints: Recommendations for Servers and Other Stakeholders.” OSF Preprints, 21 July 2020. Web.

بنابراین ، وقتی یکی از این استنادهای مقاله APA در مقاله جدیدی استفاده می‌شود ، خوانندگان بعدی نمی‌دانند که همطرازخوانی شده یا نه؟

استفاده از شناسگر دیجیتالی شیء DOI

در استناد بالا (MLA) می بینید که DOI ندارد، بنابراین استفاده از نتایج این مقاله حتما با ابهام همراه خواهد شد. استنادهای پیش‌چاپ که توسط نویسندگان داده می شوند اغلب شامل DOI نیستند. امروزه ، به بیشتر مقالات مجلات DOI اختصاص داده می شوند که به Crossref (https://www.crossref.org/) سپرده میشوند و اکثر واسپارگاههای پیش‌چاپ نیزبه مقاله‌های پذیرفته شده خود،  DOI  اختصاص می‌دهند. برجسته ترین استثنا arXiv ، که شناسه‌های ماندگار خود را دارد و همان را اختصاص می دهد. اما نکته مهم که به گونه‌ای در بالا هم یادآوری شد این است که اختصاص  DOI تضمین نمی‌کند که در توالیهای استنادی بعدی همه مقاله‌های  همطراز خوانی شده هستند. و اعلام شد در نمونه‌گیری تصادفی (هرچند غیر علمی) از استنادات پیش‌چاپ که در پیش‌چاپ‌های ارسال شده به واسپارگاههای مختلف طی شش ماه گذشته یافتیم (به عنوان مثال ، پیش‌چاپ های جدید با استناد به پیش‌چاپ های قدیمی‌تر) ، کمتر از نیمی از آنها شامل DOI بودند و توصیه کرده اند که باید همه واسپارگاهها به این سمت بروند که برای داده‌هایی را که میزبان آن هستند، شناسگر دیجیتال شیء DOI  اختصاص دهند.  

به روز رسانی

در واسپارگاههای پیش‌چاپ که مورد بررسی قرارگرفته، نشان نمی‌داد که این مقاله، بعد از آنکه در این سایت میزبان قرار داده شده هیچ تغییری در وضعیتش داده شده یا نه؟ و آیا در مجله معتبر منتشر شده یا نه؟

ناشران  از زاویه حفظ اعتبار مجله خود،  بر این باورند که ضروری است بدانیم که چه پیش‌چاپی همطرازخوانی و منتشر شده است. بررسی کنندگان و ویراستاران باید در هنگام ارزیابی بدانند که آیا استناد به پیش‌چاپ، به گونه‌ای به استناد به مقاله نهایی تبدیل شده است؟  ناشران از نویسنده یک مقاله پذیرفته شده می‌خواهند که استنادهای پیش‌چاپ را مرور کرده و آنها را برای استناد به مقاله نهایی به روز کنند.

سوال ما این است: اطلاع از انتشار مقاله‌ای که در واسپارگاه پیش‌چاپ میزبانی می‌شده و اکنون در یک مجله معتبر منتشر شده وظیفه کیست؟ نویسندگان ممکن است این وظیفه خود را ندانند و در هر صورت ، به دلیل مشهور بودن یا هر چیز دیگری در شان خود نبینند که به کارهای اینچنینی که آن را وظایف مدیریتی می‌بینند بپردازند. بنابراین توصیه می‌شود به روزرسانی از طریق زیرساخت‌های ناشران علمی و گردش کارهای پیش بینی شده در برنامه های نرم افزاری آنها  انجام شود.

