معمولاً کتابخانه‌ها هزینه‌ای برای فراهم آوری منابع کهن و نادر نمی‌کنند

به گزارش لیزنا، جلسه دوم کمیته منابع چاپی کهن و نادر مکتا صبح روز پنجشنبه 13آبان ۱۴۰۰ راس ساعت 7:30 صبح با حضور جناب آقای مجید غلامی جلیسه و مدیران و کارشناسان کتابخانه های آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، مدرسه فیضیه، مدرسه حجتیه، مسجد اعظم و آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) و کتابخانه فقه و اصول در تالار کنفرانس کتابخانه آیت‌الله‌ العظمی بروجردی (ره) پیرامون فراهم آوری و نگهداری منابع چاپی کهن و نادر در کتابخانه ها برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، که با حضور مدیران و کارشناسان کتابخانه ها برگزار شد،  مجید غلامی جلیسه یادآوری کرد که در جلسه گذشته در خصوص تعاریف و اصطلاحات صحبت شد و مطالبی که بیان شد، عمدتاً در باب آشنایی با منابع چاپی کهن و نادر بود و با تعریفی که از این منابع ارائه دادیم سعی کردیم جامعه وسیعتری را نسبت به آنچه کتابخانه ها تاکنون در ذهن داشتند، به تصویر بکشیم. در این جلسه مجدداً تاکید می کنیم که دایره این تعاریف همانقدر که گسترده هستد، به همان اندازه هم می توانند ضیق باشند و این بستگی به آیین نامه ها و نگاه های تخصصی کتابخانه ها به اینگونه منابع دارد. در عین حال این حساسیت می تواند تعیین کننده باشد که از این منابع به چه شکل نگهداری و به چه نحوی استفاده شود.

وی افزود، همانگونه که قبلاً هم اشاره شد، شش گام اساسی برای راه اندازی بخش منابع چاپی کهن و نادر وجود دارد که به صورت فهرستوار به آن اشاره می کنیم:1. شناسایی یا فراهم آوری منابع چاپی کهن و نادر در مخازن. 2. تفکیک این منابع از سایر منابع کتابخانه. 3. مرمت و صحافی منابع آسیب دیده. 4. فهرستنوسی کارشناسی شده. 5. انتشار فهارس به شکلهای مختلف. 6. دیجیتال سازی منابع

جلیسه همچنین تاکید کرد ترتیب منطقی این مراحل به این شکل است و تقریبا ًدر همه کتابخانه ها به این شکل صورت می گیرد. البته امکان دارد برخی مراکز و کتابخانه ها به دلایلی برخی از این مراحل را در اولویت قرار دهند و بسته به ضرورتهای هر کتابخانه ممکن است تغییرات جزئی در چارچوب آن صورت بگیرد.

او با ابراز تاسف از اینکه در ایران عمدتاً مخازن کتب چاپ سنگی و نادر به صورت راکد هستند،  و این رکود به این معناست که معمولاً کتابخانه ها هزینه ای بابت تهیه و فراهم آوری منابع کهن و نادر نمی کنند و بودجه ای به این بخش اختصاص داده نمی شود. اگر هم ورودی اتفاق بیفتد، بسیار ناچیز و به ندرت خواهد بود که آن هم از طریق وقف یا اهدا صورت می گیرد و لذا رویدادی مستمر و قاعده مند نیست. جلسیه این مسئله را یک ضعف بسیار بزرگ و مشهود در غالب کتابخانه ها دانست و گفت اگر این روند ادامه پیدا کند پس از مدتی مخاطب به دلیل اینکه نواقصی در منابع می بیند و نمی تواند نیاز خود را از مخازن بدست بیاورد، دیگر به آن مراجعه نمی کند و پس از مدتی این مخازن بلااستفاده می شود. این مسئله  با روح کتابخانه و فلسفه وجودی آن و چنین بخشی منافات داشته و زیانبار از آن جهت که اگر کتابخانه این منابع را جمع آوری و نگهداری نکند، به زودی بسیاری از این منابع سر از کلکسیون‌های شخصی در می آورند و یا متاسفانه به نحوی از ایران خارج می شوند که این معضل می تواند برای ایران بسیار خطرناک باشد. به دلیل اینکه تعداد این نسخه ها در ایران و حتی جهان بسیار محدود است و به سختی می توان یک دوره کامل از آنها را در بازار پیدا کرد.

وی در ادامه سخنان خود تاکید کرد یکی از معضلاتی که در کتابخانه ها با آن مواجه هستیم، عدم ساماندهی منابع کهن و نادر است که باید هر چه زودتر این اقدام صورت بگیرد و از طرفی هم تا جایی که امکان دارد نسبت به تکمیل نواقص اقدام شود. ایشان در راستای همین نکته عنوان کردند، شاید ایده بدی نباشد که تمام کتابخانه های عضو مکتا با یکدیگر به توافق برسند و یک مخزن واحد برای این منابع ایجاد نمایند تا به صورت یکجا و تجمیع شده در اختیار مخاطب قرار بگیرد و به این صورت نوعی هم افزایی در استفاده از منابع کهن و نادر اتفاق بیفتد.

غلامی جلیسه در راستای فراهم آوری و خرید این نوع منابع اذعان کرد، ما در ایران برخلاف کشورهای اروپایی که کتابفروشیهای خاصی کتابهای کهن و نفیس را برای فروش عرضه می کنند، چنین جایگاههایی به معنای حرفه ای نداریم. البته به صورت غیرتخصصی وبسایتهایی این کار را انجام می دهند. به عنوان نمونه: سایت دیوار و یا شبکه های اجتماعی اینستاگرام و تلگرام.

وی ادامه داد: علاوه بر کتابفروشیها، کلکسیونرها هم مرجع خوبی برای تهیه این گونه منابع هستند و یا دلالان کتاب که می توانند گزینه دیگری برای تهیه منابع چاپ سنگی و به طور کلی کهن و نادر باشند. ایشان با اشاره به این واقعیت تاکید کردند: با همه این تفاصیل، اگر تصمیم به تهیه اینگونه منابع داشته باشیم، بهتر است بر اساس یک قاعده و نظام مشخصی این کار صورت بگیرد. چرا که اگر این امر منطقی و کاشناسی شده اتفاق نیفتد، ممکن است باعث بالارفتن قیمت این منابع به صورت کاذب و کاملاً نامعقول شود که این مطلوب نیست. 

جلیسه در ادامه به معرفی چند وبسایت حرفه ای فروش منابع کهن و نادر در خارج ایران پرداخت و خاطرنشان کرد، قیمت گذاری های این وبسایتها می تواند معیاری برای سنجش ارزش این کتابها در خارج ایران باشد.

سپس در بخش دیگری از سخنان خود به چرخه ورود کتاب های سنگی و منابع کهن و نادر به کتابخانه اشاره کرد و تاکید کرد، اولین اقدام در بدو ورود منابع به کتابخانه ثبت فیزیکی و دستی اطلاعات نسخه یا منبع در دفتر ثبت است. چرا که عقیده دارند، مهمترین و بهترین مدرکی که مالکیت کتابخانه را نسبت به یک منبع نفیس یا کهن نشان می دهد، ثبت دستی و فیزیکی آن است. دفتر ثبت به جهت ارزش مالی، تاریخی، هنری و محتوایی اثر، مستندترین و اصلی ترین مدرکی است که نشان دهنده مالکیت کتابخانه و شناسنامه اثر است.

در پایان مجید غلامی جلیسه به برخی اشتباهات رایج کتابخانه ها در نگهداری و ساماندهی منابع کهن و نادر اشاره کرد و راهکارهایی ارائه داد.