مشاوره پژوهشی و اطلاعاتی: نقش گریز ناپذیر و ضروری برای متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی

(لیزنا: گاهی دور گاهی نزدیک ۲۳8): طاهره ریگی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد: یکی از جاذبه‌هایی که موجب می‌شود بسیاری از دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در رشته ماندگار شوند، احساس مفید بودنی است که پس از کسب انواع مهارت‌ها و توانمندی‌های ویژه در این رشته در آن‌ها شکل می‌گیرد. این احساس که در ارتباط با غیرکتابداران به ویژه مشاغلی که برای فرد خیلی اهمیت دارند (مانند ارتباط با حرفه‌مندان رشته‌هایی چون علوم‌تربیتی و اجتماعی، پزشکان  و... )، نمود می‌یابد، آنچنان جذاب است که فرد را تا مقاطع بالای این رشته پیش می‌برد. از آنجایی که سلیقه‌ها و علاقه‌های انسان‌ها با یکدیگر  متفاوت است، بارها دیده‌ایم که دانشجویان مقطع کارشناسی گلایه‌هایی از درس‌های متعدد دارند اما آگاه نیستند که همان درس‌ها ناخواسته خمیره وجودی یک کتابدار متعهد و مفید را در آنها شکل می‌دهد. مثلا پس از گذراندن واحدهای متعدد سازماندهی خواهند آموخت چگونه و به چه شکل نظمی خاص و فهم‌پذیر به مسائل دهند، پس از گذراندن واحدهای مرجع شناسی خواهند آموخت هر پرسشی که آنها پاسخ‌اش را نمی‌دانند لزوماً در جهان اطلاعاتی و در منابع مربوطه پاسخی دارد و از چه طریقی می‌توانند به آن پاسخ برسند. همچنین، درس مصاحبه مرجع می‌تواند دانش و مهارت کشف نیاز واقعی مراجعه‌کنندگان و نوع رفتار اطلاع یابی آنها را در کتابداران شکل دهد تا بتوانند بهترین خدمت را ارائه دهند.  کمتر کسی است که در رشته‌های دیگر این مهارت‌ها را داشته باشد. به این واسطه، بتدریج فرد در ارتباط با دیگران پی خواهد برد توانایی‌هایی دارد که دیگران آن را ندارند. توانمندی مشاوره پژوهشی و اطلاعاتی چیزی است که فرد همانطور که مقاطع را پشت سر می‌گذارد در آن متبحرتر می‌شود تا جایی که افرادی با کرسی‌های مختلف از جمله مدیران، اعضای محترم هیأت علمی خودشان و دانشجویان‌شان مدام به آن مشاوران پژوهشی و اطلاعاتی مراجعه کرده و با آنها در ارتباط خواهند بود.

مشاور پژوهشی و اطلاعاتی ، یک تعامل هدف‌مند است که طی آن مشاور اطلاعاتی (کتابدار یا متخصص علم اطلاعات و دانش شناسی) با صرف وقت و توجه برای مراجعه کننده، به او در جست‌وجو و کشف روش‌هایی برای حل مسأله، موفقیت خلاقانه‌تر، تصمیم‌گیری بهتر و تغییر رفتار کمک می‌کند (نوروزی و ولایتی،1388). منصوریان (1390) بیان می‌کند: " پست‌های پژوهشی کتابداران دسترسي سريع به منابع اطلاعاتي، پيش‌نياز موفقيت در پژوهش است. نياز پژوهشگران به منابع جامع و روزآمد زمينه‌ساز توسعه پست‌هاي سازماني پژوهش‌محور در کتابخانه‌ها شده است. کتابداراني که در چنين پست‌هايي خدمت مي‌کنند تنها عرضه کننده اطلاعات نيستند؛ بلکه آنان با تکيه بر دانش و مهارتي که دارند همچون مشاوران کارآمدي به محققان در ارزيابي منابع و انتخاب بهترين گزينه‌ها کمک مي‌کنند."

 در این راستا و با توجه به توانایی‌های متخصصان رشته علم اطلاعات و نیازهای ضروری گروه‌های مختلف دانشگاهی به فردی که متخصص حوزه اطلاعات است، نیاز به تعریف پست جدید برای پذیرش هیأت علمی با عنوان «پست مشاور علمی‌پژوهشی و اطلاعاتی» مشهود است. بنابراین نیاز ضروری دانشمندان و اعضای هیأت علمی رشته‌های مختلف به دستیابی  اطلاعات سودمند و روش‌شناسی‌های پژوهش و نگارش و غیره تعریف این پست را معنادار می‌کند. 

افراد متصدی در این پست ترجیحاً باید دارای مدرک دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی باشند تا بتوانند به بهترین نحو مشاوره‌ها را پیش ببرند. این پست علاوه بر فعالیت در حوزه پژوهش، توانمندی آموزش به دانشجویان و همچنین اعضای هیأت علمی گروه‌های مختلف در زمینه دستیابی به اطلاعات سودمند و حضور در عرصه های جهانی و افزایش رؤیت پذیری علمی (با عضویت در پایگاههای اطلاعاتی علمی چون WOS، Scopus ، Google Scholar و ... شبکه های اجتماعی علمی مانند  Research Gate،Academia، Mendeley) و موارد این چنینی را در برخواهد داشت. قطعا افرادی که در این پست به فعالیت می پردازند، می توانند جزو سودمندترین افراد در مجموعه نظام آموزش عالی در تعالی عرصه‌های آموزش و پژوهش باشد. بنابراین باید به این سمت برویم تا در آینده‌ای نزدیک شاهد درخشش کتابداران و متخصصان علم اطلاعات در تمام حوزه‌های علمی باشیم.

با توجه به ضرورت شکل‌گیری چنین ایده‌ای، لازم است در برنامه درسی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و نیز رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی بازنگری صورت گیرد. آشکار است که این مهم با کمک کتابداران و متخصصان با تجربه و خلاق امکان‌پذیر خواهد بود. با توجه به اینکه زیرساخت‌هایی مانند واحدهای درسی عملی و نظری در ارتباط با روش تحقیق، مرجع شناسی، مصاحبه مرجع، پایگاه‌های اطلاعاتی، شبکه جهانی وب، رفتارهای اطلاع‌یابی، علم‌سنجی، و سواد اطلاعاتی در رشته وجود دارد، این عوامل زمینه‌ساز تربیت مشاوران پژوهشی و اطلاعاتی است. چنین مشاورانی در کسوت هیئت علمی می‌توانند از جایگاه بایسته در نظام آموزش عالی برخوردار بوده و بر پیشرفت فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی اعضای هیئت علمی تاثیر بگذارند.

 ----------------------------------------------------------------

فهرست منابع

1.       نوروزی، علی‌رضا؛ ولایتی، خالید (1388). مشاوره اطلاعاتی (اصول روش ها و فنون). تهران: چاپار.

2.       منصوریان, یزدان. (1390). صد شغل برای کتابداران: پست‌های سازمانی نوین در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات, 22(3), 88-103.