«فیلم / ژانر» و «ژانر و هالیوود» دو کتاب مرجع مهم در زمینه مطالعات ژانری هستند

به گزارش خبرنگار لیزنا، این جلسه با حضور با حضور، فرهاد توحیدی؛ فیلمنامه نویس و مدرس سینما، حسن حسین؛ منتقد سینما، خسرو دهقان؛ منتقد و دبیر جایزه کتاب سال سینما و حمید طاهری و شیوا قنبریان؛ مترجمان کتاب‌ برگزار شد.

در ابتدای جلسه طاهری و قنبریان به دلیل انتخاب این دو کتاب جهت ترجمه پرداختند. طاهری عنوان کرد: در مطالعات سینمایی ما به این دو کتاب بسیار برمی‌خوردیم ولی این دو کتاب در بازار نشر موجود نبودند. ما هم ترجمه این دو کتاب را به پژوهشکده وزارت ارشاد پیشنهاد دادیم و آنها هم با آغوش باز پذیرفتند.

وی درباره ریک آلتمن نویسنده کتاب «فیلم / ژانر» توضیح داد: آلتمن در دهه 80 دیدگاهی نسبت به ژانر داشت که اکنون در ایران بسیار دیده می‌شود و خود آلمتن در این کتاب اعتراف می‌کند که آن دیدگاه غلط است. این دیدگاه بر این مبنا بود که هر فیلم می‌بایست از قواعد معنایی و نحوی عبور کند. در این کتاب آلتمن توضیح می‌دهد که مسئله ژانر بسیار منعطف‌تر است و یک پارامتر دیگر نیز به آن اضافه می‌کند که آن هم پارامتر عملی (pragmatic) است.

این مترجم، کتاب ریک آلتمن را برای درک بهتر ژانر و تقسیم‌بندی‌های ژانری در سینمای امریکا و همچنین اجرای این تقسیم‌بندی‌ها در سینمای ایران بسیار مفید دانست.

در ادامه شیوا قنبریان مترجم کتاب «ژانر و هالیوود» درباره دیدگاه استیو نیل نویسنده این کتاب نسبت به ژانر اظهار داشت: استیو نیل برخلاف آلتمن مدعی نبود که یک نظریه کلی درباره ژانر ارائه می‌دهد و بر این باور بود که ما نمی‌توانیم ژانرها را به صورت مشخص و ثابت تعریف و تقسیم‌بندی کنیم. وی معتقد بود در سینما فیلم ژانری وجود ندارد که در طی سال‌ها دسته‌بندی آن تغییر نکند.

او افزود: نیل قائل بود که فیلم‌ها برچسب ژانر می‌گیرند. یک فیلم می‌تواند چند برچسب ژانر داشته باشد و با گذشت زمان این برچسب‌ها می‌توانند تغییر کنند. در واقع هم نیل و آلمتن در مورد اینکه نباید به دسته‌بندی‌های سنتی و ثابت به ژانر پایبند بود، هم عقیده بودند.

قنبریان درباره محتوای کتاب «ژانر و هالیوود» گفت: نیل در این کتاب ابتدا تمام عقایدی را که نسبت به ژانر تا زمان تحریر کتاب مطرح شده است، بررسی می‌کند و سپس تمام ژانرها را در زمینه فرهنگی مطالعه می‌نماید و اینکه این ژانرها چه تاثیراتی بر مخاطبین یا چه نوع رابطه‌ای با صنعت سینما داشته‌اند و همچنین منتقدین درباره فیلم چه گفته‌اند. در نهایت نیل با این مطالعات 16 ژانر مختلف سینما را ارائه می‌دهد. 

این مترجم ارائه این تعداد دسته‌بندی را از نکات حائز اهمیت این کتاب دانست؛ زیرا در اغلب کتاب‌ها تعداد ژانرهای بررسی شده بسیار محدود است. وی همچنین ارائه پیشینه همه ژانرها در این کتاب‌ را بسیار مفید عنوان کرد.

این صنعت است که ژانر را شکل می‌دهد

بعد از صحبت‌های مترجمان کتاب‌ها، فرهاد توحیدی به نقد این دو کتاب پرداخت. توحیدی در ابتدای سخنانش ریک آلتمن و کتاب‌هایش را از دستاوردهای مهم مطالعات ژانری عنوان و ابراز خرسندی کرد که این دو کتاب هم‌زمان به چاپ رسیده‌اند.