خودکار سازی پیوندها: پیوند خودکار بین پیش‌چاپ و مقاله منتشر شده از طریق گردش کار نرم افزارها

ایجاد پیوند خودکار بین مقالات پیش‌چاپ ممکن است همیشه کارساز نباشد. با توجه به اهمیت درج DOI در یک استناد پیش‌چاپ ، ویراستاران باید هنگام ویرایش مقاله‌ای که توسط همطرازان بررسی می‌شود ، مواردی را که از دست رفته است پیدا کنند و اضافه کنند. در حالت ایده آل ، این امر باید با جستجوی استناد در Crossref تا جای ممکن خودکار باشد. اما ارجاعات متقابل بین پیش‌چاپ و مقاله اصلی همیشه به روز نمی‌شوند. از نظر تئوری ، Crossref می توان مواردی را با نام پدیدآور و عنوان مقاله مشابه‌سازی کند و سپس بر اساس مجموعه‌ای از ویژگیها به طور خودکار پیوند ایجاد کند. اگر این کار فراتر از حد امکانات و تواناییهای  Crossref باشد ، حداقل می تواند به صورت خودکار اعلان ها را بر اساس موارد منطبق به سرورهای پیش‌چاپ برسانند و از سرورها بخواهند سایت خود را به روز کنند و فراداده های خود را بار دیگر ذخیره کنند. که البته باید روی مکانیسمهای خودکار سازی بیشتر کار شود، چرا که اگر عنوان در پیش‌چاپ، به عللی با عنوان در مجله اصلی متفاوت باشد،‌اتکای کامل به روشهای خودکار، خطاهای بسیاری ایحاد می‌کند.

نویسندگان ممکن است پیش‌چاپ را به دو یا چند واسپارگاه پیش‌چاپ ارسال کنند

این وضعیت چندین مشکل ایجاد می‌کند. اول وقتی این مقاله منتشر می‌شود ، چندین واسپارگاه پیش‌چاپ باید سایت و فراداده خود را به روز کنند. دوم ، علیرغم گنجاندن DOI در استنادهای پیشنهادی ، اگر - همانطور که معمولاً اتفاق می‌افتد – به ارجاعهای بعدی به هر یک از این نسخه‌ها  DOI اختصاص نیافته باشد، جستجوی DOI در Crossref چالشهایی را به وجود می‌آورد. این جستجو ما را به کدامیک از آن دو یا چند واسپارگاه مرتبط خواهد کرد؟ به کدام نسخه؟ به کدام استناد؟

جایگزینی مقاله اصلی در سایت پیش‌چاپ پس از انتشار

سایت‌های پیش‌چاپ مقاله چاپ شده در مجله را در صورتیکه دسترسی آزاد باشد، جایگزین پیش‌چاپ می کنند.  در موارد متعددی مشاهده شده که سرورهای پیش‌چاپ پس از انتشار نهایی مقاله، آخرین نسخه را جایگزین پیش‌چاپ می کنند. در این حالت، نسخه اولیه بدون هیچ اثری از بین رفته است و به جای آن ، PDF نسخه نهایی به احتمال دسترسی آزاد مقاله جایگزین شده، بدون آنکه اثر پیش‌چاپ یافت شود. این بدان معنی است که ، اگر مقاله دیگری به پیش‌چاپ استناد کرده باشد ، و اگر مقاله نهایی منتشر شده در مجله معتبر با نسخه قبلی متفاوت باشد ، خوانندگان آینده نخواهند دانست که تفاوت استنادهای مختلف چیست و چه کسی به کدام نسخه استناد داده است.

وبینار بر اساس موارد بالا توصیه هایی به نویسندکان، ناشران، ویراستاران و واسپارگاهها می کند که برا جلوگیری از طولانی تر شدن مطلب به شما توصیه می کنم در صورت علاقه، نتایج وبینار را در  انجمن ناشران علمی Society for Schlarly Publishing ‌دنبال بفرمائید.

عمرانی، سیدابراهیم. « توصیه هایی به پژوهشگران، داوران، ویراستاران و واسپارگاههای میزبان پیش‌چاپها؛ پیش‌چاپها بعد از عالم‌گیری کووید 19 ». سخن هفته لیزنا، شماره 507، 7 مهر ۱۳۹۹

----------------------------------------------------

[1] . Peers

[2] . Peer review

[3] .  Accelerating Science and Publication in biology

[4] . European Bioinformatics Institute

[5] . Building trust in preprints: Recommendations for Servers and other stakeholders . Jan 20 &21, 2020,  From: OSF.io/8dn4w/

[6] . https://solutions.sspnet.org/event/the-future-of-preprints-coronavirus-as-a-case-study.html

[7] Society for Scholarly Publishing

[8] . PID (Process ID)