وی افزود: هر فیلمنامه چهار سطح دارد. سه سطح از این سطوح درون متنی است. سطح اول به هدف خودآگاه قهرمان و چالش قهرمان با موانع می‌پردازد. در سطح دوم به نیاز ناخودآگاه شخصیت‌ها پرداخته می‌شود. سومین سطح به مناسبات بین پیرنگ بیرونی و درونی می‌پردازد که در واقع معادلات قدرت است. یک سطح دیگر وجود دارد که سطح بیرونی است. در این سطح قراردادهای ژانری بین فیلم و مخاطب بازیابی می‌شود. از این رو می‌توان گفت ژانر نقشه راهی است که فیلم‌ها بر این اساس ساخته می‌شوند.

توحیدی درباره اهمیت این دو کتاب گفت: آلتمن به ما کمک می‌کند تا درک کنیم این قراردهای ژانری از کجا آغاز می‌شوند و چه پیشینه‌ای دارند و استیو نیل هم پیشینه تاریخی آن‌ها را به ما می‌آموزد. هر دو این کتاب‌ها باید به کتاب‌های بالینی تبدیل شوند. بحث ژانر در جایی مطرح می‌شود که صنعت سینما شکل می‌گیرد. ژانر در خلا به وجود نمی‌آیند.

وی ژانر را به گفته آلتمن عناصری آشنا با قهرمان‌هایی آشنا که داستان‌هایی آشنا را تعریف می‌کنند توصیف کرد. مخاطب با هر ژانر رابطه‌ای برقرار می‌کند و به آن وابسته می‌شود و این تکرارها دیگر خسته‌اش نمی‌کنند. به گفته توحیدی سرمنشا ژانر صنعت است که این انگارهای «جواب پس داده» را تکرار می‌کند و مخاطب دوباره به دنبال آنها می‌رود.

توحیدی همچنین اظهار داشت، با آلتمن درباره اینکه شکست‌ها باعث دسته‌بندی فیلم‌ها می‌شود موافق نیست و این صنعت است که مبلغ اصلی شکل‌گیری ژانر است.

ما در ایران ژانر نداریم

در بخش دیگر این جلسه حسن حسینی نظراتش را درباره این کتاب بیان کرد. وی این دو کتاب را از متن‌های اصلی مطالعات حوزه ژانر عنوان کرد و ابراز امیدواری نمود که این دو کتاب در جشن کتاب سال سینمای ایران موفق ظاهر شوند و بتوانند جای خود را در ادبیات سینمایی ایران پیدا کنند.

حسینی ادامه داد: ترجمه این دو کتاب بسیار مشکل است زیرا مطالعات ژانر بین رشته‌ای است و مترجم می‌بایست به لغات حوزه‌های مختلف مانند نقد مارکسیستی، فمینیستی، روانکاوی فرویدی و لاکانی آشنا باشد. خود حوزه ژانر وارد علوم انسانی می‌شود. به طور مثال متن آاتمن زیربنای فلسفلی قوی دارد.

وی چاپ همزمان این دو متن را امری مفید عنوان کرد، زیرا یک دیالکتیک بین دو متن ایجاد می‌شود. وی افزود: متن استیو نیل متن جدلی است که دائم مباحث مختلف را به چالش می‌کشد. در جایی که ما زمینه نداریم که این بحث‌ها چه هستند، کتاب ابتر می‌ماند.

حسینی اهمیت این کتاب را شفافسازی درمورد استفاده اشتباه از لغات درباره فیلم‌ها دانست و به عنوان مثال استفاده از واژه «ژانر کودک و نوجوان» را واژه ای اشتباهی عنوان کرد، زیرا فیلم‌های کودک و نوجوان خود تقسیم‌بندی‌های دیگری دارند.

وی با بیان این که اکنون در سینمای ایران ژانر وجود ندارد گفت: ما می‌توانیم فیلمی بسازیم که شمایل یک فیلم ترسناک یا جنایی را داشته باشد ولی این باعث نمی‌شود که بگوییم ژانر ترسناک یا جنایی می‌سازیم. ژانر بحث تولید کالای فرهنگی است و به عرضه و تقاضا برمی‌گردد.

در ادامه خسرو دهقان که با تاخیر در جلسه حضور پیدا کرد به نقد این کتاب پرداخت. وی در این نشست به اهمیت این دو کتاب اشاره کرد و گفت: این دو کتاب متمم یک دیگر هستند و من آنها را به تمام علاقه‌مندان سینما پیشنهاد می‌کنم. اگر به دنبال شناخت شناخت هالیوود هستیم کتاب «ژانر و هالیوود» کمک کننده است. از طریق این کتاب می‌توان روابط بین تماشاگر و نظام تولید را فهمید.

دهقان ادامه داد: ژانر وضعیتی نمایشی نیست. در سینمای ایران هیچ فیلمی را نمی‌توان در قالب ژانر دسته‌بندی کرد. ژانر قراردادری نانوشته بین هالیوود و تماشاگر است. هالیوود برای گیشه نمی‌جنگد بلکه برای خودش می‌جنگد.